وزارت میراث فرهنگی فعلاً مدیران کاخ گلستان را از مصاحبه مطبوعاتی درباره تابلوی مظفری منع کرده و همهچیز قرار است بهبررسی فهرست داراییهای این کاخ موزه قجری و ادعای مطرح شده، موکول شود.
سرقت یک تابلوی نقاشی از مظفرالدین شاه قاجار، از موضوعات داغ حوزه میراث فرهنگی است. تابلوی پرتره مظفرالدین شاه که بر دیوار کاخ آویزان بود، اما انگار هیچ ردی از آن در فهرست اموال کاخ نیست! شایعههایی که در فضای مجازی منتشرشده داستان را به یک سرقت نسبت میدهند و گویا قویترین فرضیه این است که سرقتی رخ دادهاست، اما در چه زمانی هنوز مشخص نیست. تنها این بخش از ماجرا معلوم است که تصویر شاه قاجار سال ۱۳۷۹ در حراجی شهر کریستی به حراج رفته و به قیمت بیش از ۴۴ هزار پوند فروخته شدهاست.
همه چیز مانند یک فیلم است
سال ۲۰۰۹ میلادی، فیلمی با نام «سرقت از موزه» با بازی مورگان فریمن ساخته شد. فیلم ماجرای چند نگهبان موزه بود که به دلیل علاقه زیاد به چند تابلوی گرانبها تصمیم میگیرند آنها را بدزدند. در فیلم «سرقت از موزه» نگهبانها عاشق تابلوهایی هستند که از آنها نگهبانی میکنند و میخواهند به نحوی تابلوهای ارزشمند را برای همیشه در کنار خود داشته باشند، اما ماجرایی که این روزها در تهران نقل محافل میراث شده، ماجرای دیگری است.
اشاره به تابلو در خاطرات کمالالملک
سنت کشیدن پرتره از شاهان به سبک نقاشیهای اروپایی از دوران صفویه وارد ایران شد. قاجارها هم با آنکه از دوره ناصرالدین شاه با عکاسی بسیار خو گرفته بودند، هنوز از لذت داشتن نقاشی پرتره نمیگذشتند. در این میان محمد غفاری، ملقب به کمالالملک، نقاش قاجار و از مفاخر هنر نقاشی ایران، دست به خلق پرترههای مختلف از شاهان قاجار زد. کمالالملک در خاطرات خود به کشیدن یک پرتره نقاشی از مظفرالدینشاه اشاره کردهاست، ولی کسی از وجود این پرتره خبر نداشت.
رضا کسروی، پژوهشگر تاریخ و اولین کسی که مسئله تابلو نقاشی مظفرالدین شاه و فروش آن را در لندن مطرح کردهاست، میگوید: «تصویر بیکیفیتی از پرتره مظفرالدینشاه در اینترنت بود که در آن امضای نقاش دیده نمیشد، یکی از دوستانم کاتالوگهای قدیمی حراجی کریستیز لندن را به من داد و در یکی از این کاتالوگها، تصویر همان تابلو با کیفیت خیلی عالی چاپ شده بود که در آن تاریخ و امضای نقاش دیده میشود.»
کسروی میافزاید: «در تابلو نام نقاش به خوبی «محمد غفاری کمال الملک، ۱۳۱۹ قمری» دیده میشود.»
کسروی شرح میدهد که بر اساس تصویری قدیمی که از کاخ گلستان به دست او میرسد، میتواند تابلوی مذکور را بر دیوار تالار برلیان این کاخ شناسایی کند.
دزدی در گلستان فروش در لندن!
از پررنگترین داستانها درباره پرتره نقاشی مظفرالدینشاه قاجار، بحث یک سرقت است. گویا این اثر سال ۱۳۷۸، به وسیله دو تن از کارکنان کاخموزه گلستان سرقت میشود و سال بعد تابلو که معلوم نیست چطور از ایران خارج شده، از حراجی «کریستیز» سر در میآورد. تابلو به حراج در میآید و به قیمت ۴۴ هزار پوند به فروش میرسد.
کسروی درباره سرنوشت تابلو پس از خروج از ایران میگوید: «تاکنون مشخص شده این تابلو پس از فروش در حراج کریستیز در سال ۷۹، در اختیار مجموعه الصباح کویت قرار گرفته و در نمایشگاه امپراتوری گلسرخ در سال ۲۰۱۸ در موزه لوور جزو آثار قاجاری به نمایش در آمدهاست.»
