تصویب قطعنامه شورای حقوق بشر سازمان ملل علیه ایران، اتفاقی است که هر چند وقت یکبار خبر آن منتشر میشود. به همین دلیل قطعنامهای که روز پنجشنبه به تصویب رسید نیز اتفاق تازهای به نظر نمیرسد، اما در این وضعیت سؤالی که مطرح میشود، این است که آیا وضعیت حقوق بشر در کشور ما از وضعیت بیش از ۲۲۰ کشور دیگر عضو سازمان ملل وحشتناکتر است که هر چند وقت یکبار باید شاهد چنین قطعنامهای علیه کشورمان باشیم و اگر اینگونه نیست، آیا همه کشورهای این سازمان قصد کردهاند اسم ایران مدام در این شورا مطرح شود؟
سید محمد مهدی غمامی، استاد حقوق دانشگاه امام صادق (ع) درگفتوگو با «جوان» با تأکید بر این واقعیت که در مجامع بینالمللی یک نوع از خشونت، رفتارهای ناعادلانه، غیرحقوقی و کارشناسی وجود دارد، اظهار کرد: بعد از این پیشفرض مسئله نحوه دفاع فاقد کیفیت و غیردقیق ماست که اگر این مسئله مقداری تقویت شود، این مقدار قطعنامههای غلیظ و شدید علیه ما صادر نمیشود یا اگر صادر شود این مقدار در مشروح مذاکرات نمیگویند که ما هم یک دفاعی کردیم، ولی کسی دفاع ما را نشنید.
غمامی ادامه داد: مشکل این است که ما در عرصه بینالمللی و به خصوص نزد مراجع بینالمللی و خاصتر نزد مراجع یا نهادهایی که جنبه حقوقی آنها بیشتر است، دفاع حقوقی نمیکنیم و عمدتاً دفاع ما سیاسی است، طرف مقابل هم وقتی نگاه میکند که در یک مرجع حقوقی مانند شورای حقوق بشر دارند در مورد یک موضوع حقوقی صحبت میکنند و ما به جای اینکه پاسخ آنها را حقوقی، مستدل و مستند بدهیم در زمان دفاع که برای هر کشوری که پرونده مطرحی دارد میتواند از آن زمان استفاده کند، استفاده نمیکنیم و پاسخ سیاسی میدهیم، با خودشان میگویند حتماً یک اتفاقی افتادهاست!
دفاع سیاسی به جای دفاع حقوقی!
وی با تأکید بر ضرورت دفاع حقوقی در شورای حقوق بشر سازمان ملل گفت: وقتی دفاع حقوقی نباشد، اگر کشوری بخواهد جانب ما را هم بگیرید با خودش میگوید اینها اصلاً از موضوع پرت هستند! مثال آن همین جلسه اخیر بود که نماینده ایران از معاونت زنان رفته بود و نهتنها فردی حقوقی نبود، نکته ناراحت کنندهتر این است که وسط دفاعیات صفحه مطلب را گم کرد و حتی نمیتوانست انگلیسی صحبت کند، یک نفر که انگلیسی بلد است بگذارید کنار این فرد تا ببیند این چهار جملهای که گفته است، چه مقدار درست است، اصلاً ساختار جملات قبل از اینکه برگههایش گم شود، هم اشتباه بود. وقتی اینگونه دفاع میکنیم نباید انتظار داشته باشیم که در عرصه بینالمللی بگویند که حرف اینها درست است یا مثلاً اظهارات آنها تا حدی موجه است.
این استاد حقوق با بیان اینکه اگر حقوقی در شورای حقوق بشر پاسخ دهیم قاعدتاً شرایط مانند اکنون نمیشد، ادامه داد: در این جلسه دو سناریو مطرح بود که یکی کمیسیون تحقیق و دیگری کمیسیون حقیقتیاب بود. اگر درست جواب میدادیم، کمیسیون حقیقتیاب علیه ما تشکیل نمیشد و کمیسیون تحقیق ممکن بود تشکیل شود، ولی وقتی درست دفاع نمیکنیم قسمت بد داستان اتفاق میافتد.
