تهران به آرامی فروش فناوری پهپادی به کشورهایی خارج از خاورمیانه را افزایش داده و در پی آن است که به یک بازیگر نظامی در بازار بینالمللی تبدیل شود. بر پایه گزارشهای رسانهای ایران و نیز کارشناسان دفاعی درون و بیرون آن، در این سالها، ایران پیشرفت پیوستهای در طراحی و تولید پهپادهای نظامی داشته و اکنون تلاش دارد آنها را فراتر از منطقه هم صادر کند و با دست و پا کردن یک نفوذ جهانی، پهپادهایی با قابلیت نظامی را که به طور فزایندهای پیچیده میشوند، به دیگر کشورها بفروشد. ایران اکنون به دنبال افزایش نفوذ جهانی خود و فروش پهپادهای پیشرفته با قابلیت حمل سلاحهای پیشرفته به صورت تجاری به کشورهای دیگر از جمله کشورهایی مانند مانند ونزوئلا و سودان است که در سالهای اخیر تحت تحریمهای مختلف قرار گرفتهاند. این رویکرد، برای ایران که دست به گریبان محدودیتهای مالی تحمیلشده امریکاست، منبع مهمی از درآمد و نفوذ سیاسی فراهم میآورد.
ارزانتر از جاهای دیگر
چه بسا روسیه هم یک مشتری بالقوه باشد. واشنگتن این ماه گفت که اطلاعاتی در اختیار دارد مبنی بر اینکه مسکو قصد دارد صدها پهپاد از ایران بخرد تا زرادخانه خود را برای جنگ در اوکراین تقویت کند. مقامات امریکایی از ایران خواستهاند هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه نفروشد و نسبت به عواقب آن برای هر دو کشور هشدار دادهاند. وزارت امور خارجه ایران در بیانیهای بدون اینکه جزئیاتی ارائه کند، اعلام کرد همکاریهای نظامی ایران با روسیه قبل از جنگ بوده و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در مصاحبه با روزنامه ایتالیایی لاریپوبلیکا گفته است که ایران هیچ برنامهای ندارد که تجهیزات نظامی برای یکی از طرفهای جنگ تأمین کند. چندهفته قبل، سرلشکر کیومرث حیدری، فرمانده ارتش ایران در سخنانی با بیان اینکه ایران آماده صادرات تسلیحات و تجهیزات نظامی به کشورهای دوست است، گفت: پهپادهای ایرانی همین حالا هم «در دوردستها و فراتر از مرزهای ما عملیاتی هستند.»
«ست فرانتزمن» که یک تحلیلگر دفاعی و کارشناس پهپادی مستقر در اورشلیم است، میگوید: «ایران اکنون یک بازیگر جهانی در زمینه صادرات پهپادهاست. این واقعیت که پهپادهای تازهتر همچون مهاجر ۶ در جاهایی مثل شمال آفریقا دیده میشوند، نشان میدهد کشورها به این پهپادها به عنوان تغییردهنده بازی مینگرند.» مهاجر ۶، یک پهپاد پیشرفته ایرانی است که ادعا میشود تا ۱۲۵ مایل برد دارد و قادر به حمل مهمات نقطهزن است. فرانتزمن میگوید که «این یک جنگافزار خیرهکننده ارزان است» و میافزاید که پهپادهای ایران، ارزانتر از دیگر مدلهای موجود در بازار هستند، اما پیچیدهتر هم میشوند و ارزش خود را در صحنههای نبرد در خاورمیانه ثابت کردهاند.
پرواز تا اتیوپی و سودان
ایران که توسعه پهپادها را از دهه ۱۹۸۰ و در زمان جنگ با عراق آغاز کرد، به رغم تحریمهای فلجکننده توانسته است گونههای بسیاری از پهپادهای نظامی تولید کند که به گفته کارشناسان و تحلیلگران، توانایی شناسایی و رزمی را دارند. تحریم سازمان ملل برای جلوگیری از خرید و فروش تسلیحات ایران، به رغم اعتراضات امریکا که خواهان تمدید آن بود، در سال ۲۰۲۰ به پایان رسید؛ تحولی که به گفته تحلیلگران، مانع حقوقی قابل توجهی برای ایران برای صادرات پهپادهای خود و تثبیت وضعیت خود به عنوان یک بازیگر جهانی در فناوری هواپیماهای بدون سرنشین از بین رفت. نشانه اولیه مبنی بر اینکه ایران از لغو تحریمها و افزایش صادرات هواپیماهای بدون سرنشین سود میبرد، در اوت سال گذشته ظاهر شد. در اتیوپی، ابی احمد، نخست وزیر در حالی از یک پایگاه هوایی نظامی بازدید کرد که در پسزمینه عکس، یک شیء بالدار مرموز روی آسفالت دیده میشد. این، همان پهپاد ایرانی- مهاجر ۶ - مجهز به موشکهای هوا به زمین بود.
