سرویس اقتصادی جوان آنلاین: با وجود تأکید بسیاری از کارشناسان مبنی بر ورود همه‌جانبه به صنعت پالایش – پتروشیمی، مشخص نیست چرا وزارت نفت نسبت به این ضرورت با وجود اینکه این مهم سال‌ها پیش به دولت ارائه شده بود، بی‌توجه است.
با توجه به بازگشت تحریم‌های نفتی و افت شدید میزان صادرات نفت کشور، این مسئله مطرح است که برای بازدارندگی از اقدامات امریکا در حوزه نفت چه راهکار‌هایی وجود دارد. کارشناسان اعتقاد دارند که احداث پالایشگاه و صادرات فرآورده‌های نفتی راهکار اصولی بی‌اثر کردن تحریم‌های امریکاست. در این راستا طرح «افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها با استفاده از سرمایه‌های مردمی» در مجلس شورای اسلامی تصویب شد، اما بعد از تصویب طرح برخی انتقادات در فضای رسانه‌ای مطرح شد.
به‌عنوان کشوری با منابع فراوان هیدروکربی و یکی از تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز جهان، باید در زمینه فناوری آن و تبدیل این منابع به ارزش افزوده اقدامات لازم را به عمل آورد. صادرات نفت، گاز و سایر منابع به صورت خام خسارتی است که سال‌های متمادی متوجه کشور بوده است.
این مسئله در سیاست‌های کلی نظام و در برنامه ششم توسعه کشور مورد توجه قرار گرفت. مقام معظم رهبری هم تأکیدات زیادی بر جلوگیری از خام‌فروشی داشتند. بنابراین موضوع روشن است. همچنین از بعد امنیتی نیز این موضوع مورد بررسی مسئولان قرار گرفت. در دوره تحریم، صادرات مسائل خاص خودش را دارد و صادرات هر کدام از این موارد نیز موضوع ویژه‌ای است. در واقع اینطور نیست که بگوییم صادرات فرآورده در شرایط تحریم هیچ مشکلی ندارد، اما نسبت به نفت‌خام قطعاً آسان‌تر است.
علی بختیار، عضو کمیسیون انرژی مجلس در گفتگو با «جوان» گفت: «چرا ما نفت‌خام را در هر بازاری می‌خواهیم بفروشیم باید مشخصات کیفی آن را عوض کنیم؟ چون فروش نفت خام ایران به دلیل تحریم‌های ناجوانمردانه امریکایی‌ها در بازار‌های جهانی امکانپذیر نیست، بنابراین ما باید روش‌های دیگری برای فروش نفت‌خام به کار بگیریم، اما بنزین و دیگر فرآورده‌ها چنین شرایطی ندارند. البته مشکلاتی در زمینه حمل و نقل، بیمه کشتی، جابه‌جایی پول وجود دارد، ولی در حوزه شناسایی خیر. امروز نفت خام ایران مانند مواد‌مخدر قابل فروش نیست، در‌حالی‌که وضعیت در بحث فرآورده کاملاً فرق دارد.»
یک بلوف سیاسی
عضو کمیسیون انرژی مجلس درباره گره‌گشایی پالایشگاه‌سازی در حوزه تولید بنزین گفت: «اگر بین دوره تحریم قبلی و تحریم امروز مقایسه کنیم، تفاوت در این است که در دوره قبل واردات بنزین مسئله مهمی برای کشور بود، اما در حال حاضر با افتتاح هر سه فاز پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و افزایش میزان تولید پالایشگاه که به مرز حدود ۴۲ میلیون لیتر روزانه رسیده است، از واردات بنزین خودکفا شدیم. آیا این مسئله مهمی نیست؟! یعنی طبق نظر برخی، ما باید امروز هم بنزین وارد می‌کردیم؟» علی بختیار درباره تحریم‌های اعمال شده بر صنعت پتروشیمی کشور افزود: «تحریم پتروشیمی ایران کار ساده‌ای نیست، بیشتر بلوف سیاسی است. در دوره تحریم قبل هم چنین بحث‌هایی مطرح شد، الان هم بعضاً چنین حرف‌هایی زده می‌شود، ولی تحریم پتروشیمی امکانپذیر نیست. محصولات پتروشیمی قابل‌عرضه به بازار‌های جهانی است و دور زدن تحریم‌ها کاری است که انجام می‌شود. اثرگذاری اصلی تحریم در حوزه صادرات نفت‌خام است که البته آن هم لاینحل نیست. تحریم زمانی می‌تواند مصداق پیدا کند که ما بخواهیم به روش عادی نفت بفروشیم، در‌حالی‌که ما روش‌هایی داریم که بتوان از طریق آن‌ها نفت را فروخت. در حال حاضر اختیاراتی به کمیسیون انرژی مجلس داده شده که بتواند نفت خام صادر کند.»
