گلستان شهدای اصفهان بعد از بهشت زهرای تهران، بزرگترین زیارتگاه شهدای کشور یا حتی جهان اسلام است. از حیث نظمی که در این گلستان وجود دارد، شاید بتوان آن را منظمترین زیارتگاه کشور نیز دانست. قطعههای شهدا بر اساس نوع واقعه یا عملیات مختلف، تقسیمبندی شده است. همانند: قطعه حنظله، قطعه عملیات فرماندهی کل قوا و بیتالمقدس، قطعه ثامنالائمه و چزابه، قطعه طریقالقدس، قطعه فتحالمبین، بیتالمقدس و رمضان، قطعه حبیب ابنمظاهر، قطعههای محرم (چهار قطعه جداگانه)، قطعههای والفجر، قطعههای شهدای خیبر، قطعه شهدای غرب، قطعه شهدای بدر، قطعه شهدای قادر، قطعه شهدای گمنام، قطعه شهدای کربلای ۵ و... که از این جمله هستند.
سرزمین شهدا
در کل استان اصفهان را باید سرزمین شهدا بنامیم. اینجا سرزمینی است که به نسبت جمعیتش بیشترین شهید را تقدیم کرده است. این استان با تقدیم بیش از ۲۳ هزار شهید، ۴۸ هزار و ۲۰۰ جانباز و ۳ هزار و ۵۰۰ آزاده، برترین آمار ایثارگری کشور را به خود اختصاص داده است. همچنین در رویدادهایی دیگری، چون وقایع سال ۸۸ و دفاع از حریم اهل بیت، باز اصفهان گوی سبقت را از بسیاری شهرهای دیگر ربوده و جایگاه ویژهای دارد. به گونهای که این استان در سال گذشته یادواره ۹۰ شهید مدافع حرم خود (اعم از ایرانی و غیرایرانی) را برگزار کرد. شهدایی که بسیاری از آنها در گلستان شهدای شهر اصفهان به خاک سپرده شدند. در یک نگاه کلی استان اصفهان با تقدیم یک شهید به ازای هر ۱۴۴ نفر (مرد و زن) به نسبت جمعیت بیشترین شهید را دارد.
از جمله آمار ایثارگری اصفهان باید به چنین مواردی اشاره کرد: یک ششم شهدای روحانی کشور و همچنین یک ششم شهدای دانشآموز کشور متعلق به استان اصفهان هستند. اصفهان حدود یک هزار شهید جاویدالاثر دارد. تعداد ۱۵۰۰ شهید اصفهانیالاصل نیز خارج از استان اصفهان مدفون هستند. تقدیم ۵ هزار و ۴۸۶ دانشآموز، ۵۴۳ طلبه و روحانی، ۲۱۴ معلم و فرهنگی، ۴۹۱ دانشجو، ۱۶۵ مهندس، ۱۰۸۶ ورزشکار، ۲۵ پزشک، ۱۸۸ شاعر و هنرمند، ۲۰ خبرنگار و رسانهای، ۱۱۷ شهیده زن و ۹۰۰ کارمند شهید گوشهای دیگر از حماسه مردم اصفهان در دفاع مقدس است.
گلستانی با ۷ هزار شهید
گلستان شهدای اصفهان با ۷ هزار و ۴۴۷ شهید به عنوان دومین گلزار شهدای جهان اسلام شناخته شده است که در تمام ایام سال میزبان دوستداران شهدا و دفاع مقدس است. این گلستان در جوار تخت فولاد، قبرستان قدیمی اصفهان قرار دارد. آنطور که آورده شده پس از دفن پیکر آیتالله شمسآبادی در زمینی در جوار تخت فولاد، رفته رفته شهدای انقلاب اسلامی که در حکومت نظامی، درگیری با ایادی رژیم طاغوت و دیگر وقایع به شهادت رسیده بودند در این زمین دفن شدند و گلستان شهدای اصفهان تأسیس شد. استان اصفهان و خصوصاً شهر اصفهان در ایام مبارزات انقلابی از ارکان اصلی مخالفت ملت ایران در برابر رژیم پهلوی بود. یکی از حوادث تاریخ انقلاب اسلامی در اصفهان روز ۱۹ مرداد ۱۳۵۷ شمسی مصادف با ۵ رمضان سال ۱۳۹۸ قمری رخ داد. در این روز کشتار بیسابقه مردم اصفهان منجر به اولین حکومت نظامی این شهر و شعلهور شدن آتش خشم اصفهانیها علیه رژیم طاغوت شد.
