سرویس تاریخ جوان آنلاین: عالم مجاهد زندهیاد آیتالله سیدعبدالحسین لاری از مجاهدان نامدار دوران مشروطیت به شمار میرود. از وجود بارز آرای سیاسی آن فقیه پرآوازه، اعتقاد به ولایت فقیه و ابراز آن دوره مشروطیت است که ابراز دیدگاههای فقهی و سیاسی بازاری گرم داشته است. اثری که هماینک از آن سخن میرود، پژوهشی نوانتشار است که مرکز اسناد انقلاب اسلامی آن را روانه بازار کتاب ساخته است. در دیباچه ناشر، اهمیت موضوع این پژوهش بدین شرح تشریح شده است:
«میراث مکتوب شیعه با برخورداری از غنای ذاتی منابع، همواره نمودها و جلوههایی از شکل حاکمیت مطلوب در دوران غیبت را نمایانده است. بسیاری از فقیهان شیعه با بهرهمندی از ابزار قدرتمند اجتهاد، فراخور حال و وضع زمانه و زمینه، اگرچه گاه با فاصلههای زمانی، تحیر از جویندگان و پرسندگان تکلیف مردم در این دوران را رفع کرده و حتیالمقدور راهی پیش پای امت در دوران غیبت به سوی حاکمیت نهادهاند؛ گو اینکه برخی حتی در زمانه خویش، توفیقی در علنی کردن آن راه برای مردم به دست نیاوردهاند و بعدها دیگران از ثمره آن مجاهدتهای نظری و عملی بهرهمند شدهاند. آیتالله سیدعبدالحسین لاری که سالها از محضر آیاتی، چون شیخ اعظم انصاری، آخوند همدانی، فاضل ایروانی و... در نجف توشه برداشته و از مکتوب شخصیتی، چون میرزایشیرازی بزرگ، رهبر مشهور جنبش تنباکو متأثر گشته بود، پس از هجرت به ایران، در منطقه لار، به ارشاد و هدایت مردم منطقه همت گماشت و علاوه بر تصدی نقش تبلیغی و تأسیس حوزههای علمیه و تربیت شاگرد، به مبارزه با مبلًغین یهودی، مسیحی و فئودالها پرداخت. وی از هنگام ورود به ایران تا پایان زندگی آرام ننشست و در جبهههای مختلف علیه حکام محلی، مستبدین و استعمارگران جنگید و ضربههای سنگینی به آنها وارد کرد.
شاید مهمتر از همه اینها، مصادفشدن ورود وی به ایران با تحولات مشروطه باشد. وی نسبت به تحولات این عصر بیاعتنا نبود و در هر دو عرصه نظر و عمل به مشروطیت واکنش نشان داد؛ در عرصه نظر با تألیف رسائل فراوان به تشریح نظر خویش پرداخت و با تشکیل انجمن اسلامی و نبرد با مستبدین شیراز، عملاً وارد جریان مشروطیت شد. اما مشروطه از نگاه او متفاوت از نگاههای رایج و مشهور بود. او هم مشروطهخواه بود و هم مشروطه مشروعه را طلب میکرد؛ لیکن با قرائتی غیر از قرائت رایج و مشهور از این دو اندیشه. با اینکه علمای طرفدار هر دو اندیشه در جهت حفظ و پیشرفت اسلام گام میزدند، اما تفاوت بین مشروطه مورد نظر آیتالله لاری با علمای طرفدار مشروطه این بود که آنها به عرفی بودن مشروطه میاندیشیدند و از آزادی و مساوات به عنوان دو مؤلفه اصلی مشروطهخواهی یاد میکردند؛ اما قانونگذاری در حوزه عرف و نیز مفاهیم آزادی و مساوات در نظر سید لاری جایی نداشت و قانون مجلس از نظر وی میبایست قانون اسلامی و شرعی باشد. همچنین سید دیدگاههای مخالفان مشروطه را به دور از قانون اسلام و در جهت فریب افکار عمومی میدانست و در اندیشهاش جایی برای مستبدین وجود نداشت و در فتوایی از مردم خواست در جهت جایگزینی سلطنت قاجاریه با دولت اسلامی تلاش کنند. وی انتظار داشت طرفداران واقعی مشروطه ابتدا در جهت حذف مستبدین از صحنه سیاسی ایران تلاش کنند و سپس مقدمات تشکیل مجلس مشروعه را فراهم آورند درحالیکه مشروعهخواهان، باقی ماندن شاه مستبد قاجار بر اریکه سلطنت را به تشکیل حکومت مشروطه ترجیح میدادند. درواقع سید لاری درصدد تشکیل مجلس اسلامی بود که ریاست آن را فقیه جامعالشرایط برعهده گیرد و اختیار امور سیاسی، اداری، قضایی، قانونگذاری و... را دارا باشد. وی به حاکمیت مطلقه فقیه و نیابت عام از جانب امامعصر (عج) معتقد بود که وظیفهاش اجرای احکام اسلام در جامعه است. به سبب همین اندیشه، در لارستان حکومت اسلامی تشکیل داد و به عنوان آغازگر عملی حکومت ولایتفقیه در قبل از انقلاب اسلامی مشهور شد. مهمترین ویژگی اثر حاضر، تبیین، بازشناسی و ارائه وجوه تمایز اندیشه سید عبدالحسین لاری از دو اندیشه مشروطهخواهی و مشروعهخواهی است.»
