محمد رضا هاديلو
ايلام؛ استاني که نامش با محروميت گره خورده است. جايي که مي توان به راحتي بسياري از کمبودها را در آن به عينه ديد. اما وقتي پاي در کوه و کمر آن بگذاريد، وارد بهشتي شده ايد بي پايان. از جای جای ایلام کوچک که عبور کنيد با ثروتهای خدادادی زیادی مواجه می شوید که نه به دست انسانها بلکه بطور طبیعی و بکر در سرزمین "آلامتو" به وجود آمده اند. ثروتهای خدادادی ایلام از درختان بلوط گرفته تا جاذبه های بکر طبیعی، از گیاهان مختلف و رنگارنگ و زیبا گرفته تا گیاهانی که خواص دارویی و درمانی دارند.
***
کبیرکوه واقع در استان ایلام که از شهرستان ایلام – بدره - دره شهر تا آبدانان امتداد دارد، بزرگترین منبع گیاهان دارویی در استان است.
کبیرکوه از مناطق حفاظت شده ایلام به شمار مي آيد که معدن گیاهان دارویی این استان شناخته می شود. حالا کارشناسان معتقدند برای استفاده از این ظرفیت بزرگ احداث کارخانه های فرآوری در استان ضروری است. وجود کوهستان هاي فراوان در استان باعث رشد گونه گیاهی مختلفی شده که بیشتر آنها دارای خواص خوراکی، دارویی و..هستند.
در بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار جنگل و مرتع در استان ایلام، تاکنون یک هزار گونه گیاهی شناخته شده که طبق آخرین بررسی های انجام شده ۳۳۰ گونه از گیاهان موجود در استان خواص دارویی دارند.
بیش از ۵۰۰ گونه گیاهی در استان شهدزا و مختص تولید عسل هستند که به نوعی ظرفیت بزرگی برای تولید عسل استان محسوب می شود و البته هم اکنون این استان از قطب های اصلی تولید عسل در کشور شناخته می شود.
در گذشته و حتی امروزه مردم استان ایلام به جای استفاده از داروهای شیمیایی به استفاده گیاهان دارویی اعتقاد زیادی دارند، اما با وجود این همه ظرفیت در بخش گیاهان دارویی، متاسفانه استفاده بهینه برای اشتغال، کسب درآمد و...نمی شود چراکه چرخه برداشت و فروش محصولات وسط دامداران و کشاورزان از کوه ها چیده و به صورت خام به دیگر مناطق کشور ارسال می شوند.
تشنه داری، آویشن، هفت تخمه، په گل، گل گاوزبان، تشنه داری، خارشتر، شیرین بیان از مهمترین گیاهان دارویی در استان هستند که می توان برای هر یک از آنها یک کارخانه فراوری و صنایع تبدیلی راه اندازی کرد.
تولید دارو از گیاهان دارویی در ایلام، اولویت جهاد دانشگاهی
وجود 350 گونهی گیاهی دارویی در استان ایلام و ذخیرهگاههای جنگلی غنی، در طول این سالها افراد زیادی را به رؤیای توسعه گیاهان دارویی و فرآوری آن فرو برده است. ايلامي ها از دیرباز به لطف سخاوت طبیعت از داروهای گیاهی برای درمان انواع بیماریها استفاده کردهاند. نسخههای دستنویس شده و سینه به سینه بسیاری را میتوان در اقصی نقاط استان پیدا کرد که برای درمان بسیاری از بیماریها کاربرد دارند؛ نسخههایی که خمیرمایهی آنها گیاهان خودروی دارویی است.
امروزه اهمیت گیاهان دارویی در سطح جهان بر کسی پوشیده نیست و میلیونها نفر از مردم جهان در زمینه کشت، برداشت، فرآوری و سایر جنبه های گیاهان دارویی فعالیت دارند بطوریکه فقط در کشور چین 100 میلیون نفر به کار گیاهان دارویی اشتغال دارند.
75 تا 300 هزار گونه گیاهی در زمین یافت می شود و این در حالی است که کمتر از یک درصد این گونه ها شناسایی و ثبت شده است.
در کشور ما علاوه بر سابقه طولانی و ریشه تاریخی و فرهنگی مصرف گیاهان دارویی، تنوع اقلیمی موجود نیز جایگاه گیاهان دارویی را در کشور ممتاز کرده است.
تعداد گونه های گیاهی شناخته شده در ایران بین 8 تا 10 هزار گونه برآورد می شود که از این تعداد، گونه های گیاهان دارویی تا 2300 گونه برآورد می شود که رقم بسیار بالا و در خور توجهی است.
براساس آمار سازمان بهداشت جهانی بیش از 80 درصد از مردم جهان برای درمان انواع بیماریها از 200 گونه گیاه دارویی متداول در جهان مصرف میکنند.
در همين رابطه چندي پيش رئیس جهاد دانشگاهی ایلام گفته بود: جهاد دانشگاهی تاکنون ۵۰ مورد تحقیقات علمی بر روی گیاهان دارویی استان ایلام انجام داده است.
سید غلامرضا حسینی عنوان کرد: طرح های تحقیقاتی، پژوهشی در جهاد دانشگاهی ایلام همچنان برای توسعه این بخش انجام می شود.
وی با اشاره به اینکه تولید دارو از گیاهان دارویی در استان ایلام از اولویت های جهاد دانشگاهی است.
وی با اشاره به اینکه تولید دارو از گیاهان دارویی در استان ایلام از اولویت های جهاد دانشگاهی است، افزود: طرح هایی نیز با هدف اهلی سازی گیاهان دارویی و برای جلوگیری از انقراض گونه های گیاهی در دست اجراست.
