فکر جمعآوری آمار، اطلاعات شهدا و رزمندگان سقز از کجا رقم خورد؟
قبل از آن باید بگویم این کاری که ما انجام میدهیم ذیل هیئت رزمندگان کردستان سقز است. امنای این هیئت از رزمندگانی هستند که در سقز حاضر بودند. از امیر ارتش و ژاندارمری (سابق) گرفته تا سردار سپاه و دیگر رزمندهها در جمع ما حضور دارند. هیئت رزمندگان کردستان سقز یکی از اولین هیئات رزمندگان است که در همان دوران دفاع مقدس تشکیل شد. بعدها در جلساتی که داشتیم، تصمیم گرفتیم نسبت به شناسایی، جمعآوری آمار، خاطرات، اطلاعات شهدا و رزمندگان حاضر در سقز اقدام کنیم. تقریباً از ۱۲ سال پیش کار را شروع کردیم که تا همین الان ادامه دارد.
تا آنجا که اطلاع دارم هیئتهای رزمندگان پس از دفاع مقدس تشکیل شدند، چطور شد که هیئت شما در همان زمان جنگ شروع به کار کرد؟
وقتی سردار شهید علیاکبر زارع مجرد فرمانده گردان جندالله سقز به شهادت رسید، همرزمانش به دیدار خانواده ایشان در کاشان رفتند. این جمع از رزمندهها همانجا تصمیم میگیرند با تشکیل یک هیئت، سرکشی به خانواده شهدا را ادامه بدهند و از همانجا سنگ بنای هیئت رزمندگان کردستان سقز زده شد. بعد از پایان دفاع مقدس که هیئت رزمندگان اسلام کشوری تشکیل شد، هیئتهای دیگر ذیل آن پا گرفتند. مثلاً هیئت رزمندگان غرب و شمالغرب برای جبهه کردستان شکل گرفت و دوستان آمدند برای هر شهری یک هیئت ایجاد کردند. ما هم که از قبل هیئتمان را تشکیل داده بودیم، زیر نظر هیئت رزمندگان غرب و شمالغرب کارمان را ادامه دادیم.
آخرین آماری که از شهدای منطقه عملیاتی سقز دارید، چند شهید است؟
آماری که تا الان به آن رسیدهایم حدود ۷۰۰ شهید است. البته این آمار دقیق نیست و مسلماً تغییر میکند. چون کار جستوجوی شهدا هنوز تمام نشده است. اتفاقاً همین ۱۰ روز پیش چند تن از شهدای سقز را پیدا کردیم که در صحن ملکوتی آقا امام رضا (ع) دفن شدهاند. زمان شهادت این شهدا، اوایل دفاع مقدس بود و، چون هنوز گلزار شهدا آنطور که باید شکل نگرفته بود، این عزیزان در صحن امامرضا (ع) دفن شدند. همینطور شهدایی داریم که در روستاها هستند و یافتن آنها زمانبر است. به هرحال از این تعداد شهیدی که تاکنون شناسایی کردهایم، حدود ۳۰۰ نفر بومی سقز هستند؛ اعم از مردم آنجا که در حوادث مختلف مثل درگیریها یا بمباران دشمن به شهادت رسیدهاند یا تعدادی هم از پیشمرگان مسلمان کرد سقز هستند. چندین شهید هم از بومیهای سقز در ارتش یا دیگر نهادهای نظامی خدمت میکردند و در جبهههای مختلف به شهادت رسیدند. حدود ۴۰۰ یا ۵۰۰ شهید هم از شهدایی غیربومی هستند که در کسوت رزمنده از شهرهای دیگر مثل تهران، مشهد، شهر ری، اصفهان و... به سقز رفتهاند و در محورهای عملیاتی آنجا به شهادت رسیدهاند. کوههای سقز مشهد شهدایی از سراسر ایران بود، این را هم عرض کنم که پس از دفاع مقدس اگر رزمندهای در منطقه عملیاتی سقز به شهادت رسیده باشد، ما ایشان را هم جزو آمار خودمان اضافه میکنیم. مثلاً در سالهای ۱۳۷۲، ۱۳۷۹، ۹۰ و... هم در سقز شهید داشتهایم که اطلاعات و خاطرات این شهدا را هم جمعآوری کردهایم.
شهدا را چطور پیدا میکنید؟ از آمار بنیاد شهید و نهادهای رسمی استفاده میکنید یا شیوههای دیگری برای جستوجو دارید؟
بنیاد شهید معمولاً نام شهید و تاریخ شهادت را دارد و سایتهای مرتبط با این بنیاد اطلاعات تکمیلی دیگری را در اختیار نمیگذارد. اغلب محل شهادت را صرفاً کردستان یا مناطق عملیاتی غرب ذکر کردهاند، بنابراین ما از اطلاعاتی که سایتهای مرتبط با بنیاد در اختیارمان میگذاشتند بر پایه جستوجویمان استفاده میکردیم. مثلاً وقتی محل شهادت یک رزمنده را کردستان ذکر کرده بودند، خودمان میرفتیم، تحقیق میکردیم تا ببینیم این شهید در سقز به شهادت رسیده یا مربوط به دیگر شهرها و نقاط کردستان است. غیر از جستوجو از طریق فضای مجازی یا نهادهایی مثل بنیاد شهید، ما روش جستوجوی میدانی را هم در پیش گرفتیم که بسیار زمانبر بود، اما نتایج خوبی داشت. مثلاً گلزار شهدای بهشت زهرا (س) را پنج الی شش مرتبه به صورت میدانی جستوجو کردیم و هر شهیدی که روی سنگ مزارش محل شهادت سقز یا کردستان ذکر شده بود، تصویر مزارش را ثبت و رویش تحقیق میکردیم.