وی با تأکید بر اینکه مشکل فقط زبان نیست، خاطر نشان کرد: دفاع باید حقوقی باشد. بحث این است که اینها میخواستند برای ما کمیته حقیقتیاب تشکیل دهند، این کمیته را برای کشوری ایجاد میکنند که در داخل ساختار آن کشور، رویههای داخلی این کار را انجام نداده باشند، در حالی که ما کمیته حقیقتیاب را در داخل کشور ایجاد کردهایم؛ ما یک اصل حقوق بینالمللی به نام صلاحیت تکمیلی داریم. این اصل میگوید مراجع بینالمللی در موضوعی که مراجع داخلی ورود پیدا کردهاند نمیتوانند ورود کنند، مگر اینکه نتیجه آن مغایر اسناد بینالمللی باشد، حالا ما ورود کرده و هنوز به نتیجه نرسیدهایم پس آنها نمیتوانند این کمیته را تشکیل دهند. همین موضوعی که مطرح شد یک استدلال حقوقی است در حالی که نماینده ما اصلاً این موضوع را متوجه نبودهاست.
غمامی با بیان اینکه دشمنان قطعاً میخواستند یک کاری علیه ما انجام دهند، اظهار کرد: با وجود اینکه دو گزینه هم علیه ما وجود داشت، باید سؤال کرد چرا همیشه بدترین اتفاق برای ما میافتد، در حالی که ما میتوانستیم در این موارد یک گزینه راحتتر را بیرون بیاوریم.
وی با اشاره به اینکه پیشنویسی قطعنامه اخیر را ایسلند و آلمان برای شورای حقوق بشر سازمان ملل آماده کرده بودند، گفت: مدتها قبل این پیشنویس را فرستاده و گفتهاند همه کشورها نظر بدهند، ایران هم نظر بدهد، شما از خودتان دفاع کنید، بقیه هم نظر خود را اعلام کنید، ولی ما هیچ تدارکی برای دفاع نداشتیم، در این شرایط با وجود اینکه چین هم از ما دفاع کرد، ولی وقتی نماینده ما نتواند دفاع کند، پیشنهاد چین هم رأی نمیآورد.
نماینده زبده انتخاب کنید
این استاد حقوق با اشاره به اینکه در جلسه شورای حقوق بشر چین چند پیشنهاد اصلاحی داد، گفت: پاکستان هم پشت سر ایستاد، ولی وقتی میبیند که نماینده ما نمیتواند از خودش دفاع کند یکی به میخ و یکی به نعل میزند؛ وقتی شما به دادگاهی میروید که احتمال بالا میدهید امکان دارد علیه شما رأی دادهشود یک وکیل زبردست میگیرید، اگر شما حتی یک پرونده زمین شخصی هم داشته باشید که احتمال میدهید علیه شما رأی صادر شود عاقلانهترین کار این است که مجربترین وکیل را آنجا بفرستید و حتی اگر احتمال دهید ۲ درصد هم رأی نمیگیرید، باز هم گرانترین وکیل ممکن را میگیریم، ولی در اینجا، چون موضوع دولت مطرح است، میرویم بیربطترین فرد ممکن را میفرستیم.
وی با اشاره به اینکه الان علیه ما یک کمیته حقیقت یاب تشکیل خواهد شد، گفت: عوارض این کمیته از تعیین گزارشگر که پیش از این تعیین میشد بدتر است، کمیته حقیقت یاب باید ببیند ایران چرا اسناد بینالمللی را نقض کردهاست. دل آدم میسوزد که وقتی میتوانیم از خودمان دفاع کنیم، این کار را انجام نمیدهیم.
غمامی تصویب قطعنامه را قضیهای غیراتفاقی دانست که دفعتاً ایجاد نشدهاست و الان برویم با آن برخورد کنیم. وی ادامه داد: اکنون باید در اجلاسیههای بعدی فردی وزین را بفرستیم که از ما دفاع کند، ولی شما فردی را میفرستید که زبان بلد نیست، حقوق بینالملل بلد نیست، رویههای داخلی را نمیداند و نمیداند از چه چیزی دارد دفاع میکند، خب معلوم است که این فرد نمیتواند دفاع مؤثری انجام دهد.
وی ادامه داد: وقتی خرابکاری انجام شد، میرویم فکر میکنیم که حالا از اینجا به بعد باید چکار کرد، در حالی که باید پرسید چرا از اینجا به قبل را کسی کاری نداشتهاست، چه کسی این فرد را به نیویورک فرستادهاست؟ هر ضرری که از قبال این فرد شده باید شخصاً از جیب تمام مدیرانی که این فرد را فرستاده اند پرداخت شود. یکبار که اینگونه برخورد شود، دیگر کسی جرئت نمیکند کسی را بفرستد که با منافع ملی شوخی کند.
