باز هم محیط زیست تالاب عینک مورد حمله سنبل آبي قرار گرفت

سنبل آبي، هيولاي خوش خط و خال گيلان

 

 

محمد رضا هاديلو

 

دوباره نام سنبل آبي بر سر زبان ها افتاده و باز هم گيلاني ها و محيط زيستشان پيش از هر کس ديگري مخاطب اين خبر هستند. جاييکه مدیرکل محیط زیست گیلان گفته: گیاه مهاجم سنبل‌ آبی تهدیدی جدی برای محیط زیست تالاب عینک است .البته نبايد فراموش کنيم که سنبل آبی یا همان «شیطان نیلگون» که چند سالی است پهنه‌های آبی گیلان را اشغال کرده، امروز در میان غفلت مردم و کم‌کاری مسئولان، در سطح معابر عمومی شهر رشت دادوستد می‌شود غافل از اینکه، جابجایی این گیاه مهاجم و سریع الرشد، کمک فراوانی به تکثیر سریع و غیرقابل‌تصور آن کرده و تهدیدی جدی برای پهنه‌های آبی استان محسوب می‌شود.

 

***

 

حدود 8 سال پيش بود که نام سنبل آبي بر سر زبانها افتاد. نخستین بار که گیاه مهاجم سنبل آبی با ظاهری فریبنده و گل‌هایی زیبا در پهنه‌های آبی گیلان مشاهده شد، تنها یک هکتار از این عرصه را اشغال کرده بود و کسی حتی فکرش را هم نمی‌کرد که باگذشت تنها 8سال از نخستین رؤیت آن، عرصه درگیر با این گیاه به چند صد هکتار در پهنه‌های آبی استان برسد.

رشد سریع این گیاه بومی آمازون و ماندگاری ۲۰ تا ۳۰ ساله ریزوم آن در محیط باعث شده تا امروز تالاب عینک که یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های شهری دنیا محسوب می‌شود، در کنار تالاب بین‌المللی انزلی و بخش‌هایی از رودخانه سیاه درویشان و بهمبر در شهرستان صومعه‌سرا به‌طورجدی با این پدیده شوم دست‌وپنجه نرم کرده و ناآگاهی مردم و کم‌کاری مسئولان نیز آتش به دامان محیط‌زیست گیلان به‌ویژه پهنه‌های آبی این استان بزند.

درحالی‌که سمن‌های محیط زیستی گیلان به‌طورجدی پیگیر راهکارهایی برای مبارزه با گیاه سنبل آبی در آب‌های شیرین استان هستند، برخی افراد سودجو از غفلت مسئولان و ناآگاهی مردم سوءاستفاده کرده و با خریدوفروش این گیاه سمی و خطرناک نه‌تنها سود کلانی به جیب می‌زنند که عرصه را برای تکثیر سریع‌تر این گیاه در پهنه‌های آبی استان فراهم می‌کنند. ‌

 

تهدیدی جدی برای تالاب عینک

 

با اينکه هر سال، بارها و بارها در مورد خطرات اين گياه هشدار داده مي شود اما باز هم توجهات لازم در نحوه برخورد و جمع آوري آن صورت نمي گيرد.

دوباره مدیرکل محیط زیست گیلان گفته: گیاه مهاجم سنبل‌ آبی تهدیدی جدی برای محیط زیست تالاب عینک است .

قربانعلی محمدپور با بيان اينکه با همکاری و مشارکت شهرداری و اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان جمع‌آوری گیاه سنبل‌ آبی از تالاب عینک رشت آغاز شده است، افزود: این عملیات پاکسازی بصورت مکانیکی با استفاده از دستگاه جمع آوری زباله های شناور از هفته گذشته شروع شده و همچنان ادامه دارد.

وي با تاکيد بر اينکه گیاه مهاجم سنبل‌ آبی تهدید جدی برای محیط زیست تالاب عینک است، خاطر نشان کرد: اقدام مداوم برای جمع آوری این گیاه مزاحم می‌تواند برای بهبود شرایط محیط زیستی این تالاب کارساز و موثر باشد.

