سرویس سیاسی جوان آنلاین: نزدیک ۱۶ ماه از خروج یک‌جانبه ایالات متحده امریکا از توافقنامه هسته‌ای می‌گذرد و از آن زمان تاکنون طرف ایرانی بار‌ها به سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس زمان داده است تا بتوانند منافع ایران را تأمین کنند.
از همان روز نخستی که دونالد ترامپ رسماً خروج امریکا از برجام را اعلام کرد حسن روحانی رئیس‌جمهور کشورمان در سخنرانی خود مهلت کوتاه کمتر از یک ماهه را برای اروپایی‌ها در نظر گرفت تا این سه کشور اقدامات عملی خود را برای تأمین منافع ایران اجرایی کنند. اروپایی‌ها بعد از نقض عهد ایالات متحده بار‌ها در قالب موضع‌گیری‌های رسمی مدعی شده‌اند با به کارگیری برخی سیاست‌ها تلاش خواهند کرد اثرات خروج امریکا را جبران و کانال تجارت با ایران را حفظ کنند، اما بیانیه‌های طرف‌های اروپایی در حد حرف باقی ماند و اقدامات «ویترینی» که تاکنون انجام داده‌اند نیز عملاً گرهی از مشکلات گسترده ایران باز نکرده است.
وعده‌های پرطمطراق اروپا در اردیبهشت و خرداد ماه سال گذشته آرام آرام جای خود را به وعده‌های کم‌ارزش داد و بعد از اینکه اروپایی‌ها اطمینان کامل پیدا کردند که طرف ایرانی عملاً اراده‌ای برای مقابله فعال و هم‌سطح با نقض تعهدات توسط امریکا- اروپا ندارد در اواخر سال گذشته این وعده را مطرح کردند که ضمن خرید نفت از ایران و پرداخت پول آن، تبادلات بانکی را نیز برقرار کرده و از طریق راه‌اندازی سازوکار مالی اقلام مورد نیاز تهران را تأمین کنند و نام چنین وعده جدیدی را اینستکس گذاشتند؛ وعده‌ای که حتی به مرز عملیاتی شدن نیز نرسیده است.
۱۲۰ روز از فرصت قابل تأمل ایران گذشت
در اواخر هفته‌ای که گذشت ایران آغاز گام سوم برای کاهش تعهدات برجامی خود را رسماً اعلام کرد آن هم در شرایطی که اروپا کمترین توجهی به دو گام نخست ایران که با فرصت قابل تأمل ۱۲۰ روزه همراه بود، نداشت.
در ۱۸ اردیبهشت ماه امسال و در سالگرد خروج امریکا از برجام، شورای عالی امنیت ملی با انتشار بیانیه‌ای خطاب به ۱+۴ از تعلیق اجرای برخی تعهدات در برجام خبر داد و در همین رابطه اعلام کرد که در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران و در اعمال حقوق خود مندرج در بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام اولین گام کاهش تعهدات برجامی خود را برمی‌دارد. طرف ایرانی در گام نخست، خود را متعهد به رعایت محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده و ذخایر آب سنگین ندانست و از همان تاریخ به کشور‌های باقی‌مانده در برجام ۶۰روز فرصت داد تا به تعهدات خود در حوزه‌های بانکی و نفتی عمل کنند. روند اقدامات اروپا در مدت‌زمان ضرب‌الاجل ۶۰روزه اثبات کرد که فرانسه، آلمان و انگلیس عملاً اراده‌ای برای اجرایی کردن تعهدات برجامی خود ندارند و به همین دلیل ایران دومین گام خود را ۱۶تیرماه اعلام و عنوان کرد که به سقف غنی‌سازی ۴۷/ ۳ درصدی مشخص شده در برجام پایبند نخواهد بود و به دلیل بدعهدی اروپا این بخش از برجام را نیز به کاهش تعهدات خود اضافه خواهد کرد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز گزارش داد که ایران همچنان به اطلاع‌رسانی به آژانس در خصوص موجودی آب سنگین در ایران و تولید آب سنگین در کارخانه تولید آب سنگین HWPP ادامه می‌دهد و به آژانس اجازه داده است که بر میزان ذخایر آب سنگین ایران و مقدار آب سنگین تولید شده در HWPP نظارت کند. تا ۲۸مرداد، آژانس راستی‌آزمایی کرده و تأیید شد که مقدار آب سنگین تولید شده و مقدار در حال استفاده در این کارخانه ۵/ ۱۲۵ متریک تن است.
