کامران حاجی حسنی
ارسال ماهواره به موزه فضايي، حرف جديدي است كه اين روزها در فضاي كشور ميشنويم. انسان ابتدا احساس ميكند بحث درباره بخشي از دكور احتمالي فيلم جنگ ستارگان است. خبري از دكور و آثار تاريخي اما نيست؛ حرف از يك ماهواره آكبند است كه قرار است غوره نشده مويز شود و يك بهار نديده، موي سپيد كند تا در گوشه يك موزه جديدالافتتاح، مايه عبرت ماهوارههاي جوانتر باشد! صاحب اين قلم پيشتر درباره فاجعه سقوط ماهوارههاي دانشجويي در ديگ آبگوشت بزباش، سخن گفته است. حالا اما ظاهراً قرار است با يك آبگوشت بزباش دوره باستان مواجه باشيم! مسئله اما چيست؟ سعي ميكنيم در چند خط، موضوع را باز كنيم. 11 مهرماه 94، محسن بهرامي، رئيس سازمان فضايي كشور طي نشستي خبري گفته بود: «ماهواره مصباح يكي از ماهوارههاي كارآمد جمهوري اسلامي ايران است. هم اكنون با كمك وزارت امور خارجه در حال مذاكره براي بازپسگيري اين ماهواره هستيم.»
21 ارديبهشت 95 هم او در نشست تخصصي مديران ارشد سازمان فضايي ايران در كرج گفت: «ماهواره «مصباح» آماده پرتاب است.» 4 مرداد ماه 95، جعفر روشنيان، معاون فناوري فضايي سازمان فضايي بار ديگر گفته رئيس خود را تأييد كرده و گفت: «ماهواره مصباح كه با همكاري ايران و ايتاليا طراحي و ساخته شده، آماده پرتاب است.»11 تير 96 اما بهرامي در اظهارنظري تاريخي، خيال همه را از بابت ماهواره مصباح راحت كرده و گفته است: «طبق بررسيهاي صورت گرفته در مورد ماهواره مصباح به دليل آنكه هزينههاي پرتاب اين ماهواره بسيار بالاست، ارزش ندارد كه به اين مرحله برسد! احتياجي نيست كه هر ماهوارهاي به مرحله پرتاب برسد به همين خاطر ما يك موزه فضايي تشكيل داديم كه همين تابستان امسال آماده ميشود و تصميمگيريها بر اين است كه ماهواره مصباح را در اين جا نگهداري كنيم.»
افتتاح موزه فضايي البته جاي تبريك دارد و گامي رو به جلو هم كه نباشد، حداقل رو به عقب است و يحتمل از درجا زدن بهتر باشد. مهم اين است كه صنعت فضايي كشور تحرك داشته باشد! ما قبلاً در رده هشت كشور برتر جهان در حوزه فضايي بوديم و بايد حتماً تحركمان را در اين حوزه حفظ كنيم. خلاصه، شكر خدا، اوضاع تحت كنترل است، بوي قضيه اما كمي تند است. درست مثل اين ميماند كه در بيناني، با عشق، يك موتور هزار خريده باشي ولي حيفت بيايد باكش را بنزين بزني و يك بار سوارش شوي! لذا مجري طرح ماهواره مصباح دادش درآمده كه موزه كجا بود؟ و قضيه اين آبگوشت باستاني ديگر چيست؟! دكتر محمدحسن انتظاري گفته است:«به موزه بردن ماهواره مصباح تاكنون در مذاكرات ما با سازمان فضايي مطرح نشده و حتي طرح اين موضوع هم غلط و غيرتخصصي است. هزينه پرتاب ماهواره مصباح و آزمايشات آن براي تطابق با هر موشكي هم كاملاً عادي است.»
انتظاري براي نشان دادن عمق تخصصي تصميمات خدمت آلود! مسئولان دولت يازدهم در حوزه فضايي، اضافه كرده است:«پرتاب و بهرهبرداري از ماهواره مصباح در هيئت امناي سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران مطرح شده و مورد حمايت جدي اين سازمان است. حتي به دليل اقتصادي بودن اين طرح و با توجه به اينكه سرويسهاي تجاري آن كاملاً اقتصادي است، يك شركت خصوصي داخلي پيشنهاد بهرهبرداري آن را به سازمان پژوهشها ارائه داده است. طبق ارزيابيهايي هم كه از اين شركت خصوصي داشتيم، مشخص شده كه طرح تجاري اين شركت براي ماهواره مصباح قابل اجراست. از نظر تيم تحقيقاتي ماهواره مصباح به عنوان بزرگترين تيم تحقيقاتي فناوري ماهواره كه هماكنون در حال طراحي ماهواره زلزله شناسي آيات است، طرح مباحثي از قبيل به موزه فرستادن يا هزينهدار بودن پرتاب ماهواره مصباح مباحثي انحرافي و غيرتخصصي بوده و در راستاي توسعه فناوريها راهبردي و توانمندسازي كشور نيست.»
