کمی بیش از شش ماه پیش، دو کامیون از رأس‌الخیمه، شمالی‌ترین شاهزاده امارات متحده عربی راهی بندر شارجه به سمت جنوب شدند. رانندگان آن‌ها را سوار بر کشتی «رول‌آن، رول‌آف» کردند که از خلیج‌فارس به بندرعباس ایران می‌رفت و در پایانه شهید باهنر پیاده و راهی بزرگراه‌های چندبانده نسبتاً خوب ایران شدند. آن‌ها از سراسر ایران به سمت شمال غربی به سمت مرز کوهستانی با ترکیه به راه افتادند و با عبور از مرز بازرگان- گوربولک به سمت جنوب غربی، به سمت بندر مرسین ترکیه در دریای مدیترانه حرکت کردند.
به این ترتیب یک مسیر تازه حملونقل ایجاد شد که از امارات متحده عربی آغاز و با گذر از بندر شارجه به بندر عباس ایران می‌رسد و پس از آن به سمت شمال غربی و ترکیه می‌رود تا به دریای مدیترانه برسد. به مدد این مسیر تازه، بازیگران منطقه‌ای می‌توانند روابط تجاری را توسعه و روابط مسالمت‌آمیز را تشویق کنند.
طبق اعلام سازمان جهانی حملونقل جاده‌ای، مسیری که از ایران می‌گذرد، منطقی و مقرون‌به‌صرفه است. حرکت از شبه‌جزیره عربستان و رسیدن به دریای مدیترانه با این مسیر تازه تنها شش روز زمان می‌برد که بسیار کمتر از ۲۱ روزی است که لازم بود از گذر کانال سوئز از خلیج‌فارس به دریای مدیترانه برسد، اما اینکه تا اکتبر ۲۰۲۱ طول کشید تا این کریدور باز شود، نشان می‌دهد خاورمیانه چقدر تکه‌تکه شده است و از نظر اقتصادی چقدر می‌تواند سالم‌تر باشد. مانند شمال آفریقا، کشور‌های همسایه در خاورمیانه، بیشتر جزیره‌ای عمل می‌کنند تا شریک.
مت اورسمن، یکی از شرکای پیلزبری یک شرکت حقوقی بین‌المللی متخصص در تحریم‌های بین‌الملل و قوانین تجارت می‌گوید: «بزرگ‌ترین ناهنجاری تاریخی، حضورنداشتن ایران در نظام تجارت بین‌المللی است، حال آنکه به لحاظ جغرافیایی و تاریخی کاملاً منطقی است که ایران این نقش را بر عهده گیرد.»
بر اساس گزارش دفتر ریاست جمهوری ترکیه از زمان باز شدن مسیر تجاری ایران، تقریباً هزار کامیون بین ترکیه و امارات متحده عربی رفتوآمد داشته‌اند که عمدتاً کالا‌ها را از غرب به شرق حمل می‌کنند. این کالا‌ها شامل کالا‌های مصرفی بادوام، مواد غذایی، لوازم آرایشی، ماشین‌آلات و قطعات یدکی با ارزش میلیون‌ها دلار است. پاکستان نیز از مسیر تازه‌ای که از ایران به سمت ترکیه می‌رود، منتفع می‌شود چراکه طی مسیر کالا‌ها از آسیای‌جنوبی و اروپا که بالای ۴۰ روز زمان می‌برد، به تنها یک هفته کاهش می‌یابد. کشور‌های آسیای مرکزی هم که نگران تأخیر در رسیدن محموله‌ها از مسیر دریای خزر بودند، به ویژه با توجه به جنگ اوکراین و ترافیک مسیر، حالا چشم به ایران دارند.
همچنین از لحاظ تجاری این مسیر اقتصادی است، کمبود جهانی شمار کانتینرها، هزینه رفتوآمد دریایی و تهدید دزدی دریایی و تروریسم را افزایش داده است. یک گزینه زمینی که تقریباً موازی با جاده ابریشم باستانی است که آسیا را به اروپا متصل می‌کند، زمان حملونقل را کاهش می‌دهد، هزینه‌های بیمه و تبرید را کم می‌کند، سایر گلوگاه‌های حملونقل را کاهش می‌دهد و می‌تواند کمبود زنجیره تأمین را کاهش دهد و به نفع مشاغل و مصرف‌کنندگان در سراسر جهان باشد، البته مقام‌های ترکیه گفته‌اند پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی نیز در این مسیر هست. مثلاً روز‌های تعطیل ایران متفاوت از روز‌های تعطیل ترکیه است که انتظار در گذرگاه مرزی بازرگان را طولانی می‌کند. محدودیت‌های سوخت در پمپ بنزین‌های ایران نیز به این معنی است که رانندگان باید هر چند ساعت یکبار توقف کنند تا بنزین بزنند، با این حال مسیر تجاری ایران آنقدر جذاب است که یکی از نیرو‌های محرکه دیپلماسی منطقه‌ای اخیر است.
سایر مرز‌های زمینی امکانپذیری مسیر تازه را ندارند. عراق با موانعی در حملونقل در درون مرزهایش روبه‌رو است و سوریه نیز درگیر جنگ و بی‌ثباتی است. مقامات ترکیه گفته‌اند در آخرین ماه‌های سال ۲۰۲۱، ۳۰۰ کامیون از این مسیر عبور کرده‌اند و شمار آن‌ها در پنج ماهه ابتدایی امسال به ۷۰۰ کامیون رسیده است. افزایش روابط اقتصادی با ایران تلاش‌های ایالات‌متحده برای منزوی ساختن این کشور را تضعیف می‌کند. بخشی از بندرعباس همچنان تحت تحریم‌های ایالات متحده قرار دارد که پیش‌بینی می‌شود از سوی کشور‌ها نادیده گرفته شود، با این حال مسیر تجاری ایران آنقدر جذاب است که یکی از عوامل پشت پرده دیپلماسی منطقه‌ای اخیر به حساب می‌آید.
اندکی پس از آنکه کریدور حملونقل احداث شد، محمد بن زاید در نوامبر ۲۰۲۱ به ترکیه رفت تا با اردوغان دیدار کند. دو رهبر اختلافات دیرینه خود پیرامون سوریه و لیبی را کنار گذاشتند تا درباره تجارت و قرارداد‌های سرمایه‌گذاری صحبت کنند. سلیم کورو، اقتصاددان می‌گوید که این یکی از عواملی بود که اردوغان را تشویق کرد نارضایتی‌های گذشته را کنار بگذارد و رهبری عربستان از جمله محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان را در نشستی در ماه آوریل در جده در آغوش بگیرد. چندین منبع هم گفته‌اند این یکی از عواملی است که مذاکرات اخیر بین عربستان سعودی و ایران به میزبانی بغداد را پیش برد.
مسیر‌های تجاری و وابستگی‌های متقابل اقتصادی دست‌کم می‌توانند معیاری از عقلانیت و کارایی ایجاد کنند و شاید انگیزه‌هایی برای صلح بین دشمنان دیرینه باشند، درست همانطور که ادغام صنایع فولاد فرانسه و آلمان پس از جنگ جهانی دوم باعث شد درگیری مسلحانه دیگری غیرممکن شود. در حال حاضر، چنین بلندپروازی‌های متواضعانه‌ای برای خاورمیانه ممکن است بهترین گزینه‌ای باشد که سیاستگذاران می‌توانند به آن امیدوار باشند.
منبع: شورای آتلانتیک ۱۴ ژوئن ۲۰۲۲
