سرویس تاریخ جوان آنلاین: محمدرضا کائینی، دبیر سرویس تاریخ روزنامه جوان، پیرامون خاطرات افسانه اسفندیاری در صفحه اینستاگرام خود نوشت:
آشنایی با "افسانه اسفندیاری" از سربند شرکت نگارنده در محافل ادبی عصرهای دوشنبه در منزل پوران فرخ زاد روی داد. به واقع فرخزاد مرا تحریص کرد به سرک کشیدن در زندگی کسی که تمامی نزدیکانش از معاریف تاریخ معاصرند. نواده گی عبدالحسین میرزا فرمانفرما و حاجی محتشم السلطنه اسفندیاری، فرزندی مریم فیروز و سرهنگ عباسقلی اسفندیاری و خواهر زاده گی مظفر فیروز و دیگر فرزندان نامور فرمانفرما، به اضافه خویشاوندی نزدیک با حسن وثوق، احمد قوام و محمد مصدق السلطنه و... الخ، کافی است تا زندگی کسی را مملو از گفتنیها سازد. با این همه اسفندیاری نه تنها علاقهای به تاریخ و سیاست ندارد، بلکه اکنون در دریغِ این مانده که چرا خیلی چیزها را از کسانش سوال نکرده است! به رغم آنچه گفتیم، باز در انبان خاطرات او نکاتی یافت میشود که کنجکاوی کسی، چون مرا، تا حدودی ارضاء کند.
در زمره مهمترین ِایننکات، بی صفتی و نمک نشناسی رضاخان نسبت به خاندان فرمانفرماست. قزاق در آغاز، نگهبان خانه شاهزاده بود (عکس دوم مربوط به همان دوره است) و از سربند عقده همان دوره، هنگامی که اسم و رسمی به همزد، به منزل مخدوم سابق خود یورش برد و وسایل او را به بیرون پرتاب کرد و به طعن چند بار به او گفت:"چطوری فرمانفرما؟! ". کشتن نصرت الدوله فیروز، فصلی دیگر از جفای رضاخان به خاندان اوست. اسفندیاری به دفاع از دایی خود میگوید: "اگر او در پی قدرت و ثروت بود، که در خاندان یا از طریق روابط خود آن را به دست آورده بود، دیگر دلیلی نداشت که بخواهد با توطئه برعلیه رضاخان پیگیرِ آن شود. شاه در اواخر به همه مظنون شده بود، مخصوصا کسانی که او را روی کار آورده بودند! ". اسفندیاری در میان خاطرات دورِ خود، روزی را به یاد میآورد که خبر قتل دایی را آورده بودند: "پدر بزرگم به دخترش مریم وابسته گی زیادی داشت. وقتی این خبر به او رسید، اول دنبال مادرم فرستاد. زمانی که او به خانه پدر رسید، او را نشسته بر پلههای حیاط دیده بود که بر سرخود میزد و میگفت: پسر پنجاه سالهام را کشتند! ".
تصمیم رضاخان به بالا کشیدن اموال فرمانفرا پس از مرگ او، از دیگر خاطرات خانم اسفندیاری است. فرمانفرما همسران و فرزندانی متعدد داشت که برخی از آنها به هنگام مرگ وی، صغیر بودند. کسی که توانست شاه را از دستیازی به اموال فرزندان فرمانفرما منصرف کند، حاجی محتشم السلطنه پدربزرگپدری راوی بود...
و بالاخره اخیرا مطلع شدم که خانم اسفندیاری بر اساس اسناد خانوادگی، در حال تنظیم خاطرات خود از معاریف فامیل است. امید میبرم که این کار هرچه زودتر و پختهتر انجام و در اختیار علاقمندان قرار گیرد.