محمد رضا هاديلو
تالاب کویری میقان يکي از تالاب‌های ایران در استان مرکزی است که در شمال شرقی اراک و جنوب غربی داوودآباد قرار گرفته‌است. زمانيکه بارندگي هاي خوبي وجود داشت ، تالاب دارای آب قابل توجه اي بود و در سالهای کم آب نيز عموماً سطح تالاب خشک شده و به حالت کویری در می‌آید. منابع تأمین آب تالاب را بارش‌های جوی، آب سه رودخانه قره کهریز، فراهان و شهراب و پساب تصفیه فاضلاب اراک تشکیل می‌دهند. وسعت تالاب حدود 25 هزار هکتار است که شامل دریاچه با سه جزیره در وسط، قسمت کویری و دشت‌های اطراف می‌شود. از نظر دیرینه‌شناسی قدمت آن به دوره پالئوسن باز می‌گردد که در آن دوره به دلیل حرکت صفحه‌های تکتونیکی اطراف شکل گرفته‌است. حالا و در راستاي مراجعات خودجوش مردمی به تالاب میقان اراک برای گردشگری، "طرح مدیریت جامع تالاب میقان" در دستور کار استان مرکزی قرار گرفته که ادرحال تکمیل مطالعات علمی و رفع نواقص احتمالی است.
***
تالاب کویری میقان دارای زیست‌بوم بسیار متنوع برای گونه‌های متعدد جانوری اعم از انواع حشرات، پرنده‌ها، خزندگان، گونه آرتمیا، برخی از نژادهای پرندگان تحت محافظت و حتی گرگ‌ها است که از دو قسمت تالابی و کویری تشکیل شده، تالاب میقان مساحتی معادل 25 هزار هکتار داشته و سه جزیره دارد که به سبب ازدیاد حضور درناها در این اکوسیستم جایگاه تالاب میقان در میان سایر تالاب‌های کشور ویژه‌تر دیده شده است. ویژگی‌های طبیعی تالاب میقان و درهم تنیدگی تالاب، کویر، نیزار و شوره‌زار منظره‌ای بسیار دیدنی را به ارمغان می‌آورد که نگاه هر نظاره‌گری را با زیبایی بکر می‌نوازد و همین عوامل طبیعی سبب جذب عموم مردم، گردشگران، زیست‌بوم شناسان، عکاسان و سایر اقشار به این منطقه شده است.
باتوجه به اینکه منطقه تالاب میقان پیرو مراجعات خودجوش مردمی به یک منطقه گردشگری تبدیل شده، مقامات استان مرکزی تصمیم بر اعمال مدیریت و محدودیت‌های لازم بر این منطقه گرفته‌اند تا ضمن حفاظت و حراست از منابع طبیعی این منطقه زمینه حضور مردم و گردشگران را به‌صورت سازمان یافته فراهم آورند.
به همین سبب طرحی تحت عنوان "طرح مدیریت جامع تالاب میقان" تهیه شده که اکنون درحال تکمیل مطالعات علمی و رفع نواقص اجرائی است، پیرو تهیه این طرح کارگروه مدیریت جامع تالاب میقان در تاریخ 6 مردادماه امسال تشکیل و به بررسی تمامی زوایای اجرای این طرح پرداخت که مشروح بررسی‌های جلسه در ذیل ذکر شده است.
* جاده اي که راه نفس تالاب را بسته
چند روز پيش بود که مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی گفت: باتوجه به استقرار تالاب میقان در شهر اراک و کوچ پرندگان مهاجر به این شهر باید بگوییم درصورت بروز بحران آنفلوانزای پرندگان آمادگی و تجهیزات کامل برای مقابله را در اختیار داریم.
رضا میرزایی با اشاره به موقعیت فعلی تالاب میقان اظهار داشت: جاده میانی تالاب میقان صرفا استفاده ترددی برای حاملان املاح معدنی شرکت املاح را داشته که اکنون به مسیری برای تردد عمومی تبدیل شده است.
