سرویس سیاسی جوان آنلاین: در سال ۲۰۰۹ میلادی و زمانی که فشار‌ها بر ایران به دلیل پافشاری بر حق غنی‌سازی همچنان رو به رشد بود، انتشار خبری در رسانه‌های جهان معادلات بر سر پرونده هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را به شدت تغییر داد، به خصوص آنکه بحث حمله نظامی رژیم‌صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران به صورت جدی از زبان تحلیلگران غربی نیز مطرح شده بود. این خبر ارسال نامه‌ای به آژانس انرژی اتمی ایران در خصوص تاسیس تاسیسات جدید غنی‌سازی هسته‌ای در منطقه فردوی قم و در دل کوه‌های این منطقه بود که حالا تبدیل به برگ برنده ایران در گام چهارم کاهش تعهدات برجامی شده است.
کشور‌های غربی از مدت‌ها قبل مدعی بودند که به وجود این تأسیسات پی‌برده بودند. هیلاری کلینتون در خاطرات خود از جلسه باراک اوباما به همراه جیم جونز مشاور امنیت ملی در هتل والدورف با دیمیتری مدودف رئیس‌جمهور روسیه، سرگئی لاوروف وزیر خارجه و سرگئی پریخودکو مشاور امنیت ملی روسیه سخن می‌گوید تا آن‌ها از تأسیسات فردو در قم مطلع شوند.
قرار بود دو روز بعد طی نشست سران گروه ۲۰ در پیتسبورگ، جایی که بسیاری از رهبران جهان پس از جلسه شورای امنیت در نیویورک به آنجا سفر می‌کردند، خبر ساخت تأسیسات فردو توسط اوباما اعلام شود. به گفته هیلاری کلینتون باید اطلاعات تأسیسات فردو به گونه‌ای افشا می‌شد تا قوی‌ترین اهرم فشار ممکن در مقابل هم ایرانی‌ها و هم کشور‌هایی که مستعد اعتماد به ایران بودند، به ویژه روسیه و چین، به دست بیاید. این افشاگری انفجاری می‌توانست توازن دیپلماتیک را علیه ایران کند و جهت اعمال تحریم‌های شدیدتر بین‌المللی به امریکا کمک کند، با این حال ارسال این نامه محاسبات غربی‌ها را در هم ریخت و ایران توانست فضای تبلیغاتی را به نفع خود تغییر دهد، البته امریکا به بهانه ایجاد این سایت ایران را متهم به مخفی‌کاری بیشتر در خصوص غنی‌سازی اورانیوم و تلاش برای دستیابی به بمب اتمی کرد؛ اتهامی که زمینه‌ساز لابی گسترده برای تصویب قطعنامه ۱۹۲۱ در شورای امنیت سازمان ملل متحد شد.
چرا «فردو» مهم است
مهم‌ترین ویژگی تاسیسات غنی‌سازی فردو که موجب بر هم خوردن محاسبات طرف غربی شد، استقرار این تاسیسات در عمق زمین بود؛ جایی که به نظر می‌رسد هیچ کدام از تسلیحات غیر اتمی امریکا قابلیت نفوذ به آن را ندارند.
اگرچه بعد‌ها پنتاگون مدعی شد که قابلیت انهدام این تاسیسات را با بمب‌های ۱۵ تنی به دست آورده است، اما کارشناسان خبره نظامی چنین احتمالی را رد کردند. در مذاکرات برجام نیز سرنوشت تاسیسات فردو یکی از سخت‌ترین بخش‌های مذاکرات بود. در نهایت قرار شد تا این تاسیسات همچنان پا برجا باقی بماند و سانتریفیوژ‌های این مرکز نیز به غنی‌سازی عناصر سنگین همچون زنون بپردازند.
این محدودیت قرار بود تا ۱۵ سال برقرار بماند و پس از آن ایران به تدریج غنی‌سازی در این سایت را آغاز کند.
در این میان و به رغم اینکه اقدامات فوق توسط ایران انجام شد و ظرفیت غنی‌سازی در این تاسیسات کاهش یافت، اما در نهایت با بدعهدی امریکایی‌ها دولت ترامپ از برجام خارج و تحریم‌های هسته‌ای بار دیگر علیه کشورمان اعمال شد.