از فروش تابلوی مظفرالدینشاه در لندن ۲۲ سال میگذرد و تا همین امروز هیچ شکایتی مبنی بر خروج غیرقانونی این تابلوی نفیس به ثبت نرسیدهاست. علت اینکه ایران شکایتی نکرده هم مشخص است، چون اصلاً مسئولان کاخموزه گلستان در فهرست آثار ثبت شده این کاخ قاجاری، چیزی به نام تابلوی مظفرالدینشاه ثبت نکردهبودند! تنها چیزی که امروز ثابت میکند پرتره مظفرالدین شاه در کاخ گلستان روی دیوار بودهاست، یک تصویر سیاه و سفید قدیمی از تالار برلیان این کاخ است که در آن به وضوح تصویر تابلوی مظفرالدینشاه دیده میشود. همین تصویر کار را برای کتمان وزارت میراث فرهنگی سخت کردهاست. آفرین امامی (مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان) میگوید: «از زمانی که کاخ گلستان ابواب جمعی داشته و تحویل آثار به امین اموال آغاز شد، اثری از این تابلو پرتره مظفرالدین شاه در میان آثار لیستبندی شده ابواب جمعی کاخ گلستان نبودهاست. در واقع میتوان گفت از همان ابتدا که شاهد تحویل آثار به امین اموالها بودیم، چنین اثری در لیست هیچیک از این امیناموالها وجود نداشته و هنوز هم ندارد.»
امامی میافزاید: «نهتنها پرتره مظفرالدینشاه که در این عکسها تصویر آن در تالار کاخ برلیان دیده میشود، بلکه سایر تابلوهایی که در این عکس دیده میشود، هیچیک در لیست امین اموال بخش تابلوها وجود ندارد. ضمن آنکه امین اموالهای جدید، لیستهای خود را از امین اموالهای قبلی تحویل گرفتهاند. بر اساس تصاویر منتشر شده که در مرحله نخست باید اصالت آنها سنجیده شود، نشان داده شده که چنین تابلویی در کاخ گلستان بودهاست، اما هیچ مدرکی دال بر آنکه این تابلو چه زمانی از دیوار پایین آمده، در دست نیست.»
وی همچنین احتمال خروج این اثر در دوره پهلوی را مطرح میکند و میگوید: «مسئولان کاخ گلستان نیز در تلاش هستند که بررسیهای لازم را درخصوص این اثر انجام دهند که آیا چنین تابلویی در اموال دوره پهلوی بوده یا خیر، اما نباید فراموش کرد که در دوره قاجار مرسوم بود برخی از آثار هدیه داده میشدند، بنابراین اگر اثری از این تابلو در میان اموال دوره پهلوی به دست نیاید، میتوان گفت ممکن است این تابلو در صورت تأیید اصالت عکس و تصویر آن، در دوره قاجار وجود داشته، اما به دوره پهلوی نرسیدهاست.»
جبار آوج نیز که در سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۴۰۰ امین اموال تالار برلیان کاخ گلستان بودهاست، میگوید: «کاخ گلستان اموال زیادی داشته که اکنون در کاخ وجود ندارد. به طور مثال در عکس منتشر شده، فرشی با زمینه سفیدرنگ وجود دارد که این فرش نیز اکنون در کاخ گلستان نیست، چراکه بسیاری از اشیای کاخ گلستان تا قبل از سال ۱۳۶۴ که ثبت و ضبط شوند، به مرور به موزههای دیگر انتقال یافتهاند. بخشی از اموال کاخ گلستان در آن سالها به کاخ سعدآباد، نیاوران و موزه جواهرات سلطنتی منتقل شدهاست. از اینرو بسیاری از اشیا و اموالی را که در گذشته متعلق به کاخ گلستان بودند میتوانید در سایر کاخها و موزههای دیگر ببینید.»
آوج معتقد است در سالهای ابتدایی پیروزی انقلاب امکان خروج آثار از کشور وجود داشتهاست. وی تأکید میکند که «از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۴ فهرست دقیقی از آثار موجود در کاخ گلستان تهیه شدهاست.» اطلاعات پراکنده مدیران کاخ موزه گلستان که از سوی وزارت میراث فرهنگی مجاز به مصاحبه درباره تابلوی مظفرالدین شاه نیستند، فقط منجر به کورتر شدن گره خروج تابلو از ایران و فروخته شدن آن در لندن میشود. هم اکنون از سوی وزارت میراث فرهنگی، اداره کل موزهها و اموال منقول تاریخی مسئول پیگیری ماجرای تابلوی شاه قاجار شده و باید دید در نهایت چه بر سر این تابلوی نفیس رفتهاست.