یــعنی هــمه گــلزار شهدای بهشتزهرا (س) را با چند هزار مزار شهید تک به تک جستوجو کردید؟ غیر از بهشت زهرا به گلزار شهدای چه شهرهایی رفتهاید؟
تحقیقات میدانی همین است، باید بروی و حضوری از نزدیک جستوجو کنی. کار سختی است، اما به مرور زمان انجام دادیم و غیر از بهشت زهرا، گلزار شهدای مشهد، اردبیل، اصفهان و چند شهر دیگر را جستوجو کردیم و از روی سنگ مزار، شهدای سقز را پیدا کردیم. همانطور که عرض کردم یکسری از شهدا در روستاها و مناطق دورافتاده هستند که امیدواریم به مرور بتوانیم آنها را هم شناسایی کنیم. مثلاً اخیراً یک شهید را در روستای آقمین از توابع قزوین پیدا کردیم که ایشان از همین روستا به سقز اعزام شده بود و آنجا حضور داشت یا از طریق جستوجو در فضای مجازی، به یک شهید زرتشتی در یکی از روستاهای اطراف یزد رسیدیم که ایشان سرباز بود و در سقز به شهادت رسیده بود.
اتفاقاً سؤال بعدیام درخصوص موارد خاصی است که در بین شهدای سقز به آنها رسیدهاید. مثل همین شهید بزرگوار زرتشی که گفتید.
غیر از این شهید زرتشی، شهید ارمنی هم داریم که در سقز خدمت میکردند و آنجا به شهادت رسیدند. شهدای اهل تسنن از دیگر استانهای کشور هم داریم که در سقز آسمانی شدهاند. این شهدای اهل تسنن از استان گلستان و جنوب کشور به سقز رفته بودند یا خانم معلم شهیدی داریم که برای درس آموزی به بچههای محروم منطقه عازم سقز شده بود که بین راه به کمین ضدانقلاب میخورد و در داخل اتومبیل به شهادت میرسد. همینطور از کارمندان کمیته امداد، بچههای جهاد و... هم هستند که همگی در کنار رزمندگان، پیشمرگان و مردم بومی سقز در حوادث مختلف به شهادت رسیدهاند.
اگر میشود کمی جزییتر به آمار شهدا اشاره کنید، به عنوان مثال آماری از فرماندهان شهید دارید؟
ما در سقز چهار فرمانده عملیات شهید داریم. سه یا چهار فرمانده اطلاعات- عملیات شهید، پنج یا شش فرمانده گردان، دو یا سه فرمانده محور شهید و دو فرمانده سپاه سقز هم به شهادت رسیدهاند. فرماندهان شهید سپاه سقز به نامهای شهیدان مصطفی طیاره بچه اصفهان و سیدرضا حسینی بچه نارمک تهران بود.
ماحصل جمعآوری آمار، اطلاعات شهدا و رزمندگان قرار است در چه قالبی نمود پیدا کند؟
به شکل کلی دو کتاب در دست تدوین داریم که یکی مربوط به شهدا و دیگری مربوط به رزمندگان حاضر در سقز است. مطالب این کتابها شامل تصاویر، زندگینامه و خاطراتشان میشود. هر دو کتاب کارهای سنگینی هستند که مسلماً میتوانند پایه کتابهای دیگر شوند. قبلاً در مورد شهید زارع مجرد گفته بودم. ایشان در جمع همرزمان به «حنظله» شهرت داشتند. از شهید حنظله یک کتاب و از چند شهید حاضر در سقز نیز کتابهای دیگری منتشر شده است. بنابراین وقتی اسامی، آمار، خاطرات و اطلاعات چند صد شهید حاضر در سقز منتشر شود، این اطلاعات میتوانند پایه انتشار دیگر کتابها درخصوص هر کدام از این شهدا باشند.
کانال ارتباطی رزمندگان حاضر در سقز از چه طریقی ایجاد میشود؟
در هیئت رزمندگان کردستان سقز هر هفته دو جلسه داریم که از جلسات قرآن گرفته تا روضهخوانی و سرکشی به خانواده شهدا و تهیه سبدغذایی برای محرومین. آنجا بچههای رزمنده حضور پیدا میکنند و با هم ارتباط میگیرند. همینطور چند گروه در فضای مجازی داریم که خیلی از خاطرات در همین گروهها طرح و ضبط میشوند یا تصاویری که بچههای رزمنده در گروه قرار میدهند، بانک تصاویر ما را کاملتر میکند. الان سایت دلیران کردستان سقز از سوی بنده و چند نفر از دوستان اداره میشود که خاطرات و تصاویر شهدا و رزمندهها آنجا گذاشته میشود. همه اینها حلقههای وصلی هستند که همرزمان حاضر در محور عملیاتی سقز را به هم مرتبط میکنند.