انفعال اروپایی‌ها در مقابل کاهش تعهدات ایران
در مقابله با این سیاست ایران از کشور‌های دیگر دخیل در برجام از جمله اروپا تقاضا کرد تا با اقدامات جدی زمینه بهره مندی ایران را از فواید اقتصادی برجام فراهم کند، اما در مقابل صبر راهبردی ایران هیچ اقدام جدی از طرف اروپایی‌ها به عمل نیامد.
در نهایت از اردیبهشت ماه امسال سیاست کاهش تعهدات ایران در برجام در دستور کار تهران قرار گرفت و تاکنون طی سه مرحله بخش‌هایی از توانمندی هسته‌ای ایران به دوران قبل از اجرای برجام باز گشته است.
در آخرین مرحله از این اقدامات نیز در گام سوم سازمان انرژی اتمی از جمعه ۱۵شهریور موظف شد در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مدنظر بوده را کنار بگذارد که اقدامات لازم نیز در این زمینه انجام شد. از جمله این اقدامات گازدهی به زنجیره ۳۰ تایی IR۶، رونمایی از سانتریفیوژ‌های IR۹ با ظرفیت غنی‌سازی ۵۰ سو و IR۷ با ظرفیت غنی‌سازی ۲۰ سو و IRS و... راه اندازی زنجیره‌های ۱۶۴ تایی IR۴ و IR۲m در مجتمع غنی‌سازی نطنز بود که با حضور علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی انجام شد.
روحانی دستور آغاز «گام چهارم» را صادر کرد
با عدم اقدام جدی از سوی اروپایی‌ها در خصوص توجه به انجام تعهدات الزام آور آن‌ها در برجام اجرای گام چهارم در دستور سازمان انرژی اتمی قرار گرفت و در نهایت روز سه‌شنبه ۱۴ آبان و همزمان با پایان فرصت ۶۰ روزه سوم، روحانی گام چهارم را گازدهی به سانتریفیوژ‌ها در فردو اعلام کرد.
روحانی در مراسم افتتاح کارخانه نوآور با بیان اینکه گام چهارم مثل گام‌های دیگر قابل بازگشت است، اظهار داشت: هر زمانی آن‌ها به تعهدات کاملشان برگشتند ما هم به تعهداتمان بر می‌گردیم. طبق برجام بیش از هزار سانتریفیوژ (۱۰۴۴) در فردو داریم. در برجام قرار بود این سانتریفیوژ‌ها بچرخند، اما گاز به آن‌ها تزریق نکنیم که بنده در دستوری به سازمان انرژی اتمی می‌گویم که گازدهی را در فردو آغاز کنیم. هر وقت آن‌ها به تعهداتشان عمل کردند ما دو مرتبه گاز را قطع می‌کنیم، پس قابل بازگشت است، اما در عین حال نمی‌توانیم یکجانبه تحمل کنیم که ما به تعهداتمان کامل عمل کنیم و آن‌ها بخواهند به تعهداتشان عمل نکنند.
رئیس‌جمهور اضافه کرد: تمام مذاکراتی که پشت پرده با برخی کشور‌ها داریم برای حل و فصل ادامه دارد و به آن مذاکرات متعهد هستیم، آن مذاکرات را هم ادامه می‌دهیم و جلو می‌رویم البته آن‌ها تلاش‌شان این بود که قبل از امروز ما به یک نتیجه برسیم، نشد. در هفته‌های اخیر یک مسائلی بود که به توافق نرسیدیم، بنابراین به ناچار گام چهارم را برمی‌داریم و ظرف دو ماه آینده فرصت مذاکره داریم و صحبت می‌کنیم، اگر راه‌حل درستی را یافتیم و پیدا کردیم، راه حل این است که تحریم‌ها برداشته شود و به راحتی بتوانیم نفتمان را بفروشیم و از پول‌های بانک‌مان استفاده کنیم و سایر تحریم‌هایی که در فلزات و بیمه انجام دادند بردارند و ما هم به شرایط گذشته برمی‌گردیم.
گازدهی در «فردو» چگونه آغاز شد
با دستور روحانی در این زمینه نامه ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره گازدهی UF۶ به سانتریفیوژ‌ها در فردو تحویل و در این نامه از بازرسان آژانس خواسته شد برای نظارت بر این فرآیند، در ساعت مشخص شده در این تاسیسات حضور یابند.