۲ لشکر، هزاران شهید
دوران دفاع مقدس (از اغتشاشات کردستان تا اتمام جنگ تحمیلی) زمانی بود که گلستان شهدای اصفهان گستردگی چشمگیری یافت. مردم استان اصفهان در دوران دفاع مقدس همواره حضوری پررنگ و مؤثر در جبهههای جنگ داشتند. اصفهان اولین استانی بود که در سالهای دفاع مقدس دو لشکر به خود اختصاص داد و هزاران شهید تقدیم کرد. نیروهای اعزامی از این استان در لشکر ۱۴ امام حسین (ع)، لشکر ۸ نجف اشرف و گروه موشکی ۱۵ خرداد در جبهههای غرب و جنوب حاضر بودند. همچنین بیش از نیمی از نیروهای تیپ ۴۴ قمر بنیهاشم (ع) نیز از رزمندههای اعزامی این استان بودند. اصفهانیها در تمامی مناطق درگیری با دشمن از کردستان گرفته تا سیستان و بلوچستان و... حضوری پررنگ داشتند.
گسترش گلستان شهدا
اگر بخواهیم تاریخچه گلستان شهدای اصفهان را با دقت بیشتری مرور کنیم، با پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ماه۱۳۵۷ و آغاز توطئهها در کردستان و سیستان و بلوچستان و... بسیاری از جوانان انقلابی اصفهان برای مبارزه با دشمن عازم این مناطق شدند. با شهادت تعدادی از رزمندگان اصفهانی، ابتدا این شهدا را در قطعه «حمزه سیّدالشهدا» در شمال غربی بقعه شهید شمسآبادی دفن مىکردند. ولی با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران رفته رفته گنجایش آن قطعه تمام شد و ضرورت انتخاب یک مکان دیگر برای دفن شهدا بیشتر احساس شد. به همین سبب تعمیرگاهی که در کنار خیابان سجاد و جنوب گلستان قرار داشت انتخاب شد و به مستأجرین تعمیرگاه زمین تجاری در خیابان جی واگذار کردند. سپس زمین تعمیرگاه از سوی شهید احمد چلمقانی اهدا شد و معاوضه منازل آن محدوده نیز با کمک بنیاد مسکن صورت گرفت و به ساکنان در خیابان ۲۲ بهمن فعلی زمین واگذار شد. کمی بعد نیز قطعه زمین شهدای عملیات فرماندهی کل قوا، ثامنالائمه، آزادسازی شمال آبادان، و طریقالقدس (آزادسازی بستان) در شمال و شمال غربی بقعه آیهاللّه اشرفی اصفهانی با مذاکره با مالکین آنها، اهدا گردید. مثلاً آقای دکتر سیّد سعیدالدین سجادی در آغاز اجازه دفن یک تعداد از شهدا را داد ولی پس از شهادت پسر خودش در جبهههای جنگ، همه زمین خود را در اختیار گلستان شهدا گذاشت. به همین ترتیب رفته رفته گلستان شهدای اصفهان با آوردن شهدای عملیات و رویدادهای مختلف، گسترش یافت.
دفن ۳۷۰ شهید در یک روز
در عملیات محرم که آبان ماه ۱۳۶۱ انجام گرفت، طغیان رودخانه دویرج منجر به شهادت حدود ۸۰۰ رزمنده از استان اصفهان شد. حدود دو هفته بعد از این واقعه، پیکر ۳۷۰ نفر از شهدای محرم به اصفهان رسید. ارسال نوبتی پیکر شهدا ابتکار شهید خرازی بود تا مبادا روحیه مردم از خیل عظیم شهدا تضعیف شود. اما گلزار شهدای این شهر امکان پذیرایی از همین ۳۷۰ پرستوی مهاجر را نیز نداشت. شهدایی که برای خاکسپاریشان فرصت چندانی در اختیار نبود. تصمیم گرفته شد تا خانههای اطراف گلستان را از سکنه تخلیه، تخریب و آمادهسازی کنند؛ لذا عصر روز ۲۳ آبان ۶۱ چند نفر از اعضای ستاد شهدا به منازل اطراف گلستان شهدا رفتند و با اهالی در مورد برنامه خاکسپاری ۳۷۰ شهید و کمبود مکان در گلستان گفتوگو کردند. با موافقت و حتی اشتیاق وصفناپذیر مردم به منظور تخلیه و تخریب خانههایشان برای میزبانی از شهدای دفاع مقدس، حدود ۱۶ خانه در کوچه لسانالارض تا پشت تکیه لسانالارض در گلستان شهدای کنونی و بخشی دیگر از این مکان فقط در مدت یک شب تخلیه و آمادهسازی شد.