وی افزود: براساس تصمیمات اخذ شده و مطالعاتی که درخصوص موقعیت تالاب به انجام رسیده مقرر شد تا طرح مدیریت تالاب با استفاده از اعتبارات ملی و کمک شرکت املاح به انجام برسد، این طرح باید در چهارچوب زیست محیطی و پس از تائید در تمامی کارگروه‌های مربوطه به اجرا برسد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی تصریح کرد: اگر بخواهیم تالاب میقان را به منطقه گردشگری تبدیل کنیم باید تمامی نقاط آن از نظر ممنوعیت و حساسیت برای همگان مشخص شود و علاوه بر این اقدامات سراسر تالاب و کویر را منطقه شکار ممنوع و حفاظت شده قلمداد کنیم.
میرزایی ادامه داد: اصلی‌ترین مبنای حضور گردشگران در این منطقه باید پرنده‌نگری و گردشگری جامع باشد تا به سایر منافع تالاب آسیبی وارد نشود، پیرو اجرائی شدن این طرح مردم بومی منطقه باید آموزش‌های مبتنی بر معیشت پایدار را فرا بگیرند.
وی عنوان کرد: درخصوص مقابله با آنفلوانزای پرندگان برنامه‌ای کشوری تداعی شده و درحال حاضر تعداد 2 تا 3 هزار نفر در راستای مقابله و آماده باش با شرایط بحران آنفلوانزا تجهیز شده‌اند و باید بگوییم در صورت وقوع چنین بحرانی آمادگی و امکانات کامل آنالیز و مقابله با بحران را در اختیار داریم.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی خاطرنشان کرد: مسئله تامین اعتبار برای تهیه دستگاه تردد در تالاب را در دستور کار داریم، همچنین باتوجه به پیدایش گونه‌ای از حشرات مخاطره‌آمیز در تالاب میقان مسائل زیست محیطی و مقابله‌ای مورد بررسی قرار گرفته و درحال رسیدگی به مسئله هستیم.
* تالاب كويري ميقان، سرمايه اي زيستي ملي
تا همين چند سال پيش با اينکه عنوان مي شد تالاب كويري ميقان اراك يكي از مجموعه هاي كم نظير زيستگاهي كشور و منطقه خاورميانه است كه پيشينه اي دو هزار ساله دارد و مامني مهم و امن براي زمستان گذراني طيف وسيعي از پرندگان از جمله درناي خاكستري محسوب مي شود، اما اين تالاب را در مرز ماندن يا نابودي مي ديدند.
به اعتقاد كارشناسان، اين تالاب كويري در دو دهه اخير به دليل برخي از تصميم هاي نادرست مديريتي، خشكسالي هاي پياپي، برداشت هاي غيراصولي سولفات سديم ، ايجاد جاده اي در خط مياني تالاب كه رژيم آبي و زيستي دو سوي آن را برهم زده، با چالش هاي جدي زيست محيطي دست و پنجه نرم مي كند و اهمال و غفلت در خصوص سامان آن، مرگ تالاب را در پي خواهد داشت، پديده اي كه با خود بحران هاي زيستي براي مردم اراك و ساكنان اطراف آن به ارمغان مي آورد و با كانون هاي طوفان نمكي و تشديد ريزگردهاي محلي ادامه زندگي در اين مناطق را غيرممكن مي سازد.
حدود 4 سال پيش بود که مديركل حفاظت محيط زيست وقت استان مركزي گفت: محيط زيست با صنعت و توسعه مخالف نيست اما صنعت و توسعه اي كه با عقبه مسئوليت پذيري اجتماعي همراه نيست و دامنه اي از آسيب ها و جراحات زيست محيطي را با خود دارد ، مهر تاييد محيط زيست را نمي گيرد.
حسينعلي ابراهيمي كارنامي افزود: تالاب كويري ميقان اراك يك سرمايه زيستي ملي است و در اين خصوص اداره كل محيط زيست پاي همه تكاليفي كه از لحاظ قانوني و حقوقي دارد با قدرت مي ايستد.