وی افزود:سنبل آبی (water Hyacinth) یا ارکیده آبی به دلیل رشد سریع در محیط‌ های آبی و مصرف مقادیر زیادی از اکسیژن آب، یکی از خطرناک‌ترین گونه‌های گیاهی غیر بومی آبزی است که با سرعت بالایی تکثیر می‌شود و با گسترش در مناطق مختلف پهنه آبی، تهدیدی جدی برای تنوع زیستی به شمار می‌رود.

محمدپور گفت: در حال حاضر بهترین روش برای نابودی این گیاه جمع آوری مکانیکی و همچنین آگاهی و هشدار دادن به مردم برای پرهیز از هرگونه خرید و فروش و تکثیر و انتقال  این گونه گیاهی است.

گل سنبل آبی علاوه بر ظاهر فریبنده و زیبایی که دارد استفاده از آن در محیط آپارتمانی خطرات زیادی دارد، سمی و سرطان‌زا بودن این نوع گل به اثبات رسیده است زیرا قدرت بالایی در پالایش محیط اطراف خود دارد و فلزاتی سنگین مثل جیوه و سرب که از طریق فاضلاب کارخانه‌های صنعتی به آب‌ها وارد می‌شوند را می‌تواند به خود جذب کند. از این‌ رو تجمع سنبل آبی در محیط پیرامون ما به‌ شدت خطرناک بوده، بنابراین از این نوع گیاه برای تزئین استفاده نکنید، همچنین گل خطرناک سنبل آبی که در عامه مردم اشتباها به عنوان گل تزئینی یاد می‌شود، مشکلات زیستی فراوانی را باعث شده است.

سنبل آبی گیاهی آبزی شناور چند ساله از جنس Eichhornia در خانواده Pontederiaceae بومی مناطق گرمسیری و زیر گرمسیری امریکای جنوبی به خصوص حوضه آمازون است. این گیاه در مناطق خارج از محدوده بومی خود اغلب یک گونه مهاجم شناخته می‌شود. سنبل آبی ممکن است بالاتر از سطح آب به اندازه 1 متر در ارتفاع رشد کند. دارای برگ های گسترده، ضخیم، براق و تخم مرغی شکل 10 تا 20 سانتی متری میباشد که در سطح آب شناور است.

 

حمله مرگبار سنبل آبي به اکوسيستم

 

سنبل آبی، گونه گیاهی مهاجمی است که وقتی به جان تالاب‌ها می‌افتد، فرصت بقا را از سایر موجودات زنده این اکوسیستم می‌گیرد.

آن‌طور که معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید: این‌گونه هدر رفت آب تالاب را به‌دلیل شدت تبخیر و تعرقی که دارد، 13 برابر افزایش می‌دهد. همین ویژگی، سنبل آبی را به قاتل مرداب‌ها تبدیل کرده است. اثرات مخرب دیگری هم به این‌گونه گیاهی نسبت داده می‌شود و همین اثرات سبب شده نام سنبل آبی در فهرست ده علف هرز مهاجم دنیا ثبت شود. طبق قانون، سازمان حفظ نباتات به‌عنوان دستگاه متولی مقابله با ورود گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم به کشور موظف است با کنترل محموله‌های گیاهی وارداتی به ایران از ورود این گونه مهاجم جلوگیری کند، اما معلوم نیست چگونه بذر یا گیاه سنبل آبی به ایران وارد شده که این روزها در نمایشگاه گل وگیاه نیز این‌گونه به مشتریان عرضه می‌شود. ورود سنبل آبی به کشور، حیات اکوسیستم‌های تالابی ایران را تهدید می‌کند.

