سرویس تاریخ جوان آنلاین: جمعآوری، تنظیم و انتشار مجموعهای بزرگ و نفیس از «اسناد نهضت اسلامی ایران» در زمره دغدغههای محقق فرزانه آیتالله سیدهادی خسروشاهی در دهه اخیر به شمار میرود. حاصل آن نیز انتشار ۱۰ مجلد از این برگهای تاریخساز به همت مرکز اسناد انقلاب اسلامی است. شاید مهمترین وصف در باب این مجموعه گرانسنگ بر خامه تدوینگر ارجمند در دیباچه این اثر جاری شده باشد که بخشهایی از آن به شرح ذیل است:
«دهمین جلد از مجموعه اسناد نهضت اسلامی ایران شامل اعلامیهها، نامهها، تلگرامها، بیانیهها و بعضی از مصاحبههای مراجع ثلاث قم آیات عظام: سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدشهابالدین مرعشینجفی و سیدکاظم شریعتمداری در دوران حوادث پرشتاب نهضت از آغاز تا پیروزی است. هدف از جمعآوری و نشر اسناد جلد دهم مجموعه، مانند مجلدات نهگانه پیشین، ثبت و ضبط اسناد اشخاصی است که هر کدام در زمان خود به نحوی در تبیین اهداف و پیشبرد نهضت نقش داشتند.
متأسفانه در زمانهای پیشین و نه چندان دور، اسناد حرکتها و نهضتهای عدالتخواهانه و ضداستعماری در ایران و عراق، به ویژه بخش مربوط به نقش مراجع و علمای بزرگوار که پایهگذاران و خالقان این نهضتها بودند، به علت عدم توجه معاصران و سهلانگاری مسئولان، جمعآوری و نگهداری نگردید و به همین دلیل شاید بسیاری از مکتوبات و اعلامیههای آنان به تدریج به دست فراموشی سپرده شد و از بین رفت... و اهداف اصلی آنان تبیین نگردید. به عنوان نمونه در آخرین نهضت مردم مسلمان ایران که نیم قرن پیش به رهبری و فداکاری مراجع و علمای بزرگ و نیروهای مذهبی به پیروزی رسید، باز به علت عدم توجه دستاندرکاران یا حتی مورخان معاصر، علاوه بر اینکه اسناد اصلی نهضت به تدریج مفقود شد، بلکه متأسفانه آنچه هم باقی مانده بود توسط بعضی از وقایعنگاران مغرض و به عبارت دیگر سوداگران با تاریخ، به شکل تحریف شده و با موضعگیرهای روشن حزبی و جناحی، در اختیار نسل جوان ما قرار گرفت که همگام با واقعیتها و حقیقتها نیست. در همین راستا مثلاً میبینیم که حدود ۲۰۰ جلد کتاب درباره نهضت ملی شدن صنعت نفت و رهبری سیاسی آن در ایران و خارج از کشور به زبان فارسی منتشر شده است، در حالی که درباره رهبری معنوی- مذهبی نهضت که در واقع رهبری سیاسی نهضت بدون آن توان هیچ اقدامی را نداشت، تعداد آثار چاپ شده از تعداد انگشتان دو دست فراتر رفته است! بدینترتیب و با عبرتگیری از تاریخ، هدف ما از آغاز این بود که اصل اسناد نهضت اسلامی ایران محفوظ بماند تا میراثخواران حرفهای ثمرات انقلابها این بار نتوانند خود را صاحب انقلاب و عامل اصلی پیروزی آن قلمداد کنند و این امر متأسفانه با توجه به کتابهای بیشماری که در داخل و خارج منتشر شده و میشود هم اکنون در حال اجراست... که اهالی تاریخ و سیاست لابد با کمّ و کیف آن آشنایی دارند و از محتوای آن کتابها هم آگاه هستند. پس در واقع ثبت و ضبط اسناد نهضت اسلامی علاوه بر اینکه یک وظیفه دینی و ملی بود، میتواند برای یک تاریخنگاری منصفانه و منطبق با واقعیات به دور از تعصب، عناد، ناآگاهی و عدم اطلاع بسترساز و راهگشا باشد و کسانی را هم که بخواهند تاریخ نهضت اسلامی- سپس انقلاب- را آنطور که خود یا طبق سفارش! میخواهند بنویسند، از این تاریخسازی و تحریفکاری باز دارد. در واقع و به عبارت دیگر، همانطور که در مقدمه بعضی دیگر از مجلدات این مجموعه اشاره کردهام، هدف اینجانب از جمعآوری و نگهداری این اسناد- با تلاشی نیم قرن- زمینهسازی منطقی برای نگارش یک تاریخ مستند درباره حوادث نیمقرن اخیر به ویژه نهضت اسلامی ایران است...، اما بیانیهها، اعلامیهها و سخنرانیهای مراجع و بزرگان علما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، چون در اغلب مطبوعات و رسانههای کشور پخش و منتشر شده است، در این مجموعه نخواهد آمد و علاقهمندان به این بخش از اسناد تاریخ معاصر میتوانند به منابع و مأخذ موجود در مراکز اسناد انقلاب مراجعه نمایند.»
