جنگ اوکراین که از دلایل عمده آن پافشاری سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بر گسترش به شرق و عضویت کشورهای حوزه خارج نزدیک روسیه به ویژه اوکراین بود، عملاً موجب تشدید تلاشهای ناتو برای به عضویت درآوردن دیگر کشورهای اطراف روسیه در این سازمان نظامی غربی شده است. دو کشور مهم اروپایشمالی یعنی فنلاند و سوئد که چندین دهه است سیاست بیطرفی را دنبال کردهاند، به دنبال عضویت هر چه سریعتر در ناتو هستند، با این حال این امر علاوه بر مخالفت شدید روسیه با واکنشهای منفی در داخل ناتو از سوی برخی کشورهای عضو آن از جمله کرواسی و ترکیه مواجه شده است.
«زوران میلانوویچ» رئیسجمهور کرواسی چندی قبل اعلام کرد در صورتی که وی نماینده کرواسی در نشست پ «ناتو» باشد، با وتو از پذیرش سوئد و فنلاند جلوگیری خواهد کرد. رئیسجمهوری کرواسی در موضعگیری جدیدی گفته که فنلاند و سوئد نمیتوانند قبل از تغییر قانون انتخابات در بوسنی و هرزگوین به ناتو ملحق شوند.
همچنین یک روز پس از اعلام درخواست رسمی فنلاند برای عضویت در ناتو، رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه در ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۱ از مخالفتش با پیوستن فنلاند و سوئد به این سازمان نظامی غربی خبر داد. اردوغان که کشورش از اعضای قدیمی ناتو است، از عضویت فنلاند و سوئد ناخشنود است. اردوغان در این باره گفت: «ما در این زمینه نظر مثبتی نداریم. کشورهای اسکاندیناوی مانند میهمانخانه سازمانهای تروریستی هستند.» دولت ترکیه گروههای کرد مخالف خود را «تروریست» معرفی میکند. با توجه به این اختلافات، وزرای خارجه اعضای ناتو قصد دارند در نشستی در آلمان، از مواضع جدید ترکیه مطلع شوند. به نظر میرسد روزهای آتی، روزهای سختی برای مرحله جدیدی از توسعه ناتو در اروپا باشد.
عدم اجماع
سوئد و فنلاند دو کشور اروپایی هستند که همکاری نزدیکی با ناتو دارند و از لحاظ نظامی نیز در جایگاه مناسبی قرار دارند و از این رو انتظار میرفت دو کشور پس از ارائه رسمی درخواست بتوانند برخلاف برخی کشورها که سالهای طولانی پشت درهای ناتو ماندند، به سرعت وارد پیمان ناتو شوند. با این همه ابراز مخالفت کرواسی و ترکیه به عنوان دو عضو ناتو با پذیرش عضویت فنلاند و سوئد منعکسکننده نبودن اجماع است. با توجه به اینکه ورود هر عضو جدید به ناتو باید با اجماع همه اعضای این ائتلاف نظامی صورت گیرد، لذا مخالفت حتی یک عضو هم میتواند مانع تحقق عضویت این دو کشور اروپای شمالی در ناتو شود.
به رغم اینکه ناتو مدعی است عضویت شمار هر چه بیشتری از کشورهای اروپایی در راستای افزایش امنیت ملی آنها در قبال هر گونه تجاوز احتمالی است، اما تجربه اوکراین و تلاش و تشویق مستمر سران ناتو و امریکا برای عضویت این کشور در ناتو به رغم هشدارهای شدید و مکرر روسیه، عملاً مسکو را وادار به واکنش کرده و جنگ کنونی در اوکراین که اکنون وارد سومین ماه خود شده، ارمغان و نتیجه همین سیاست نادرست و اشتباه ناتو است. کرواسی هم به عنوان یکی از کشورهای حوزه بالکان غربی که قبلاً یعنی در دهه ۱۹۹۰ میلادی تجربه جنگ داخلی در چارچوب استقلال و جدایی از فدراسیون یوگسلاوی را از سرگذرانده است، اکنون خود را مواجه با تهدیدی جدید، یعنی افزایش احتمال تقابل مستقیم روسیه و ناتو میبیند. رئیسجمهور کرواسی در بهمن ۱۴۰۰ گفته بود در صورت جنگ بین روسیه و اوکراین، او تمام نظامیان کرواسی عضو مأموریت ناتو در شرق اروپا را به کشور برمیگرداند. از دیدگاه سران کرواسی اساساً پیوستن به ناتو با هدف ارتقای امنیت ملی این کشور صورت گرفته است، اما اکنون ناتو که در واقع به ابزاری در دست امریکا برای پیشبرد اهداف ضدروسی واشنگتن تبدیل شده است، خود زمینه بیثباتی و جنگافروزی در اروپا را با تلاش مستمر برای محاصره و دربرگیری روسیه از طریق عضویت اعضای جدید در غرب و شمال این کشور ایجاد میکند. ترکیه نیز قصد دارد از مسئله عضویت فنلاند و سوئد در ناتو به عنوان ابزاری برای رسیدن به دیگر اهداف خود از جمله موافقت امریکا با فروش تسلیحات جدید از جمله انواع پیشرفته جنگنده اف ۱۶ و نیز تحت فشار گذاشتن این دو کشور اروپایشمالی به اخراج اعضا و هواداران پ. ک. ک استفاده کند.
