آثار هشتگانه حاضر در بخش مستند چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر در حالی از سوی هیئت انتخاب معرفی شدند که این بخش پرطرفدار زیرمجموعه هنر هفتم فرازوفرودهای زیادی را در دورههای مختلف پشت سرگذاشته است که هر بار با روی کار آمدن برخی مدیران سینمایی گاهی بر صدر نشسته و گاهی با آمدن طیف دیگر بر فرش.
بخش مستند جشنواره فیلم فجر از ابتدا تا الان که چهلمین دوره آن را پیش رو داریم، فرازوفرودهای عجیب و غریبی را پشت سر گذاشته است. در برههای این بخش حذف شد و به جشنوارههای دیگر کوچ کرد و در دورانی هم با قرار گرفتن در کنار فیلمهای کوتاه به جشنواره فیلم فجر بازگردانده شد. مستند به عنوان پرتغییرترین بخش جشنواره فیلم فجر در سطوح مختلفی از جمله حضور یا عدمحضور، نحوه داوری، قرار گرفتن جایزه در بین جوایز اصلی جشنواره در کنار ادغام و جداسازیهای مکرر روزگار خاصی را تجربه کرده است.
مسئولان برگزاری چهلمین جشنواره فیلم فجر که از آن با تعابیر متنوعی یاد میشود، تصمیم گرفتهاند در این دوره با نگاه شخصیت مستقل این آثار را در کنار حوزه آثار سینمایی و تحت عنوان بخش سینمای مستند برگزار نمایند. چند روز پیش بود که هیئت انتخاب این بخش متشکل از احمد ضابطیجهرمی، محمد تهامینژاد، محمدعلی فارسی، مرتضی شعبانی و محمدرضا عباسیان اسامی هشت فیلم راه یافته به بخش سینمای مستند این دوره جشنواره را اعلام کردند.
«آن مرد با اتوبوس آمد»
مستند «آن مرد با اتوبوس آمد» به کارگردانی و تهیهکنندگی نیما مهدیان است که تجربه حضور در بخش «بلند» مسابقه ملی پانزدهمین جشنواره بینالمللی «سینماحقیقت» را نیز دارد. طبق گفته مهدیان مستند «آن مرد با اتوبوس آمد» که در ژانر تراژدی- کمدی ساخته شده است، نگاهی به تاریخ ۱۰۰ ساله اتوبوسرانی در شهر تهران و نیز نگاهی رفتارشناسانه به مردم دارد. ساختار این مستند تلفیقی از تصاویر آرشیوی و نظر افراد مختلف به نمایندگی از طبقات اجتماعی خود است که از منظر آنها به اتوبوس نگاه شده است. هیچگونه مصاحبهای در فیلم وجود ندارد و از روایتهای مختلف استفاده شده است. از جمله ویژگیهای این فیلم استفاده از گویش تهرانی (نه لهجه تهرانی) و نیز بازآفرینی کلمات، مَتَلها و واژههای قدیمی تهرانی است.
«احتضار»
مستند «احتضار» به کارگردانی و تهیهکنندگی حجت طاهری و عبدالخالق طاهری که در پانزدهمین جشنواره سینماحقیقت نامزد دریافت جایزه بخشهای متنوعی از جمله بهترین فیلم مستند، بهترین تدوین، بهترین صدا، بهترین فیلمبردار و بهترین کارگردانی فیلم مستند بلند شده بود، سرانجام توانست جایزه بهترین تدوین را از آن خود کند. این مستند روایتگر یک دوستدار محیط زیست است که در کنار نگهداری از پدر بیمارش، برای طبیعت رو به مرگ زاگرس تلاش میکند و اتفاقات عجیبی برای او اتفاق میافتد. حجت طاهری، کارگردان این مستند از سال۱۳۸۰ با فیلمبرداری و تدوین مستندهای گزارشی فعالیت سینمایی خود را آغاز کرد و محیط زیست و جغرافیای استان خوزستان موضوع بیشتر کارهای اوست. وی تا به حال برای آثاری مثل «روزهای خوب گمشده تقویم»، «زندگی روی خاکریز» و «زندگی در خورموسی» موفق به کسب جوایز متنوعی از جشنواه مختلف داخلی شده است.