هویج ۱۵ میلیارد دلاری
ابوالفضل حسن‌بیگی در خصوص تصمیم ایران برای برداشتن گام سوم کاهش و تعهدات برجامی گفت: اروپا و امریکا نتوانستند منافع جمهوری اسلامی را در برجام تأمین کنند، به خاطر زورگویی‌های ترامپ، برجام با مشکلات جدی مواجه شده است و جمهوری اسلامی طبق همین معاهده مجاز به کاهش تعهدات برجامی خود است. عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس کاهش تعهدات برجامی جمهوری اسلامی را پاسخی به زمان‌کشی و فرصت‌کشی اروپا و امریکا خواند و اظهار داشت: قطعاً جمهوری اسلامی گام سوم کاهش تعهدات برجامی را برخواهد داشت. اروپا از تقویت بنیه دفاعی و بنیه اقتصادی ایران نگران است، لذا تلاش می‌کند با فرصت‌کشی مانع پیشرفت ایران شود، اجرای گام سوم کاهش تعهدات برجامی در واقع مقاومتی فعال و اجرای استراتژی فشار متقابل است.
حسن‌بیگی ادامه داد: این بار نیز اروپا تلاش دارد تا هویج ۱۵میلیارد دلاری را به جمهوری اسلامی نشان دهد، اما دولت ایران هیچ گونه سقفی را برای فروش نفت و مبادلات بانکی نمی‌پذیرد و باید همه مبالغ حاصل از فروش نفت ایران چه به صورت نقد و چه به صورت نسیه به کشور بازگردد در غیر این صورت جمهوری اسلامی گام سوم کاهش تعهدات برجامی را برخواهد داشت. مجتبی ذوالنوری رئیس کمیسیون امنیت و سیاست خارجی مجلس ملی نیز گام‌های سوم و چهارم کاهش تعهدات ایران را مبنی بر تجدیدنظر در همکاری با آژانس دانست و سناریو‌های احتمالی ایران را ناظر بر نسل جدید سانتریفیوژ‌های نطنز، بازگرداندن رآکتور اراک و افزایش درصد غنی‌سازی عنوان کرد.
وی با بیان اینکه در میان اروپایی‌ها اراده‌ای برای انجام تعهدات‌شان در مقابل برجام وجود ندارد، گفت: اروپایی‌ها هر کاری که بخواهند در این زمینه انجام دهند باید هزینه آن را پرداخت کنند، ولی موضوع این است که آن‌ها نمی‌خواهند هزینه‌ای را در این زمینه بپردازند.
این نماینده مجلس با بیان اینکه یکی از تصمیمات احتمالی تهران در این زمینه می‌تواند استفاده از نسل جدید سانتریفیوژ‌ها در نطنز باشد، افزود: یکی دیگر از اقدامات احتمالی، عملیات بازگرداندن رآکتور ۴۰مگاواتی آب سنگین اراک است و این احتمال نیز وجود دارد که ایران به سمت افزایش درصد غنی‌سازی برود. محدود کردن میزان دسترسی بازرسان آژانس به تاسیسات هسته‌ای ایران و محدود کردن ارتباطات ایران با این نهاد بین‌المللی نیز می‌تواند یکی از تصمیمات احتمالی تهران در گام سوم باشد. ذوالنوری در پایان صحبت‌های خود تصریح کرد: پیشنهادات مالی مطرح شده از سوی اروپایی‌ها تاکنون نتوانسته خواسته‌های ایران را تأمین کند و تهران تأکید دارد که اروپایی‌ها باید به تعهدات خود در برابر برجام هر چه زودتر عمل کنند.
افکار عمومی منتظر گام‌های اساسی‌تر بود
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه عضو کمیسیون امنیت‌ملی و سیاست‌خارجی نیز گفت: جمهوری اسلامی سعی کرد گام سوم را به گونه‌ای بردارد که تحریک برانگیز نباشد و به عبارتی ملاحظات دیپلماتیک را در این گام لحاظ کرد. به طور طبیعی پیشنهادی که فرانسوی‌ها برای رسیدن به یک سازوکار مذاکرات ارائه کردند در گام سومی که ایران برداشت تاثیر‌گذار بود، ولی افکار عمومی در ایران منتظر برداشته شدن یک گام اساسی‌تر در این برهه زمانی بود.
عضو کمیسیون امنیت‌ملی و سیاست‌خارجی مجلس افزود: می‌توانستیم در گام سوم از ظرفیت‌هایی که در NPT داشتیم استفاده کنیم که این کار صورت نگرفت، چون به اعتقاد بنده نباید بیش از این زمان را هدر داد، چون الان بازی به ضرر ایران در حال چرخش است. به اعتقاد بنده باید در گام چهارم از ظرفیت‌های خود در قالب NPT استفاده و آن‌ها را فعال کنیم.
گام سوم بعد از دو گام ناامیدکننده
همانطور که اشاره شد بسیاری از دلسوزان و کارشناسان معتقدند گام سوم باید موارد اساسی‌تری را شامل می‌شد تا بتواند محاسبات شکل گرفته اروپا را که بر مبنای تفکر دولت است تغییر دهد و آن‌ها را به این باور برساند که طرف ایرانی اراده‌ای جدی و نه شعاری برای تغییر رویکرد خود دارد.