 عمر سنبل آبي در ايران زياد بالا نيست و نخستین‌بار سال 90 این‌گونه در تالاب عینک رشت شناسایی شد. ولی ا...مظفریان، گیاهشناسی که این‌گونه را شناسایی کرده، می‌گوید: نمی‌دانیم سنبل آبی از کجا آمده است. با بذر برنج به ایران راه یافته است. اولین بار که این گونه را در مرداب عینک دیدم مرداب را کاملا پوشانده بود و هیچ گیاه دیگری در آنجا نبود. ولی با یک تمهید ساده توانستند آن را جمع‌آوری کنند. منظور مظفریان از تمهید ساده بسیج نیروها برای جمع‌آوری سنبل آبی از محیط‌های تالابی گیلان است. تمهیدی که به ظاهر ساده می‌آید اما در عمل با صرف وقت و هزینه زیاد میسر شده و هنوز هم این‌گونه از تالاب‌های گیلان ریشه کن نشده است. گیلانی‌ها که طعم تلخ توسعه آزولا در تالاب انزلی را چشیده‌اند و می‌دانند تبعات حضور یک مهمان ناخوانده در اکوسیستم‌های طبیعی این استان چه مفهومی دارد، بیش از دیگران نگران توسعه سنبل آبی در تالاب‌ها هستند. به همین دلیل سازمان‌های مردم‌نهاد این استان به اداره کل محیط‌زیست‌شان شتافتند. دولتی‌ها همچنین با سازمان زندان‌ها تفاهم کردند تا از زندانیان در جمع‌آوری این گونه گیاهی مهاجم کمک بگیرند. به این ترتیب با یک بسیج عمومی، سال گذشته تالاب عینک پاکسازی شد. اما مسعود باقرزاده کریمی، معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست به جام‌جم می‌گوید: گزارش‌هایی دریافت کرده‌ایم که اخیرا در سمت چمخاله هم سنبل آبی مشاهده شده است. بلافاصه این مساله را به اداره کل محیط‌زیست در گیلان اعلام کردیم تا در این منطقه هم موجی ایجاد کرده و بتوانیم سنبل آبی را از چمخاله جمع‌آوری کنیم. وي ادامه می‌دهد: در گیلان مردم و سازمان‌های مردم نهاد برای جمع‌آوری سنبل آبی خیلی همکاری کردند و اگر مردم نبودند، نمی‌توانستیم با این گونه مهاجم مبارزه کنیم.

 

آسيب سنبل آبي، از انسان تا طبيعت!

 

برخی شایعات حاکی از سرطان‌زا بودن نگهداری از سنبل آبی است. اما آیا واقعا نزدیک شدن به این گیاه برای انسان ضرر دارد؟

دکتر حسین آخانی، استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران، درباره هشدار سرطان‌زا بودن سنبل آبی می‌گوید: گیاهانی با ترکیبات کارسینوژن وجود دارند که به دلیل تماس با پوست یا شیرابه‌های سمی که دارند باعث ایجاد سرطان پوست می‌شوند. اما گیاهان تزئینی در منازل، در نهایت ممکن است برای انسان آلرژی ایجاد کنند. سنبل آبی استفاده غذایی برای انسان ندارد و بنابراین می‌توانیم بگوییم خطر جدی برای سلامت ما ایجاد نمی‌کند.

دکتر آخانی در ادامه، آسیب‌های این گیاه و گونه‌های مهاجم را برای طبیعت منطقه این گونه عنوان می‌کند: می توان گفت این گیاه و سایر گونه‌های مهاجم باعث ایجاد وضعیتی شبیه به سرطان در طبیعت می‌شوند و در اکوسیستم منطقه اختلال ایجاد می‌کنند.

این گیاه‌شناس برجسته اضافه مي کند معمولا در مناطقی که دام‌ها چرای بی‌رویه دارند و علوفه‌های خوش خوراک تمام می‌شوند، گیاهانی که غالب می‌شوند، مواد سمی وارد بدن دام‌ها می‌کند و با تغذیه دام از آنها، آن مواد سمی وارد گوشت و شیر دام می‌شود. بنابراین ما باید بیش از هر چیز نگران چرای بی‌رویه دام‌ها باشیم که می‌توانند غیرمستقیم باعث ایجاد سرطان شوند.»

در مجموع به نظر می‌رسد اگر گیاهی به صورت تزئینی در محل کار یا زندگی وجود داشته باشد، نمی‌تواند آسیب جدی برای انسان داشته باشد و فقط ممکن است گرده‌افشانی بعضی گیاهان زمینه‌ساز بروز حساسیت‌های پوستی شود. تعدادی از گیاهان نیز باعث ایجاد تورم در گلو یا روده و ایجاد مشکلات تنفسی برای انسان می‌شوند. اما تا به حال گزارشی از سرطان‌زا بودن گیاهان تزئینی و بخصوص سنبل آبی دیده نشده است. آنچه در مورد سنبل آبی نیاز به مراقبت دارد، جلوگیری از پراکنش این گیاه در اکوسیستم‌های آبی کشور است.