آدم وسط يادداشت، ناخودآگاه ياد شاهان قاجار ميافتد و دوست دارد فاتحهاي نثارشان كند. رحمت فرستادن به روح معذب شاهان قاجار البته معادله پيش روي ما را حل نخواهد كرد. بهتر است كمي به عقب برگرديم. شريف ست را يادتان است؟ ماهواره شريف ست قرار بود دوم آذر ماه سال ۹۲ به سازمان فضايي ايران تحويل داده شود. مراسم اين تحويل پس از روي كار آمدن دولت يازدهم، بدون اعلام دليل كنسل شد. روستا آزاد، رئيس وقت دانشگاه شريف در آن مقطع گفته بود نميداند چرا ماهواره شريفست هنوز پرتاب و حتي رونمايي هم نشده است! محمد شريعتمداري معاون اجرايي رئيسجمهور، آبان ماه 93 و پس از بالا گرفتن بحثها بر سر تعلل در پرتاب شريف ست بالاخره به نمايندگي از دولت به ميدان آمده، گفت:«شريفست ۲۲ بهمنماه به فضا پرتاب ميشود!» بعدها اين وعده از سوي مسئولان سازمان فضايي به دهه فجر سال ۹۴ و در نهايت پايان سال ۹۵ موكول شد!
شريف ست اما پرتاب نشد كه نشد! گره كور ماجراي شريف ست اما بالاخره 27 فروردين 96 گشوده شد. آنجا كه روستا آزاد از بغض در گلو مانده طراحان آن خبر داد و گفت:«ماهواره شريفسَت روي سكو هم رفت، اما با تهديد امريكا پرتاب نشد.» وي در ادامه گفته بود:«بايد از اشك و گريه دانشجويان و اساتيد در زماني كه جلوي پرتاب اين ماهواره را گرفتند، گزارش تهيه ميكرديد؛ از دولت پيگيري كرديم كه چرا اجازه پرتاب نداديد، گفتند به شما ربطي ندارد...» در اين شرايط، افتتاح رشته معتدل باستان شناسي فضايي در حوزه علوم انساني و تراشيدن بقاياي رشته افراطي مهندسي هوافضا از كف معدود دانشگاههاي افراطي پرور كشور، تنها اقدام بر زمين مانده در راه توسعه صنعت فضايي كشور و حفظ تحرك لازم در اين حوزه به نظر ميرسد. تجربه افتتاح رشتههاي جديد در گذشته اما نشان ميدهد يكي از معضلات زيرساختي در اين حوزه، همخواني نداشتن نيازهاي بازار كار و سيلابسهاي دروس است.
لذا مقتضي است مسئولان محترم مركز آمار در راستاي انجام وظايف ملي و ميهني خود، همزمان با حل معضل اشتغال فارغ التحصيلان دانشگاهي با ايجاد يك ميليون شغل در سه ماه اخير، در اين حوزه حساس نيز به مدد مسئولان حوزه باستان شناسي و آموزش عالي كشور شتافته، موجبات جلوگيري از تعريف سيلابسهاي درسي ناهمخوان با شغلهاي قريب الايجاد توسط آن نهاد محترم در آينده را فراهم نمايند. پايان بخش اين مرثيه، معرفي مرحوم ماهواره مصباح است:ماهواره مصباح اولين پروژه ايران براي ساخت ماهواره پس از انقلاب بود. مأموريت اين ماهواره براي انتقال ديتا ميان ايستگاههاي زميني به صورت ذخيره و ارسال غيرهمزمان (Store and Forward) مانند پيامهاي كوتاه و فكس، اطلاعات مربوط به شبكههاي آب، برق و گاز، قرائت از راه دور كنتور، دريافت و ارسال اطلاعات ايستگاههاي مختلف مانند هواشناسي و زلزلهشناسي و همچنين دريافت اطلاعات مربوط به اموال و اجناس هنگام نقل و انتقال كاربرد تعيين شده بود. الفاتحه، معالاخلاص و الصلوات!