دکتر جواد صالحی اصفهانی یکی از اقتصاددانان ایرانی ساکن امریکا در مقالهای طرح دولت رئیسی برای حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و افزایش یارانه نقدی را در کاهش شکاف طبقاتی و نرخ فقر در ایران بسیار مؤثر دانست. بیش از نیمی از مردم ایران از طرح اصلاح یارانه مواد غذایی منتفع میشوند و درباره سایر دهکها هم افزایش هزینهها بسیار ناچیز خواهد بود. دولت پرداخت یارانه نقدی را برای دو ماه اعلام کرده است. با این فرض که این پرداخت نقدی برای ادامه سال هم تداوم یابد، یک حساب ساده نشان میدهد که تقریباً نیمی از ایرانیها از آن منتفع خواهند شد.
برای برآوردهای دقیقتر از قیمت غذا و پرداختهای نقدی باید منتظر دور جدیدی از آمارهای بررسی درآمد و هزینه خانوار در سال ۲۰۲۲ (HEIS) بمانیم که قرار است یک سال دیگر منتشر شود یا اینکه در انتظار مدلهای هوشمندانهتری از تقاضا برای غذا باشیم، اما در این میان بررسیهای دوره آماری ۲۰۲۰ اطلاعات خامی را راجع به اینکه از این برنامه دولت آقای رئیسی چه کسی سود خواهد برد، به ما نشان میدهد.
برآوردهای ابتدایی بر اساس دو فرضیه بیان میشود، نخست فرض میکنیم که توزیع درآمد و هزینه در سال جاری به میزان سال ۲۰۲۰ خواهد بود و تورم هم همان ۴۰ درصد سال ۲۰۲۰ ادامه مییابد. مفهوم آن این است که سطح میانگین قیمت دوبرابر سال ۲۰۲۰ خواهد شد. این فرض اجازه میدهد که برای به دست آوردن هزینهها در سال ۲۰۲۲ هزینههای سال گذشته را به دو ضرب کنیم. سپس پرداخت نقدی را از هزینههای افزایشیافته مواد غذایی کم میکنیم تا رقم تغییر خالص درآمد خانوارها به دست بیاید. فرض دوم این است که هزینهها ۵۰ درصد افزایش یابد که البته مقداری بیشتر از تورم عمومی است. در چنین شرایطی یک شبیهسازی واقعی بین درآمد و کشش تقاضا برای پیشبینی هزینههای مواد غذایی انجام میشود. با این فرضیات به این نتیجه رسیدیم که حدود نیمی از جمعیت کشور با اجرای این طرح سود خواهند برد. ج
براساس نتیجه شبیهسازی هزینههای هر دهک برای هر فرد دهک اول یا در واقع ۱۰ درصدی از مردم که کمترین درآمد را دارند، مخارج روزانه در حالت قبلی حدود ۲۰ هزار تومان بوده که پس از افزایش قیمت خوراکیها و همزمان دریافت یارانه ماهانه ۴۰۰ هزار تومانی، به ۲۹هزار تومان میرسد؛ باید توجه داشت که هر دوی این ارقام با تورم تعدیل شدهاند و در نتیجه بر اساس قیمتهای سال ۱۴۰۱ هستند. هر فرد در دهک اول روزانه به طور خالص بیش از ۹هزار تومان افزایش قدرت خرید پیدا میکند و رفاهش افزایش مییابد. هر فرد در دهک دوم بیش از ۷هزار تومان، هر فرد در دهک سوم حدود ۵۸۰۰ تومان و هر فرد در دهک چهارم ۴۶۰۰ تومان افزایش قدرت خرید پیدا میکند. با توجه به توضیحات فوق، افراد در چهار دهک اول سود خواهند برد و وضعیت درآمدی و هزینهای دهکهای میانی تقریباً سربهسر میشوند و آنهایی که در پنج دهک آخر قرار گرفتند تا حدودی ضرر خواهند کرد که البته میانگین این ضرر بسیار کوچک و حدود ۲هزار تومان برای هر نفر در روز خواهد شد. محاسبات اولیه نشان میدهد توزیع درآمدها بهبود مییابد و ضریب جینی که نشاندهنده اختلاف طبقاتی است، پنج واحد کاهش خواهد یافت و از ۷/۳۷ صدم به ۷/۳۲ صدم درصد افت پیدا میکند و نرخ فقر بهشدت کاهشی خواهد بود و از ۶/۱۳ درصد به ۱/۶ درصد کاهش مییابد. (کمتر از نصف میشود.)
یارانه نان قابلدفاعترین یارانه میان سایر یارانههای غذایی است، چراکه این یارانه عملاً بهصورت مساوی میان فقرا و ثروتمندان تقسیم میشود و به آسیبپذیرترین گروهها از جمله کودکان میرسد. اما او هشدار میدهد فاصله ۱۰ برابری قیمت آرد برای نان سنتی و سایر کاربردهای آن انگیزه بالایی برای تشکیل بازار سیاه میدهد؛ بازاری که در آن نانواهای سنتی آرد ارزان خود را به دیگران میفروشند و در نتیجه ساعات فعالیت خود را کم میکنند. این اتفاق موجب صفهای طولانی نان یا افزایش قیمتش میشود و در نهایت به طریقی هزینه این قیمتگذاری دوگانه را به مردم منتقل میکند. مردم طرح هدفمندی یارانههایی را که احمدینژاد اجرا کرد دوست داشتند و این طرح بهخصوص برای فقرا مفید بود. قطعاً طرح یارانهای رئیسی نیز مفید خواهد بود.
پژوهشگر ارشد در مؤسسه بروکینگز
منبع: ایرنا