حسینی اظهار داشت: اهلی سازگی این گونه گیاهان علاوه بر رونق اقتصادی واشتغال دربحث تغییر الگوی کاشت و درمان برخی بیماری ها موثر واقع شده است.
وی تصریح کرد: ایلام با پوشش بالای گیاهی و جنگل های انبوه و مراتع زیاد، به عنوان عروس زاگرس پتانسیل بالایی جهت توسعه و قطب صنعت دارویی و درمانی در کشور را دارد.
فرآوري گياهان دارويي، نياز اول ايلام
۸۷ درصد مساحت ايلام را عرصههای منابع طبیعی تشکیل میدهد که این عرصه ها به دلیل قرار گرفتن در دامنه رشته کوههای زاگرس و شرایط آب و هوایی مناسب، از جنگل، مرتع و پوشش گیاهی قابل توجهی برخوردارند به همین دلیل ایلام یکیاز مهمترین رویشگاههای انواع مختلف گیاهان وحشی در کشور به شمار میرود. برخورداری از این ویژگی ممتاز است که ایلام را تبدیل به عروس زاگرس کرده است. نا گفته نماند که در فصل بهار برداشت این گونه های گیاهی خوراکی منبع اشتغال بسیاری از مردم است.
این افراد با جمعآوری و برداشت گیاهان خوراکی از جمله کنگر، قارچ، تره کوهی، پنیرک، پاغازه، پیچگ و تولیه اقدام به فروش این گیاهان در شهرهای استان از جمله ایلام میکنند.
سال 92 خبری در مورد راهاندازی صنایع تبدیلی برای گیاهان دارویی منتشر شد که منوط به افزایش سطح کشت گیاهان دارویی در استان ایلام بود. قرار بود که سطح زیر کشت به 100 هکتار برسد (در سال 95 به 23 هکتار رسید) و مجتمع فرآوری گیاهان دارویی با همکاری جهاد کشاورزی در شهرک صنعتی ایلام در زمینی به مساحت ۲ هکتار راهاندازی شود. پس از آن صحبت از دهلران در میان بود و بعد کلنگ مجتمع فرآوری گیاهان دارویی در درهشهر به زمین زده شد و برایش 100 میلیارد ریال تسهیلات از محل صندوق مهر امید و صندوق توسعه روستایی نهاد ریاست جمهوری در نظر گرفته شد؛ طرحی که قرار است بهصورت تعاونی با 732 سهامدار در سطح 15 روستای درهشهر کار فرآوری و خرید تضمینی محصولات دارویی این شهرستان را بر عهده داشته باشد.
جهاد دانشگاهی واحد استان ایلام که بهعنوان متولی اصلی توسعه گیاهان دارویی در ایلام شناخته میشود در تمام اینسالها سعی کرده است که این موضوع را در حد توان توسعه بدهد. در دیدار اخیر استاندار ایلام با این نهاد علمی، قاسم سلیمانی دشتکی بهخوبی گفته است: جهاد دانشگاهی در کنار انجام رسالت اصلی خود در بحث تحقیق و پژوهش، چند کار عملیاتی برای الگوسازی در زمینه گیاهان دارویی نیز در استان ارائه دهد.
در همين رابطه استاندار ایلام به 35 گونه گیاهی که جهاد دانشگاهی تحت اقدام دارد اشاره کرده و گفته: جهاد دانشگاهی میتواند در کنار کارهای تحقیقاتی خود این گونهها را بهصورت عملیاتی طرح تولید دهد. این مرکز همچنین می تواند با ایجاد مزارع پایلوت گیاهان دارویی، در زمینه فرهنگسازی و الگوسازی گامهای مثبتی بردارد.
سلیمانی دشتکی حتی ایده هم به آنها داده و گفت: جهاد دانشگاهی میتواند در هر شهرستان 10 هکتار را از منابع ملی پس از واگذاری آبخیزداری کند و در دل زمین های شیب دار یک حالت وی(V) شکل جهت مهار آبهای سطحی ایجاد نماید و این باعث حفظ آب میشود و از آن میتوان به طرز مطلوبتری بهرهبرداری کرد. میشود با ایجاد مزارع گیاهان دارویی و دیگر کشتهای با ارزش افزوده بالا در هر شهرستان نسبت به الگوسازی و گسترش این گونه فعالیتها در استان اقدام کرد.
وی با اعلام حمایت از کشت گیاهان دارویی در 35 هکتار از اراضی دهلران، باز هم به ایجاد مجتمع فرآوری گیاهان دارویی اشاره و تصریح کرد: میتوان از طرفی با ایجاد کارخانه زمینهی اشتغالزایی بیشتر با فرآوری گیاهان دارویی را فراهم و از طرف دیگر مردم را نیز به انجام این کار تشویق کرد.
هم اکنون در اراضی شیب دار ايلام کشت گیاهان دارویی مانند گل محمدی، گل نرگس، گاوزبان، آویشن توسط خود مردم در حال انجام است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان ایلام با بيان اينکه هم اکنون در اراضی شیب دار استان کشت گیاهان دارویی مانند گل محمدی، گل نرگس، گاوزبان، آویشن توسط خود مردم در حال انجام است، به طرح های مختلفی در زمینه کشت گیاهان دارویی در مناطق روستایی استان که از سوی جهاد کشاورزی حمایت شده است، اشاره کرده و گفت: کشت گیاهان دارویی به دلیل مصرف کم از سود بالایی برای کشاورزان برخوردار است.
توسعه کشت و ایجاد صنایع تبدیلی در زمینه گیاهان دارویی برای استان ایلام بسیار حائز اهمیت است چراکه به طور متوسط از زمان کاشت تا برداشت در هر هکتار یک تا دو نفر به صورت مستقیم و حدود ۱۰ تا ۱۵ نفر به صورت غیرمستقیم مشغول به کار میشوند.