درخواست رسمی
«سائولی نینیستو» رئیسجمهور و «سنا مارین» نخستوزیر فنلاند، روز پنجشنبه ۲۲ اردیبهشت با انتشار بیانیهای مشترک ضمن تأکید بر اهمیت عضویت «بدون تأخیر» فنلاند در ناتو ابراز امیدواری کردند اقدامات ملی لازم برای اخذ این تصمیم «به سرعت ظرف چند روز آینده» انجام شود. این موضوع نشاندهنده تغییر سیاست سنتی این کشور در زمینه بیطرفی با توجه به حمله روسیه به اوکراین ارزیابی شده است. فنلاند که هزارو ۳۰۰ کیلومتر مرز مشترک و گذشته سختی با روسیه دارد، از زمانی که روسیه شبهجزیره کریمه را در سال۲۰۱۴ به خاک خود ضمیمه کرد، به تدریج همکاری خود را با «ناتو» به عنوان یک شریک افزایش داده است، اما تا زمان حمله روسیه به اوکراین، این کشور شمال اروپا برای حفظ روابط دوستانه با مسکو از پیوستن به ناتو خودداری کرده بود. حمایت عمومی فنلاند از پیوستن به ناتو در ماههای اخیر به طور بیسابقهای افزایش یافته است. آخرین نظرسنجی نشان میدهد ۷۶درصد از فنلاندیها موافق و تنها ۱۲درصد مخالف پیوستن به ناتو هستند، در حالی که پیش از این حمایت از عضویت فنلاند در ناتو برای سالهای متوالی تنها حدود ۲۵درصد بود.
این اقدام فنلاند با استقبال آشکار ناتو مواجه شده است. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو گفت: «فنلاندیها به گرمی مورد استقبال قرار خواهند گرفت.» وی وعده داد فرآیند پذیرش فنلاند «هموار و سریع» باشد. به گفته وی، عضویت فنلاند در ناتو موجب تقویت امنیت این کشور و همچنین ناتو خواهد شد. با توجه به اقدام احتمالی مشابه سوئد، به نظر میرسد تهاجم روسیه به اوکراین عملاً موجب شده گسترش ناتو که مسکو قصد جلوگیری از آن را داشته است، تسریع شود. تصمیم این دو کشور اروپایشمالی برای کنار گذاشتن بیطرفی که در سراسر دوره جنگ سرد آن را حفظ کرده بودند، از بزرگترین تغییرات در حوزه امنیت اروپا در دهههای اخیر و آغازگر دورهای جدید در معادلات امنیتی و توازن قوا در اروپاست. استقبال ناتو از عضویت فنلاند و سوئد در این سازمان نظامی با واکنش تند روسیه مواجه شده و مسکو درباره تبعات این امر به غربیها هشدار داده است.
در واکنش به اصرار غرب برای پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو، دیمیتری مدودف، معاون رئیس شورای امنیت روسیه و رئیسجمهور سابق این کشور نوشت: «در صورت پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو هیچ صحبتی درباره وضعیت غیرهستهای منطقه بالتیک وجود نخواهد داشت. باید توازن برقرار شود.» هستهای شدن دریای بالتیک نه فقط به معنای افزایش امنیت ملی این دو کشور نخواهد بود بلکه عملاً موجب افزایش بیسابقه تهدیدات علیه آنها خواهد شد. در واقع استقبال ناتو با عضویت فنلاند و سوئد با واکنش تند روسیه مواجه شده و مسکو بارها درباره تبعات این امر به غربیها هشدار داده است. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه اخیراً هشدار داد پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو، باعث تبدیل شدن آنها به مکانی برای تقابل بین این ائتلاف نظامی و روسیه میشود. زاخارووا تصریح کرد: «اگر فنلاند و سوئد به ائتلاف ناتو بپیوندند، به فضایی برای رویارویی بین ناتو و روسیه تبدیل خواهند شد که عواقب گستردهای از جمله برای روابط خوب همسایگی ما که در طول زمان آزمایش شده است، خواهد داشت.»
جمعبندی
امریکا در اقدامی حسابشده با ارسالمیلیاردها دلار انواع سلاح و تصویب لایحه تخصیص بودجه ۴۰میلیارد دلاری که حداقل نیمی از آن کمکهای امنیتی و نظامی خواهد بود، عملاً بر آتش جنگ اوکراین میدمد و تلاش میکند به هر نحو ممکن به همراه شرکای اروپایی خود در ناتو موجبات تداوم این جنگ خانمانسوز که خسارات و آسیبهای شدید انسانی و اقتصادی به هر دو کشور روسیه و اوکراین وارد کرده است، فراهم کند. این رویکرد مخرب با هشدار جدی روسیه مواجه شده است. دیمتری مدودف، نایب رئیس شورای امنیت ملی روسیه گفت: «کمک تسلیحاتی کشورهای عضو ناتو به اوکراین، خطر برخورد مستقیم با روسیه را افزایش میدهد. خطر درگیری مستقیم میان روسیه و ناتو میتواند کاملاً به جنگ هستهای تبدیل شود که سناریوی فاجعهباری برای همه خواهد بود. اکنون با درخواست فنلاند برای عضویت در ناتو و استقبال سران این سازمان نظامی از این امر و در نهایت تحقق عضویت فنلاند و سوئد در ناتو این امر میتواند به اختلافات جدی روسیه با ناتو دامن بزند و احتمال بروز جنگ هستهای را افزایش دهد.»