این استاد حقوق در خصوص کارهایی که باید بعد از این انجام شود، اظهار کرد: از اینجا به بعد باید با کشورها تعامل کرد، بالاخره بعضی از کشورها وسط هستند، ما با آن کشورهای وسط مانند اوکراین کاری انجام ندادیم، ما الان کمیسیون پهپادی با این کشور داریم، به او میگفتیم اگر آنجا علیه ما رأی بدهید، این کمیسیون را تشکیل نمیدهیم.
حمیدرضا غلامزاده، کارشناس مسائل حقوق بشری کارشناس دیگری است که در خصوص قطعنامه شورای حقوق بشر با «جوان» گفتگو کردهاست. او با تأکید بر اینکه موضوع حقوق بشر و شورای حقوق بشر همیشه یک ابزار برای فشارهای سیاسی بودهاست، خاطر نشان کرد: اصلاً شما هیچ نقش سازنده و مفیدی را به لحاظ بهبود شرایط حقوق بشر در دنیا از این شورا نمیبینید؛ اگر به یاد داشته باشید چند سال پیش وقتی همین شورا گزارش کودک کشی را علیه عربستان سعودی میخواست منتشر کند، عربستان یک چک به آنها داد و به راحتی اسم خودش را حذف کرد یا گزارش دیگری که در مورد کودک کشی اسرائیلیها در فلسطین بود نیز با شانتاژ صهیونیستها و امریکاییها منتشر نشد، بنابراین همیشه شورای حقوق بشر و موضوع حقوق بشر یک موضوع ابزاری برای فشار به کشورهایی بوده که همسو با جهان غرب استعماری نیستند.
غلامزاده در ادامه قطعنامه اخیر این شورا را برای وارد کردن فشار سیاسی به ایران دانست و اظهار کرد: این قطعنامه را به بهانه حمایت از مردم ایران مطرح میکنند، چراکه دنبال این هستند ناآرامیها در ایران ادامه داشته باشد و بهترین حالت نیز برای آنها این است که این اغتشاشات همینطور مستمر باقی بماند، مدل مطلوب آنها لیبی سازی ایران است که چندین و چند سال است هیچ سروسامانی ندارد، اتفاقاً همین اروپاییها هم در آنجا ورود کردند و اتفاقاً در آنجا هم امریکا مدعی شد من نقش خاصی ندارم و ورود نظامی نمیکنم که سرانجام آن را میبینیم، هدف غایی غربیها در مورد ایران نیز یک چنین شرایطی است، چون زور آنها به اقدام نظامی نمیرسد به این حد بسنده میکنند که ناآرامیهای مدنی و شهری در داخل کشور را تقویت کنند.
امریکا کشورهای کوچک را میخرد!
وی با تأکید بر اینکه غربیها میخواهند در آتش اغتشاشات بدمند و یک امیدی به اغتشاشگران بدهند تا اغتشاشات را ادامه دهند، اظهار کرد: این قطعنامه یک بازی دوگانهای است که هم فشار سیاسی به ایران وارد شود و هم ناآرامیها در داخل ایران تقویت شود تا بتواند از قِبل آن ایران را مشغول کنند و از ایران امتیاز بگیرند.
این کارشناس مسائل حقوق بشری ادعای امریکا درخصوص قطعنامه اخیر را یک تعارف سیاسی دانست و افزود: اگر به رأیهایی که علیه ایران داده شده نگاه کنید، خیلی از این کشورها، کشورهای کوچکی هستند که با یک مبالغ و وعدههای مختصر موضع خود را عوض میکنند و موضعی میگیرند که متناسب با میل آن کشور پولدهنده باشد، بنابراین حتماً امریکا در این شورا یک چنین دستکاریهایی را کرده و چنین تصمیم سازیهایی را انجام دادهاست، ضمن اینکه در مورد اروپاییها در مثال برجام میتوانیم ببینیم که دنباله رو امریکا هستند و هیچ عاملیت متکی به نفسی ندارند که بگوییم خودشان تصمیم میگیرند، بنابراین در چارچوب رویکرد امریکا حرکت میکنند و نمیشود تصور کرد که خیلی منفک از امریکا باشند و امریکا هیچ نقشی در پیشبرد این قطعنامه نداشته است.
