طرح در طرح و رج به رج هنر قالیبافی با عشق و علاقهای که بافندگان آن دارند و با خون این هنرمندان آمیخته شده است، طرح و رنگ فرش هریس که با دست زنان و مردان زحمتکش بافته میشود، باعث آفرینش هنر زرینی میشود که چشم و دل هر بینندهای را محو تماشا و عاشق خود میکند. حالا هریسیها اقتصاد مقاومتی را با هنری که با خون و جانشان عجین شده است، تعریف میکنند و با حمایتهای بسیج درصدد هستند صنایع و محصولات منحصربهفردشان را به جهانیان بشناسند و علاوه بر تأمین نیازهایشان برای کشور درآمدزایی کنند.
فرش هریس یکی از نمادهای هنر ایران و ایرانیان در جهان است که نقش و نگارهای چشمنواز آن حکایت جذابی است از ورای درخشش صدها طرح و رنگ که در هم گره میخورند.
زنان و مردان هنرمند این دیار سرسبز و زیبا با الهام از طبیعت با چرخش نخها و جلوهگری رنگها و رقص انگشتان خود بر کمند تار و پود دار سمفونی عشق به هنر را مینوازند و به این ترتیب شورانگیزترین و زیباترین هنر ایرانی را تحت عنوان فرش به همگان هدیه میکنند. از مشخصات طرح و نقشههای فرش هریس میتوان به عدماستفاده از خطوط منحنی در بافت آن اشاره کرد و بالطبع چیزی که به وفور مشاهده میشود، استفاده از اشکال اسلیمی هندسی و خطوط شکسته است.
«فرش هریس» الهامی از طبیعت
وقتی در طرح و نقشه فرش هریس دقیق نگاه کنی، تضاد رنگها را به خوبی میتوان مشاهده کرد. رنگهای تیره و روشن در کنار هم استفاده میشود، اما در کل نمای کلی بیشتر این فرشها دارای رنگبندی تیره هستند و دلیل این موضوع نیز علاقه بالا به استفاده از رنگهایی مانند قرمز تیره و لاکی، سرمهای، قهوهای و بژ است. با این حال، رنگهای تیره استفاده شده در آن دارای وضوح و ماندگاری بالایی است. استفاده از رنگهای جذاب و زیبا برگرفته از دل طبیعت با ذهن خلاق بافنده، طرحها رنگبندی ویژه و خاصی را به فرش هریس میبخشد.
در رنگرزی فرش هریس از گیاهان طبیعی موجود در این منطقه استفاده میشود که مهمترین این گیاهان روناس، ذلیر، تولوخ کولی، پوست پیاز، قره چوب، نیل کلکته، دوه قولاغی و ریشه اشگون است که هر کدام برای تولید رنگ خاصی استفاده میشود.
۸۴۰۰ کارگاه فعال قالیبافی خانگی
مسئول بسیج سازندگی شهرستان هریس در مورد اقتصاد و گردش مالی این شهرستان با بیان اینکه هریس شهرستانی است با ۱۸هزار و ۲۵۰ خانوار که دارای ۷۰هزار نفر جمعیت است، میگوید: «فرش هریس شهرت و آوازه جهانی دارد و قالیبافی باعث گردش اقتصاد این شهرستان شده است، به طوری که ۸۰درصد مردم شهرستان هریس در کار قالیبافی فعال هستند، هر چند دامداری نیز بخش دیگری از فعالیت آنان را تشکیل میدهد، ولی کار قالیبافی زنان و مردان این شهرستان زبانزد عام و خاص است.»
محمدحسن یوسفی ادامه میدهد: «مردم در منطقه کوهستانی عمدتاً از طریق طبیعت امرار معاش میکنند، حتی طرح و نقشه فرش هریس الهام گرفته از طبیعت است. ساکنان این منطقه از زمانهای بسیار قدیم برای بافت فرش از پشم طبیعی استفاده میکنند و الان نیز پشم طبیعی اولین انتخاب آنها برای قالیبافی است، چون دارای رنگ طبیعی است. کیفیت مصالح قالیبافی، طرح و نقشه مرغوب و الهامگرفته از طبیعت بر زیبایی آن میافزاید.»
هم اکنون ۸هزار و ۴۰۰کارگاه خانگی قالیبافی در هریس فعال هستند که در این کارگاهها همه اعضای خانواده با همدیگر مشغول قالیبافی هستند و از این طریق گذران زندگی میکنند.
حجم تولید سالانه فرش هریس ۱۵هزار تخته است که ۱۰درصد آن از طریق تجار تبریزی به کشورهای اروپایی، ترکیه، آلمان و اتحادیه اروپا صادر میشود. گاهی اوقات تجار به صورت حضوری آمده و خرید میکنند و گاهی از طریق تجار تبریزی فرشها خریداری و به مناطق مورد نظر ارسال میشود.