استاد خسروشاهی در ادامه این مقدمه، در باب چند و، چون جمعآوری و انتشار این مجموعه ارجمند و مجلدات آتی و احتمالی آن نیز سخنی دارد. وی با اشاره به رویکرد تاریخی و غیرسیاسی جمعآوری و انتشار این اسناد، به نکاتی چند تذکار میدهد:
«یادآوری این نکته بیمناسبت نیست که آمادهسازی جلد دهم مدتی طول کشید و در نتیجه چاپ و نشر کامل مجموعه ۱۰ جلدی اسناد به تأخیر افتاد که به یاری حق هماکنون این تأخیر جبران شد و مجموعه ۱۰ جلدی اسناد تاریخی نهضت اسلامی ایران در اختیار عموم قرار میگیرد. اشاره به این نکته هم ضروری است که تا مجموعه، دو جلد دیگر- تکمیلی- خواهد داشت که شامل اعلامیهها، تلگرامها و نامههای مراجع عظام نجف اشرف، مشهد مقدس و علمای بزرگوار دیگر بلاد است که انشاءالله به زودی پس از آمادهسازی به عنوان جلد ۱۱ و ۱۲ منتشر خواهد شد. بیتردید اقدام فردی در تهیه این مجموعه و چاپ و نشر و به ثمر رساندن نتیجه کوشش و تلاش پیگیر نیم قرنی، هرچقدر هم که با دقت و وسواس لازم انجام گرفته باشد، نمیتواند کامل یا بینقص پایان پذیرد و به همین دلیل از همه دوستان و علاقهمندان به ویژه اهالی تاریخ و صاحبنظران تاریخ معاصر انتظار دارد با یادآوریهای خود در رفع و جبران هر نوع نقص یا اضافه و تکرار احتمالی بکوشند و اگر از نامه یا اعلامیه یا تلگرامی اطلاع دارند که در این مجموعه نقل شده است، یادآور شوند یا یک کپی از آن را برای ما ارسال دارند تا در چاپ بعدی یا در آخر دو جلد تکمیلی از آنها- با ذکر نام اهداکننده سند یا نامه- استفاده کنیم. از دوستان و یاران مرکز اسناد انقلاب اسلامی به ویژه مدیریت محترم آن جناب حجتالاسلاموالمسلمین روحالله حسینیان هم که بدون جناحبندی به چاپ و نشر این مجموعه اقدام کردند و اهتمام ورزیدند، سپاسگزارم و امیدوارم خداوند این عمل نیک و حسنه را از همه ما قبول فرماید. نکته آخر اینکه: این مجموعه شامل اسناد پیش از پیروزی انقلاب اسلامی است و محتوای آنها بیانگر نظرات و رهنمودهای مراجع عظام در آن برهه از زمان و درباره حوادث کشور است و موضعگیریهای بعضاً متفاوت بعدی در جمعآوری اسناد این مجموعه ملحوظ نشده است و ورود در آن نیاز به پژوهش و آسیبشناسی جریان و بررسی منصفانه و بیان حقایق را دارد که امید است اهل انصاف و عدل و خرد به آن بپردازند!»