عملیات انتقال گاز هگزافلوراید اورانیوم UF۶ از سایت غنی‌سازی نطنز به سایت غنی‌سازی فردو آن هم به خاطر نزدیکی مسافت در ساعات اولیه بامداد چهارشنبه ۱۵ آبان ماه آغاز و حوالی ظهر چهارشنبه مخزن ۲ هزارو ۸۰۰ کیلویی حاوی حدود ۲هزار کیلوگرم گاز هگزافلوراید اورانیوم UF۶ از مجتمع غنی‌سازی شهید احمدی روشن نطنز به سایت شهید علیمحمدی فردو آن هم با نظارت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتقل و در سالن خوراک دهی مجتمع شهید علیمحمدی فردو قرار گرفت.
پس از انتقال مخزن و اتصال آن به خطوط خوراک‌دهی و انجام موفقیت آمیز همه عملیات فنی مرتبط شامل خلأ‌سازی نهایی، کنترل ماشین‌های سانتریفیوژ و شیر‌ها و چک کردن سیستم‌های کنترل و اتوماسیون و راه‌اندازی بخش‌های جمع‌آوری و اتمام عملیات پسیواسیون (مقاوم‌سازی سانتریفیوژ‌ها در مقابل خوردگی)، در دقایق اولیه روز پنج‌شنبه عملیات گازدهی زنجیره‌ها و ماشین‌های سانتریفیوژ و جمع آوری اورانیوم غنی شده در سایت فردو آغاز شد.
بر اساس برجام تعداد ۱۰۴۴ ماشین IR۱ در قالب شش آبشار ۱۷۴تایی در یک بال در تاسیسات فردو باقی ماند. در این مدت دو زنجیره ۱۷۴تایی شامل ۳۴۸ ماشین IR۱ اقدام به تولید ایزوتوپ پایدار کردند. روز چهارشنبه ۱۵ آبان عملا به چهار زنجیره ۱۷۴تایی دیگر مشتمل بر ۶۹۶ سانتریفیوژ IR۱ گازدهی شد. به این ترتیب ظرفیت غنی‌سازی در این سایت به سقف خود رسید.
توان غنی‌سازی بیشتر با ماشین‌های جدید
در همین زمینه بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی روز پنج‌شنبه در گفت‌وگویی عنوان کرد: حدود ۲هزار کیلوگرم هگزافلوراید UF۶ که از سایت نطنز به فردو منتقل کردیم، تولیدی است که از پسماند‌های سال‌های گذشته داشتیم. حدود ۲۵تن تولید از پسماند‌های گذشته داشتیم که دو تن آن را به فردو منتقل کردیم و بدان معناست که در شش سال آینده می‌توانیم از تولیدات پسماند نیاز فردو را تأمین کنیم و به لحاظ اقتصادی و استراتژیک قابل توجه است.
وی درباره رسیدن ایران به ظرفیت تولید ۹هزار و ۵۰۰ سو گفت: ما با ماشین‌های جدید که در گام سوم مستقر کردیم و ۱۵نوع ماشین جدید داریم پسماند و محصول را قاطی نمی‌کنیم و این‌ها را جدا می‌کنیم، این بدان مفهوم است که حدود ۲هزار و ۶۰۰ سو به ظرفیت ما اضافه شده است. در فردو هم وضعیت قبل از برجام هزار سو بیشتر است، ولی تفاوتی که دارد اینکه ماشین‌های زیادی که از نوع پیشرفته هستند دارند کار می‌کنند.
گامی که دست پر ایران را نشان داد
این اقدام ایران هشدار جدی به سایر کشور‌های حاضر در برجام بود تا عمل به تعهدات خود را جدی‌تر بگیرند، البته واکنش اغلب کشور‌های غربی در این باره محکوم‌کردن اقدام ایران بود و حتی رئیس‌جمهور فرانسه از احتمال خروج اروپا از برجام خبر داد، با این حال اقدام ایران نشان داد که دست ایران از لحاظ فنی پر است و ایران قابلیت برگشت سریع تعهدات خود را دارد؛ نکته‌ای که به خوبی ترس از آن در توئیت‌های مایک پمپئو وزیر امور خارجه امریکا مشهود بود.