دو روز بعد (۲۵ آبان ماه ۱۳۶۱) تشییع باشکوه ۳۷۰ شهید عملیات محرم و دفن آنها در گلستان شهدای اصفهان انجام گرفت. تشییع این تعداد شهید آن هم در یک شهر چنان تأثیری در سراسر کشور گذاشت که حضرت امام را نیز به واکنش واداشت. ایشان در این خصوص فرمودند: «شما در کجای دنیا میتوانید جایی را مثل استان اصفهان پیدا کنید؟ همین چند روز پیش فقط در شهر اصفهان در حدود ۳۷۰ نفر را تشییع کردند...»
امروز نیز گلستان شهدای اصفهان با چند هزار شهید انقلاب، دفاع مقدس، مدافع حرم و... همچنان به عنوان یکی از مراکز مورد توجه جوانان و عموم مردم جلوهنمایی میکند. شهید حاج حسین خرازی، شهید حسن غازی، مسلم خیزاب (مدافع حرم)، برادران ربانی و... از جمله شهدای بنام این گلستان هستند که طرفداران بیشماری نزد جوانان اصفهانی و سایر جوانان کشورمان دارند. اگر سفری به شهر تاریخی اصفهان داشتید، حتماً سری هم به این گلزار باشکوه بزنید تا شمهای از تاریخ معاصر کشورمان، بیحرف و کاملاً صادقانه پیش چشمتان قرار گیرد.
حماسه اصفهانیها در کلام رهبری
در اینجا بد نیست اشارهای به تعبیر زیبایی داشته باشیم که مقام معظم رهبری در خصوص حماسهآفرینی مردم اصفهان داشتند. ایشان میفرمایند: «اصفهان شما در خیلی از میدانها جلوتر از دیگران حرکت کرد. از جمله میدان جنگ، از جمله میدان شهادت، از جمله در به وجود آوردن اساس سپاه. بنده در سال اول خیلی از جاها میرفتم میدیدم فرمانده را از مرکز یک جوان اصفهانی فرستادهاند. رفتیم بلوچستان دیدیم اصفهانی است. رفتیم مازندران دیدیم اصفهانی است. رفتیم مشهد دیدیم اصفهانی است. خوب مشهد که یک جای دورافتادهای نیست. مثلاً یا مازندران که یک گوشه پرت شده کشور نیست. اما عنصری که رفته بود آنجا سپاه را برای اولین بار پایهگذاری بکند یک جوان اصفهانی بود... در مشهد هم اینطوری بود. در مازندران هم اینطوری بود. در بلوچستان هم اینطوری بود. در خیلی جاهای دیگر اینطوری بود... به هر حال در میدان شما حق بزرگی به گردن جنگ و به گردن کشور دارید و این حق را همین بزرگان شما همین فرماندهان سپاه به وجود آوردهاند.»
شهید آوینی نیز گفته است:
«اینجا اصفهان است، اصفهانی که در کردستان و غرب و جنوب، در جبهههای نبرد، هر جا که میروی بیشتر از همه لهجه شیرین مردم آنجا را میشنوی، ماشاءالله امروز اصفهان شاهد راهپیمایی ۲۵ لشکر از لشکرهای احتیاط قدس است. بیایید همراه با این راهیان قدس، امشب در ضیافتی که مردم خوب اصفهان برای رزمندگان، فرزندان دلاور خویش، در مسجد شهید بهشتی ترتیب دادهاند شرکت کنیم. کاش شما هم در سرتاسر خیابان چهارباغ، کامیونهای هدایای مردم را میدیدید. حیاط مسجد را هم ببینید که دیگر هیچ جای خالی ندارد.»