ورود تخصصی نداریم
وی در بخش دیگری از این گفتگو درباره انتقادهای مطرح شده درباره دفاع ضعیف نماینده ایران در شورای حقوق بشر سازمان ملل با بیان اینکه شاید الان زمان مناسبی برای انتقاد درونی نباشد، خاطر نشان کرد: ما یک اشکال اساسی در سازمانهای بینالمللی داریم که خیلی تخصصی ورود پیدا نمیکنیم، افرادی که میفرستیم خیلی متخصص نیستند و ابزارها را هم به شکل کامل استفاده نمیکنند. همین لابی گری را که عرض کردم امریکاییها استفاده کردند، ما هم میتوانستیم انجام بدهیم. ما میتوانستیم از ابزارهای دیگر نیز استفاده کنیم و کشورهای دیگر را ترغیب کنیم که حمایت کنند و دیگران را تشویق به عدم رأی دادن در این شورا کنند. فکر میکنم اگر دو تا از کشورهایی که رأی مثبت دادند، رأی نمیدادند قطعنامه رأی نمیآورد. این اشکال همیشه هست، در نیویورک اینگونه است و در ژنو هم همین است.
غلامزاده در ادامه با بیان اینکه یک ضعف کلی در وزارت خارجه داریم که نیروی کارشناس ندارد، افزود: در اعزام مأمور هم معمولاً این اشکال بیشتر دیدهمیشود و گاهی به عنوان یک امتیاز به این مأموریتها نگاه میشود و صرفاً برای اینکه یک مشوقی به فرد داده باشند، به او امتیاز میدهند که به ژنو، نیویورک یا وین برود. طبیعتاً نتیجه این موضوع هم این میشود که خیلی برای کار کردن به فضا مسلط نیستند، در حالی که طرف مقابل مانند امریکا، رژیم صهیونیستی و کشورهای اروپایی به طور جدی کار میکنند، برنامه ریزی دارند، هزینه میکنند، محتوا تولید و فعالیت میکنند.
وی با بیان اینکه مطمئن باشید چند وقت دیگر که گزارشهای UPR حقوق بشر منتشر شود با ارجاع به همین اتفاقات اخیر داخل کشور کلی دروغ پردازی خواهند کرد و کلی گزارشهای دورهای حقوق بشر از به اصطلاح NGOها علیه ایران منتشر خواهد شد، یادآور شد: اخیراً هم یک فراخوان در همین راستا داده اند که مصادیق را برای مستندسازی بفرستید و حتماً سرانجام این مستندسازی گزارشهای UPR در شورای حقوق بشر میشود و میتوان انتظار داشت که همین اسفندماه تبعات آن دامنگیر ما بشود.
این کارشناس مسائل حقوق بشری خاطر نشان کرد: با وجود همه این مسائل الان را زمان خیلی مناسبی برای انتقاد درونی نمیدانم. به هر حال الان گذشته و نماینده ما تلاش خود را کرده است، بله ضعفهایی دارند که حتماً باید بهتر شود، ولی اینکه الان زمان انتقاد از آنها باشد، شاید زمان مناسبی نباشد.
وی در خصوص تبعات قطعنامه شورای حقوق بشر با بیان اینکه تبعات جدی آن بحثهای فشارهای سیاسی است و باید با قدرت جلوی آن ایستاد، اظهار کرد: منتها کاری که میشود برای رفع نقیصه دستگاه دیپلماسی کرد، این است که شروع به تولید محتواهای تأییدی به خصوص توسط NGOها کنیم و اگر جایی مثل ستاد حقوق بشر به سازمانهای مردم نهاد که گزارش تهیه میکنند، میدان بدهند در مورد دستاوردهای حقوق بشری کشور و کارهایی که برای بهبود شرایط حقوق بشری در ایران انجامشده گزارش منتشر کنند و اینها را مکرر منتشر کنند و به شورای حقوق بشر ارائه کنند، حتماً جلوی آن فضا خواهد ایستاد.
غلامزاده در پایان اظهار کرد: اگر زمینه سازی شود که گروههای مؤثر و نه گروههای تکراری کلیشهای در شورای حقوق بشر شرکت کنند و در حاشیه نشست امکان برگزاری نمایشگاه، پنل یا ارائههایی داشته باشند و بتوانند مقالات خود را مطرح کنند و این موضوع جدی گرفته شود که کمی با سعه صدر و کمی با نگاه غیرکلیشهای که همان افراد همیشگی نروند و افراد مؤثرتر بروند، حتماً میتوان فضا را تغییر داد.