وحید کارگر جهرمی مؤلف کتاب نیز درباره چند و چون تألیف آن و نیز ترتیب طرح مطالب در اثر خویش، در مقدمه چنین مینویسد:
«هدف اصلی این کتاب شناخت و آگاهی از زندگی و اندیشه سیاسی آیتالله سید عبدالحسین لاری است که کمتر مورد بحث و تأمل قرار گرفته است. در شکلگیری انقلاب مشروطیت ایران عوامل مؤثری نقش داشتهاند که بررسی هرکدام از آنها، میتواند الگوی پژوهشی جدیدی در اختیار پژوهشگران قرار دهد. در این میان واکاوی نقش و سهم علما در انقلاب مشروطیت به عنوان یکی از مهمترین گروهها در بسیج نیروهای اجتماعی، دارای اهمیت بیشتری است. بنابراین تحقیق در زندگی و اندیشه سیاسی آیتالله سید عبدالحسین لاری به عنوان رهبر مذهبی انقلاب مشروطیت در فارس، علاوه بر آنکه ما را به شناخت دقیقتر و کاملتر از نهضت مشروطه رهنمون میسازد، اطلاعات جدیدی از شیوه اجرای حکومت اسلامی و وظایف آن در اختیار ما قرار میدهد. این موضوع زمانی بیشتر اهمیت مییابد که بدانیم آیتالله لاری اولین شخصی به شمار میآید که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، حکومت ولایتفقیه را در لارستان به اجرا گذاشت و نام خود را به عنوان ولیفقیه عصر مشروطه مطرح کرد. مجموعه موارد پیش گفته، انجام پژوهش درباره این موضوع را ضرورت میبخشد. نگارنده سعی بر آن داشته است با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، ضمن استفاده از منابع و مآخذ تحقیقی بسیار ازجمله: متون تاریخی، مطالعات و تحقیقات جدید، اسناد، مقالات، نشریات و...، جزئیات بیشتری از زندگی و اندیشه سیاسی آیتالله سیدعبدالحسین لاری را در معرض مطالعه پژوهشگران عصر مشروطه قرار دهد. کتاب حاضر در هفت فصل سامان یافته است. فصل اول به زندگینامه آیتالله لاری از آغاز تا پیروزی انقلاب مشروطیت اختصاص دارد. فصل دوم اقدامات و مبارزات آیتالله لاری از استبداد صغیر تا هنگام رحلت ایشان ر ا بررسی میکند. در فصل سوم کتاب، ابتدا سیاست از نگاه آیتالله لاری و سپس آثار سیاسی ایشان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. فصل چهارم به انواع حکومت از دیدگاه آیتالله لاری و منشأ و اهداف آن میپردازد. در فصل پنجم، تشکیل مجلس از منظر آیتالله لاری و ویژگیها و اهداف آن مورد توجه قرار میگیرد. فصل ششم به تشریح دیدگاه آیتالله لاری درباره ولایت مطلقه فقیه و قلمرو اختیارات آن اختصاص مییابد. در فصل پایانی کتاب، نظرات سیاسی آیتالله لاری با علمای معاصر درخصوص مشروطیت مورد مقایسه و بررسی قرار میگیرد.»