برنامه پهپادی ایران به یک نگرانی عمده برای اسرائیل و ایالاتمتحده تبدیل شده و اسرائیل سایتهای تولید و ذخیرهسازی پهپادهای ایران را هدف گرفته است. به گفته وزارت دفاع ونزوئلا و مقامات امریکایی، ونزوئلا از سال ۲۰۰۷، یعنی سالی که تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران اعمال شد، خرید کیتهای ساخت پهپاد ایرانی به نام مهاجر ۲ را آغاز کرده است. در ژوئیه سال جاری، نیکلاس مادورو پهپادهای رزمی مسلح ایرانی را که با استفاده از کیتهای مونتاژ مهاجر ۲ ساخته شده بودند، به نمایش گذاشت. دیپلماتهای غربی در گفتگو با نیویورکتایمز، دریافت پهپادهای ایرانی توسط دولت اتیوپی را تأیید کردهاند و پس از آن وزارت خزانهداری امریکا هم علناً این موضوع را تأیید و تحریمهای تازهای را علیه برنامه پهپادی ایران اعمال کرد. به گفته تحلیلگران نظامی و بر پایه تصاویر ماهوارهای و تحلیل تصویری لاشه پهپادها، ایران همچنین پهپادهایی را برای سودان تأمین میکند.
وزارت خارجه امریکا گفته است که در نشست اخیر امنیت منطقهای در قطر «شبکه سامانههای هوایی بدون سرنشین ایران یا همان پهپادها، یک موضوع کلیدی بوده است.» به گفته فرانتزمن، پهپادهای ایران هنوز در حاشیه بازار جهانی قرار دارند و بیشتر توسط کشورهای کمدرآمدی خریداری میشوند که قادر به تهیه آنها از دیگر عرضهکنندگان نیستند. ایران همچنین در این زمینه، رقابت شدیدی با ترکیه دارد که پهپاد بیرقدار TB۲ را به کشورهایی، چون آذربایجان، پاکستان و اتیوپی فروخته و اوکراین هم در جنگ خود با روسیه، از آنها استقبال کرده است. ماه میامسال سرلشکر محمد باقری، فرمانده کل نیروهای مسلح ایران برای افتتاح کارخانه ساخت پهپادهای ابابیل ۲ به تاجیکستان سفر کرد. این اولین کارخانه تولید هواپیماهای بدون سرنشین است که ایران در خارج از کشور ساخته است و رسانههای ایرانی به طور گسترده این رویداد را پوشش دادند و آن را نقطه عطفی در برنامه توسعه تسلیحات داخلی خواندند؛ تحولی که نشانهای از این بود که ایران اکنون یک بازیگر واقعی در بازار هواپیماهای بدون سرنشین است.
ایران از انگیزههای سیاسی و مالی برای فروش پهپاد به چنین کشورهایی برخوردار است، ضمن آنکه به عنوان بخشی از سیاست منطقهایاش در خاورمیانه، پهپادها را در اختیار گروههای نیابتی خود هم قرار میدهد. این فروشها، به تهران امکان میدهد در رویارویی با تلاشهای غرب برای انزوای ایران، پیوندهایی بینالمللی برقرار و منبعی از درآمد هم دست و پا کند. فرزین ندیمی، یک تحلیلگر نظامی و عضو پیوسته مؤسسه واشنگتن که متخصص صنایع دفاعی ایران است، میگوید: «آنها به چنین توانمندی پهپادی قابل توجهی دست یافتهاند، پس جای شگفتی ندارد که دیگر کشورها هم مایل به در اختیار داشتن چنین فناوریای باشند. باید پهپادهای ایران را به عنوان یک جنگافزار، جدی گرفت.»
برگرفته از گزارش ایوان وارد
و فرناز فصیحی
(۲۸ جولای ۲۰۲۲)