وي بيان كرد: هر امر توسعه اي و عمراني بايد پيوست زيست محيطي داشته باشد و توجه به مهندسي فرايند در طرح ها و اقدامات امري ضروري است، يعني زماني كه فنداسيون خط توليد ايجاد مي شود بايد زيرساخت هاي لازم در بخش هاي زيستي نظير فنداسيون تصفيه خانه و كنترل آلودگي هوا نيز با قوت و حساسيت و با مشاركت صاحبات صنعت دنبال شود.
مديركل حفاظت محيط زيست استان مركزي ادامه داد:تالاب كويري اراك به دليل برخي ضعف هاي مديريتي در گذشته با معضلات جدي مواجه شده كه ناشي از غفلت مسئولان وقت بر مساله مهم مهندسي فرايند در فعاليت معدنكاري سولفات سديم بوده است.
ابراهيمي كارنامي افزود: اراك يكي از هشت كلانشهر آلوده كشور است و تالاب ميقان اراك به عنوان يكي از كانون هاي اصلي اثرگذار بر آلودگي هوا و يا تغييرات كيفيت هواي اين كلانشهر است چرا كه در بيشتر مواقع يا كانون غبارهاي نمكي محلي است و يا با ايجاد پديده وارونگي هوا، كيفيت اين منطقه را تحت تاثير قرار مي دهد.
وي اظهار كرد: حساسيت اجتماعي با هوشيارسازي هاي صورت گرفته در اين شهر افزايش يافته و بحث كاهش آلودگي هوا به يكي از مطالبات مهم و اصلي مردم اراك تبديل شده است اما تالاب كويري ميقان به عزم جدي براي التيام جراحات زيستي نياز دارد و بايد با مشاركت همه بخش ها و مديريت صحيح، علل آسيب زا در اين منطقه حذف شود و با مشاركت موثر جوامع محلي و مسئولان، ارزش هاي زيستي اين منطقه حفظ و احيا شود.
* تالاب نيازمند زير ساخت ها
حالا و در شرايطي که "طرح مدیریت جامع تالاب میقان اراک" درحال تکمیل مطالعات علمی است معاون عمرانی استاندار مرکزی گفته: تالاب کویری میقان منطقه گردشگری گسترده‌ای است که استفاده از فضای آن در یک زمان مشخص از ظرفیت اکولوژیکی تالاب تبعیت می‌کند و با درنظر گرفتن شرایط این منطقه اگر تمامی فعالیت‌های گردشگری در منطقه آزاد باشد اقدامی غیرمعقول و مضر است که متاسفانه تا این لحظه به سبب اعمال نشدن محدودیت‌های لازم هرگونه استفاده‌ای از این منطقه شده است.
مهدی زندیه‌وکیلی ادامه داد: طرح مدیریت جامع تالاب میقان براساس ویژگی‌های سازمان محیط زیست کشور تهیه شده کلیات این طرح 4 مبحث ظرفیت برد، زون گسترده، زون متمرکز و زون ممنوعهتالاب میقان را در بر می‌گیرد، همچنین این طرح برای نخستین بار در شهر اراک به اجرا می‌رسد.
وی عنوان کرد: درحال حاضر افراد بسیاری برای گردشگری به این منطقه می‌آیند اما نمی‌دانند که آیا اقدام آنها صحیح بوده یا اشتباه است و باید برای این افراد زیرساخت‌های لازم را فراهم آوریم و در این زمینه ملزم به رعایت تمامی بایدها و نبایدها هستیم، همچنین باید بکوشیم تا برخی از فعالیت‌های این منطقه را محدود کنیم تا از جانب گردشگران آسیبی به محیط وارد نشود.
در همين راستا مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی نيز گفت: باتوجه به زمان مهاجرت پرندگان به تالاب میقان این منطقه در آبان‌ماه بیشترین میزان گردشگر را به خود جذب می‌کند که اعمال اقدامات مدیریتی و حراستی در این بازه زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار است.
علیرضا ایزدی ادامه داد: از مشاور طرح مدیریت جامع تالاب درخواست داریم تا ضمن ارائه دقیق طرح زمینه را برای اعمال مدیریت جامع فراهم آورد تا دستگاه‌های مرتبط قادر به ارائه نظرات خود در این زمینه باشند.
