وارد فروشگاه که بشوید متوجه خواهید شد یک خبری شده‌است. سبد‌های خرید چرخدار که لب به لب پر است از بسته‌های ماکارونی از فرمی و پروانه‌ای گرفته تا رشته‌ای در وزن‌های مختلف! صندوقدار فروشگاه، اما هنگام حساب کردن تذکر می‌دهد فقط پنج بسته ماکارونی به هر نفر می‌فروشند نه بیشتر؛ به همین خاطر هم یک سبد پر از ماکارونی در کنار خانم صندوقدار است که از اضافه ماکارونی‌های مشتری‌ها پر شده و متصدی چینش قفسه‌ها می‌آید و سبد را می‌برد تا ماکارونی‌های اضافه را سر جایشان بچیند. این برشی کوتاه از وضعیت فروشگاه‌های زنجیره‌ای در روز‌های گذشته بود و مردمی که در مواجهه با رشد قیمت ۲۰۰ درصدی ماکارونی وحشت‌زده شده‌بودند به فروشگاه‌ها آمده بودند تا ماکارونی‌های تولید قدیم را که هنوز قیمت تازه نخوره‌اند با قیمتی ارزان‌تر خرید کنند و در این آشفته بازار گرانی مواد غذایی به‌زعم خودشان سود کنند. از سوی دیگر خبر‌ها از کشف انبار‌های پر از ماکارونی برخی از کارخانه‌های ماکارونی حکایت دارد؛ ماکارونی‌هایی که به منظور درج قیمت‌های جدید و سود بیشتر احتکار شده‌اند تا به دست مصرف‌کننده نرسند! این ماجرا صرف نظر از چالش‌های اقتصادی‌اش، نشانه دور از انصاف و رعایت حال هموطنان و عزیزانمان است. بگذریم از اینکه این رفتار‌های هیجانی و به دور از نیاز‌سنجی خودش موجب می‌شود بیشتر از حد نیازمان خرید کنیم و در نهایت به‌رغم هزینه زیادی که کرده‌ایم، بخشی از خریدهایمان پیش از آنکه فرصت کنیم از آن‌ها استفاده کنیم، بلااستفاده شود و تاریخ انقضای آن به پایان برسد!
رعایت انصاف یکی از اصلی‌ترین آموزه‌های دینی است که تنها مخصوص دین مبین اسلام هم نیست و هر مکتب انسانی و اخلاقی بر این مسئله صحه می‌گذارد و تأکید می‌کند. در این میان در شریعت اسلام بر رعایت عدل و انصاف تأکید ویژه‌ای شده‌است. این رعایت انصاف موجب می‌شود در بحران‌های اقتصادی و تنگنا‌های معیشتی آرامش روانی جامعه به هم نریزد و احتکار‌های خرد خانگی موجب ایجاد کمبود‌های ساختگی نشود و احتکار‌های کلان صاحبان صنایع هم همین ماجرای احتکار ماکارونی‌های برخی کارخانجات هم موجب ایجاد کمبود‌های کلان در سطح کشور خواهد شد و به این ترتیب با رواج بی‌انصافی نظام اقتصادی جامعه به هم می‌ریزد و در پی آن ساختار‌های اجتماعی هم از این به‌هم‌ریختگی اقتصادی آسیب می‌بینند. از سوی دیگر با خرید بیش از نیاز و ایجاد کمبود‌های گرانی کالا‌ها تداوم می‌یابد، چراکه عرضه تابعی از تقاضاست و وقتی تقاضا برای کالایی بالا می‌رود، تولید‌کننده به افزایش قیمت کالای خود ترغیب می‌شود، اما رعایت انصاف و خرید به اندازه کالا و رعایت احوال سایر افرادی که ممکن است به این کالا‌ها نیازمند باشند، موجب می‌شود هم توزیع عادلانه‌تری اتفاق بیفتد و هم همه آحاد جامعه از گرانی‌ها آسیب کمتری ببینند.
سود‌هایی که به ضرر منتهی می‌شود!
