وقتی زمینهای زیر کشت پنبه از ۱۰۰ هزار هکتار در سال به ۱۰ هزار هکتار رسید، تازه مسئولان متوجه شدند که چه بلایی سر این محصول آمده است. بر همین اساس اوایل دهه ۹۰ طرحی ارائه شد تا یکبار دیگر کشت پنبه احیا شود، اما با گذشت ۱۰ سال امسال اعلام شده است حدود ۳۰ هزار هکتار از اراضی استان گلستان زیر کشت پنبه رفته و بیش از ۴۰ هزار تن وش پنبه برداشت خواهد شد. اما نکته مهم اینکه پنبه ۱۸ برابر محصولات دیگر قابلیت اشتغالزایی دارد و برای رسیدن به این هدف باید کشت این محصول مکانیزه شود.
حدود پنج دهه قبلتر کشت پنبه در بیش از ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی زراعی گلستان رواج داشت و در آن زمان تعداد زیادی کارخانه پنبه پاک کنی در این منطقه فعالیت میکرد.
این کارخانهها توانسته بودند برای جمعیت زیادی اشتغال ایجاد کنند و کمک بزرگی برای درآمدزایی و امرار معاش خانوادهها باشند.
اما از همان زمان و به دلیل تصمیمات غلط و سوء مدیریتها مسیر اشتباهی در پیش گرفته شد و از دهههای ۷۰ و ۸۰ کشت پنبه به شدت نزول کرد تا جایی که مساحت اراضی پنبه در گلستان به کمتر از ۱۰هزار هکتار در سال رسید.
به گفته محسن میرسلیمی کارشناس کشاورزی، واردات بیرویه منسوجات، عدم تناسب قیمت گذاری پنبه با سایر محصولات، افت کیفی بذور پنبه و کاهش تناژ در واحد سطح، آفت زدگی و کم رغبتی کارخانجات پنبه پاکنی به خرید محصول داخلی از جمله دلایلی بود که سبب شد کشت یا به روایت دیگر «صنعت پنبه گلستان» زمینگیر شود.
کاهش ۹۰ درصدی کشت پنبه
وقتی وضعیت خیلی بغرنج شد و سطح زیرکشت پنبه به کمتر از ۱۰ درصد سالهای قبل رسید، متولیان جهاد کشاورزی و مؤسسه تحقیقات پنبه کشور به این فکر افتادند تا با اعمال مشوقهای مختلف مانند افزایش قیمت خرید پنبه، ممانعت از ورود منسوجات خارجی و ارائه بذور جدید با عملکرد بالاتر و دوره رشد کوتاه زمینه رونق پنبه در سرزمین طلای سفید را فراهم کنند.
اوایل دهه ۹۰ بود که قرار شد طرحهای جهاد کشاورزی اجرایی شود و حالا با گذشت حدود ۱۰ سال از ترسیم برنامههای حمایتی و اجرای مشوقهای نرم و سختافزاری از کشاورزان پنبه کار، هنوز چشمانداز مسئولان برای بازگشت به دوره اوج این محصول به طور کامل محقق نشده است. انگار طرح وجود دارد، اما مجری و دلسوزی نیست که بخواهد آنها را اجرایی کند و شاید هم مدیرانی که اصلاً نه پنبه را میشناسند و نه درد پنبه کار را درک میکنند.
اوایل شهریور ماه بود که رئیس اداره پنبه و دانههای روغنی جهاد کشاورزی گلستان از آغاز برداشت پنبه استان خبر داد و گفت: «تاکنون ۲هزار و ۲۰۰ تن برداشت و به کارخانجات پنبه پاک کنی تحویل داده شده است.»
موسی خانی با بیان اینکه قیمت خرید پنبه از کشاورزان به صورت توافقی است، افزود: «۹ کارخانه استان محصول پنبه را از کشاورزان خریداری میکنند و امسال بیش از ۴۰ هزار تن وش پنبه برداشت میشود که حدود ۸۰ درصد نسبت به سال گذشته افزایش خواهد داشت.»