جهادگران در انتظار نمایشگاه
مسئول بسیج سازندگی شهرستان هریس یکی از موانع بازاریابی و فروش فرش هریس را نبود نمایشگاه دائمی ذکر میکند و میگوید: «اگر نمایشگاه دائمی فرش دستباف در این شهرستان دایر شود، مردم میتوانند تولیدات خود را به صورت مستقیم عرضه کنند و به فروش برسانند. در این صورت خریدار واقعی نیز به صورت مستقیم از بافنده خرید میکند. در شرایط فعلی سود اصلی نصیب واسطهها و دلالها میشود و مردمان زحمتکش این منطقه سودی نمیبرند.»
یوسفی خاطرنشان میکند: «برای دایر کردن نمایشگاه دائمی چندسال از طریق کارگروه اقتصادی و بسیج سازندگی پیگیر موضوع بودیم، حتی این موضوع در مجمع عالی شهرستان تصویب شد. مسئولان مربوط آمدند و قولهایی دادند و یک نمایشگاه موقت برگزار شد ولی متأسفانه افرادی که با برگزاری نمایشگاه موقت منافع آنها به خطر میافتاد، باعث شدند این نمایشگاه نیز ادامه نداشته باشد.» به گفته این مسئول، باید مدیریت عالی استان با همکاری سازمان صمت در جهت برپا نگه داشتن قالی هریس حمایتهای زیادی داشته باشند و حمایت اصلی در این زمینه هم برگزاری نمایشگاه به صورت دائمی است. اگر تولیدکننده فرش خود را در نمایشگاه بفروشد و خریدار هم در آنجا بخرد، هر دو از این معامله راضی خواهند بود و به سود خود میرسند.
تولید با اقتصاد مقاومتی
در اقتصاد مقاومتی، شهروندان میتوانند با استفاده از ظرفیتهای موجود در منطقه خود به اشتغال و تولید بپردازند.
یکی از بافندگان فرش هریس که ۵۸ سال در کار بافت فرش فعالیت میکند، میگوید: «از سن هفت سالگی قالیبافی را در تبریز یاد گرفتم و اکنون ۵۸ سال است در کار قالیبافی فعالیت میکنم. ۴۳ سال در کار بافت فرش تبریز بودم و از ۱۵ سال پیش کار بافندگی فرش هریس را شروع کردم.» محمدتقی نوراللهی ادامه میدهد: «فرش تبریز ۵۰ رج و ریز بافت است، به علت اینکه سوی چشمهایم کم و ضعیف شده بود، چشمپزشک گفت، بهتر است شغل خودت را عوض کنی و من به این علت بافت فرش هریس را که ۲۰ رج بود انتخاب کردم.» این بافنده فرش در مورد تفاوت بین فرش تبریز و هریس معتقد است که فرش هریس گرههای مخصوص خود را دارد که در فرش تبریز آن گرهها وجود ندارد. گرههای فرش هریس برجسته هستند.
زیبایی فرش هریس با نخ پشم
نوراللهی در مورد نخ استفادهشده در فرش هریس میگوید: «یکی از مهمترین تفاوتهای فرش هریس با سایر فرشها استفاده از پشم گوسفندی است. قبلاً رنگرزی نخ پشمی به صورت کاملاً سنتی بود ولی اکنون رنگرزی به صورت شیمیایی است.» این جهادگر عرصه اقتصاد مقاومتی یکی دیگر از تفاوتهای فرش هریس را عدمپرداخت آن ذکر میکند و ادامه میدهد: «معمولاً فرش بعد از تمام شدن به مرحله پرداخت میرود ولی فرش هریس مرحله پرداخت ندارد. در فرش هریس از هر دو لای باید گرهها به طور مناسب در جای خود قرار گیرند، بنابراین بافنده فرش هریس با نوک چاقوها گرهها را در جای خود قرار میدهد و گره فرش هریس برجسته شده و دیگر نیازی به پرداخت ندارد.» وی با اشاره به ابعاد فرش هریس تصریح میکند: «ابعاد فرش هریس معمولاً در ابعاد یک متر عرض و یک و نیم مترطول، یک و نیم متر عرض و دو متر طول، دو متر عرض و سه مترطول و غالباً به رنگ پسزمینه لاکی یا همان قرمز رنگ و سرمهای بافته میشود.»
در مورد نقشه فرش هریس باید گفت که طرحهای رایج این منطقه عبارتند از: طرح تاجری صبوری، رزگل، حیاط گل، توکلی، صمدخان، عظیم بیگ، چلنگری، افشان و چندین طرح دیگر. این اسامی برای طراحان و بافندگان این فرشها بوده که در بیش از ۱۰۰ سال قبل این طرح و نقشهها را برای اولین بار بافته و نام خود را روی فرش گذاشتهاند و از بین این طرحها نقشه تاجری همیشه مورد توجه بوده و مشتریان و طرفداران خاص خود را دارد.