ماجرای روغن و ماکارونی طی سال‌های اخیر هر از چند گاه اتفاق افتاده و تکرار شده‌است. خرید و ذخیره‌سازی در مواجهه با گرانی یا کمبود یک کالا یکی از بدیهی‌ترین واکنش‌های اجتماعی به این مقوله است و در اغلب کشور‌های دنیا هم مردم در مواجهه با کمبود‌ها همین رفتار را دارند، اما اگر کمی منطقی‌تر به ماجرا نگاه کنیم، این خرید‌های بیش از نیاز، بیشتر از آنکه بتواند برای ما ذخیره سود و افزایش سرمایه به دنبال داشته باشد، موجب تولید زباله‌های بیشتر می‌شود و سرمایه بیشتری از ما را هدر می‌دهد. فرض کنید شما با خرید ۲۰ بسته ماکارونی روی هر بسته ۱۰ هزار تومان سود کردید، اما وقتی میزان مصرف شما ماهی یک ماکارونی است عملاً با وجود پرداخت بیشتر ضرر کرده‌اید، ضمن آنکه خرید بیش از نیاز ما موجب می‌شود این کالا به دست نیازمند خودش نرسد. از سوی دیگر در این میان فروشندگان و تولید‌کنندگان منصفی که با رعایت حاشیه سود شرعی و قانونی کالا‌هایی را که به یک باره گران می‌شود، عرضه می‌کنند، از حساسیت‌های اجتماعی در واکنش به این گرانی‌ها می‌کاهند، اما بی‌انصافی و احتکار برای فروش گران‌تر این اجناس می‌تواند به افزایش حساسیت‌های اجتماعی منتهی شود و ساختار عرضه وتقاضا را با چالش مواجه کند. از سوی دیگر بی‌انصافی و سودجویی و احتکار برای گران‌فروشی کالا‌های همچون همین ماجرای ماکارونی و روغن منجر به بروز آشفتگی اجتماعی و روانی برای مردم می‌شود و این آشفتگی روانی می‌تواند فضای کلی جامعه را ملتهب کند و حتی به آسیب‌های اجتماعی همچون دزدی‌های کوچک و زورگیری منتهی شود.
آنچه بر خود می‌پسندی بر دیگران هم بپسند
به گونه‌ای رفتار کن که دوست داری دیگران با تو رفتار کنند؛ این سفارشی است که به تواتر از سوی پیامبر و همه معصومان نقل شده و کاملاً بر اصول روانشناسی و انسان‌شناسی استوار است. انصاف رفتار درست و مطابق با اصول عدالت است. در انصاف، انسان، خود را به جای دیگران قرار می‌دهد، سپس نظر می‌کند که در آن جایگاه دوست دارد با او چگونه رفتار کنند و همان را برای دیگران می‌پسندد. اگر دوست دارد که با او همکاری کنند، او هم انصاف به خرج می‌دهد و با دیگران همکاری می‌کند و اگر دوست دارد که او را ببخشایند او هم دیگران را می‌بخشد. انصاف نوعی منش اجتماعی است که از صفات برجسته اهل ایمان به شمار می‌آید. در وسائل‌الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۸۷ آمده‌است، شخصی خدمت پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم رسید و عرض کرد که عملی را به من یاد بده تا به وسیله آن به بهشت بروم؛ حضرت فرمود: «آنچه دوست داری مردم برای تو انجام دهند، تو نیز برای آنان انجام بده و آنچه دوست نداری نسبت به تو انجام شود، تو نیز نسبت به دیگران انجام مده.»
آرامش روانی و اجتماعی در سایه رعایت عدل و انصاف
به بقالی یا به قول امروزی‌ها سوپری سر کوچه‌مان مراجعه می‌کنم. در قفسه کیک‌ها می‌خواهم کیک بردارم که آقای شیری با همان ته‌لهجه ترکی شیرینش می‌گوید: «کیک‌های سمت چپ ۲ هزار تومان است و کیک‌های سمت راست ۳ هزار تومان». برند هر دو کیک یکی است. می‌پرسم: یکی هستند که، چرا این یکی ارزان‌تر است؟ و او پاسخ می‌دهد: «این‌ها را جدید آورده‌ام و قیمتش فرق کرده‌است.» با خود فکر می‌کنم اگر همه فروشندگان مثل آقای شیری بقال سرکوچه ما عدل و انصاف را رعایت کنند، چقدر آرامش روانی و اجتماعی مردم بیشتر خواهد شد. در این صورت حتی گرانی‌های گاه و بی‌گاه هم اگر چه فشار‌های اقتصادی را بر مردم تحمیل می‌کند، اما لااقل روند آسیب‌های اجتماعی ناشی از این شرایط اقتصادی را کند یا متوقف خواهد کرد، چراکه مردم نسبت به یکدیگر احساس مسئولیت اجتماعی می‌کنند.