این مسئول از کشاورزان درخواست کرده بود برای جمعآوری پنبه از کیسه پلاستیکی و نخهای پلاستیکی استفاده نکنند و هنگام برداشت از پیشبندهای پنبهای استفاده شود، زیرا اگر از کیسههای نایلونی استفاده شود به الیاف و کیفیت پنبه آسیب میرسد.
ارقام جدید، تولید بیشتر و هزینه کمتر
شنیدن صدای پنبهکاران نشان میدهد آنها پشتیبانی نکردن دولت در تهیه کود، سم و بذر را از دلایل بیرغبتی خودشان برای کشت این محصول اعلام میکنند. ضمن اینکه رشد قیمت سایر محصولات کشاورزی مانند گندم، شالی و سویا و حمایت و تمرکز دولتمردان بر حمایت از کشت آنها سبب شده است زارعان به کشت پنبه علاقهای نداشته باشند.
در گلستان ارقام زودرس شامل لطیف، ساجدی و شایان کشت میشود که با کاهش دوره، میتوان سایر هزینهها از جمله کارگری و مدیریت را هم پایین آورد. هم اکنون قرار شده است مؤسسه پنبه، هستههای اولیه بذر را تولید کند و سپس امتیاز تولید به تعاونیها و مزارع مختلف واگذار شود و مؤسسه تحقیقات پنبه کشور بر روند کاشت و تولید آن نظارت کند.
در همین رابطه رئیس مؤسسه تحقیقات پنبه کشور با بیان اینکه وظیفه اصلی این مؤسسه معرفی ارقام جدید برای مناطق مختلف کشور و استان است و هدف، افزایش تولید در واحد سطح و کاهش هزینههای تولید برای کشاورز بوده تا بتوانیم ابتدا سفره کشاورز را پربار کرده و نیاز کشور هم برطرف شود، میگوید: «پنبه ۱۸ برابر محصولات دیگر قابلیت اشتغالزایی دارد و تاکنون ۱۴ رقم پنبه معرفی شده و دو «ژرم پلاست» آماده داریم که بهزودی معرفی میشود.»
قربان قربانی نصرآباد با اشاره به اینکه رقمهایی معرفی شده که دوره رشد آنها کوتاه بوده و زمان داشت را از ۹ ماه به ۵/۳ الی چهار ماه کاهش داده است، ادامه میدهد: «این امر نیاز آبی را کمتر کرده و با توجه به کشت ۱۲۰ هزار هکتار پنبه در کشور، حجم آبی خوبی صرفه جویی خواهد شد. همچنین بوته در رقمهایی که معرفی شده، کوتاهتر بوده تا با کمباین قابل برداشت باشد.»
این مسئول با اشاره به برداشت لینتر پنبه و پوشش دارکردن بذر با آفتکش و قارچکشها در سال جاری، میگوید: «با این روش میزان بذر مورد نیاز از ۴۰ کیلوگرم به ۱۲ کیلوگرم کاهش خواهد یافت.»
تولید پنبه باید مکانیزه شود
سالهای سال بود که گرگان و دشت، بهترین پنبه کشور را تولید میکردند و حرف اول را در این بخش میزدند، اما به دلیل سیاستهای نادرست و واردات بیرویه کشت این محصول کاهش یافت و بیکاری هزاران نفر را رقم زد.
رحمتالله نوروزی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه هم اکنون با نگاه مثبت مجلس و دولت به احیای پنبه و توسعه صنایع تبدیلی، امیدواریم کشت این محصول دوباره رونق بگیرد، میگوید: «مسئولان در شورای قیمت گذاری باید با آنالیز هزینههای کاشت، داشت و برداشت، قیمت واقعی را در نظر گرفته تا کشاورزان دنبال کشت سایر محصولات نروند.»
به گفته این نماینده مجلس، باید کشت پنبه مکانیزاسیون شود و میتوان با اعطای تسهیلات به تولیدکنندگان یا در اختیار قراردادن ماشین آلات به کشاورزان بخشی از دغدغه آنها را برطرف کرد.