عضو کمیسیون مجلس با اشاره به اینکه حتی در حوزه بانکی نیز تحریم بر صادرات فرآورده امکانپذیر نیست؛ گفت: «ما با وجود تحریم‌های بانکی هم قادر به ارزآوری در بحث پتروشیمی‌ها هستیم. پتروشیمی‌ها در حال حاضر محصولاتشان را می‌فروشند. حتی فرصت‌هایی در زمینه داخلی‌سازی بسیاری از واحد‌ها پتروشیمی در حوزه توسعه، نگهداری، بهره‌برداری و ... ایجاد شده است. شرکت‌های دانش‌بنیانی که در شرایط عادی به آن‌ها کار نمی‌دادند، امروز در صف مقدم ارائه خدمت به صنعت پتروشیمی و صنعت نفت، هستند. به هر حال هر گاه چنین مسئله‌ای برای کشور پیش آمده فرصتی هم خلق شده است. هر وقت تهدیدی از سمت دولت‌های غربی و امریکا برای کشور به وجود آمده ایرانی‌ها نشان دادند کارهای بزرگی انجام می‌دهند.»
چه چیزی قدرت‌آفرین است؟
علی بختیار در پاسخ به این ادعا که فروش بیشتر نفت‌خام در اوپک قدرت ایجاد می‌کند، تصریح کرد: «در اوپک عربستان یا روسیه با صادرات روزانه ۱۰ میلیون بشکه‌ای همان میزان رأی را دارند که کشوری با صادرات روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت دارد. در این سازمان اجماع در تصمیم‌گیری‌ها بسیار مهم است. در چند جلسه اخیر اوپک هم در‌حالی‌که عربستان تلاش داشت با یکجانبه‌گرایی تصمیمات را پیش ببرد، رویکرد فعال وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران مانع این مسئله شد. بنابراین در این نهاد‌ها مشخص شده است کشوری که در حال حاضر صادرات بسیار کمتری نسبت به عربستان دارد، می‌تواند با رویکرد فعال خود حرفش را به کرسی بشناند.»
وی با اشاره به اینکه تولید و صادرات فرآورده قدرت‌آفرین است، نه‌خام‌فروشی نفت، گفت: «نکته دیگر اینکه کشور‌های توسعه یافته‌ای که صادرات فرآورده دارند و صادرات نفت‌خام ندارند، قدرت اثرگذاری ندارد؟! پاسخ به این سؤال خیلی مسائل را روشن می‌کند. بسیاری از کشور‌های اروپایی امروز با پالایشگاه‌هایی که به طور عمده نفتشان از خاورمیانه تأمین می‌شود به‌عنوان قدرت بزرگ اقتصادی به شمار می‌روند.»
بختیار تأکید کرد: «امریکا هم اگر در حال حاضر واردات نفت را کاهش و صادرات را افزایش داده، در مجموع ترازش به نفع واردات نفت است. امروز قدرت‌های برتر اقتصادی جهان، کشور‌هایی هستند که اتفاقاً نفت‌خام صادر نمی‌کنند. با خام‌فروشی نفت نمی‌توان با تحریم‌های امریکا مقابله کرد.»
بر اساس این گزارش، با مدل جدیدی که در صحن علنی مجلس هم به تصویب رسید، می‌توانیم مشکل طرح‌های نیمه‌تمام در زمینه آپگریدینگ و ایجاد پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها را حل کنیم. در واقع به جای استفاده از صندوق توسعه ملی که ذخیره کشور به شمار می‌رود، ما می‌توانیم با نقدینگی موجود در جامعه که موجب التهاب در بخش‌های مختلف اقتصاد هم شده است، کار ایجاد، تکمیل و ارتقای پالایشگاه‌ها را انجام دهیم.
برای این مهم، مردم پول مورد‌نیاز را از طریق بازار بورس و سرمایه وارد کار می‌کنند و در این راستا جذابیت‌هایی هم در نظر گرفته شده است. اولین جذابیت این است که بتوان پولی که مردم برای ساخت پالایشگاه‌ها می‌گذارند یکساله برگردانده شود که این اقدام می‌تواند از طریق اوراق قابل تبدیل به سهام یا مکانیسم‌های دیگری مثل صندوق پروژه صورت بگیرد.
وی در پایان گفت: «با این مکانیسم‌ها می‌توانیم ۲ میلیون بشکه به ظرفیت پالایشگاه‌های کشور اضافه کنیم و مسئله تحریم نفت را از بین ببریم. همچنین مشکل خام‌فروشی و وجود نقدینگی در بازار هم مرتفع می‌شود. ایجاد اشتغال و تبدیل نفت‌خام به محصولاتی با ارزش افزوده از دیگر مزایای این طرح است. بنابراین این مدل که یک مدل مترقی و توسعه‌یافته است، مشکل تأمین مالی پالایشگاه‌ها را هم حل می‌کند.»