«تفنگ برادرم»
کارگردانی و تهیهکنندگی این مستند را کامران جاهدی بر عهده داشته است. داستان مستند «تفنگ برادرم» که در بخش «شهید آوینی» پانزدهمین جشنواره بینالمللی «سینماحقیقت» نیز حضور داشت، مربوط به زندگی شخصی به نام خواهر بسیطی است که از قهرمانان تاریخ دفاع مقدس ایران به شمار میآید، اما متأسفانه نامش در تاریخ حذف شده است. او در روز حمله بعثیها بعد از سقوط قصرشیرین که باعث شده بود مردم آنجا را تخلیه کنند، همراه با ۲۰ نفر دیگر در شهر ماند و موفق شد لشکر ۱۲ عراق را که جمعیت آن حدود ۱۰ هزار نفر بود، شکست دهد. خواهر بسیطی در واقع قلب و هسته اصلی این نبرد بود و دوشادوش مردان میجنگید. این مستند موفق شد عنوان مستند برگزیده هیئت داوران شبکه ۳ سیما و همچنین تندیس برنزی بخش شهید آوینی جشنواره سینماحقیقت را از آن خود کند.
«دبستان پارسی»
این اثر به کارگردانی و تهیهکنندگی حسن نقاشی از جمله تولیدات جدید مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به حساب میآید. نقاشی کارگردان این اثر در رابطه با موضوع آن میگوید: «بر مبنای اسناد به جا مانده از پارسیان یزد «زرتشتیان هندی مهاجرت کرده به ایران» مدارسی ساختند با نام مدارس پارسی که بعدها تملک آنها را به مسلمانان سپردند و از یزد رفتند. این مدارس در دوران مشروطه و جنگ جهانی دوم باعث رونق تحصیل و علم شدند و تأثیر بسیاری بر شهرها و ولایتهای پیرامون خود از جمله شیراز و سیستان و بلوچستان گذاشتند. مستند «دبستان پارسی» در مدتزمان ۶۰ دقیقه داستان تأسیس این مدارس نوین در ایران را طی ۱۰۰سال (۱۲۵۷ تا ۱۳۵۷) بررسی میکند.» این مستند در جشنواره پانزدهم سینماحقیقت موفق شد جایزه بهترین کارگردانی مستند بلند و جایزه بهترین نویسنده و گفتار متن را به خودش اختصاص بدهد.
«سرباز شماره صفر»
این مستند به کارگردانی و تهیهکنندگی محمد سلیمیراد، مستندساز اهل کهگیلویه و بویراحمد ساخته شده است. این مستند داستان زندگی شخصی به نام جهانگیر بَدوره است که به دلیل بیماری صرع همسرش، هزینههای زیادی را متقبل میشود و حدود ۱۵سال است با این شرایط درگیر است. این فرد پیش از این بیرون خانه کار میکرد ولی به دلیل بیماری همسرش خانهنشین میشود، چون ۲۴ساعته باید از او مراقبت کند. جهانگیر مجروحی جنگی است که در روستا زندگی میکند، هیچ درآمدی ندارد و به همین دلیل سراغ تشکیل پرونده جانبازیاش میرود. این مستند در پانزدهمین جشنواره سینماحقیقت موفق شد تندیس طلایی جایزه شهید آوینی را کسب نماید.
«مشق امشب»
این مستند به کارگردانی و تهیهکنندگی اشکان نجاتی و مهران نعمتاللهی لایههای پنهان مسائل آموزشی و پرورشی کودکان ایران را به تصویر میکشد که از نگاه جامعه به دور مانده است. اشکان نجاتی در مورد این مستند گفته است آن را منطبق با نگاه عباس کیارستمی ساخته است.
«هیچکس منتظرت نیست»
این اثر به کارگردانی و تهیهکنندگی محسن اسلامزاده روایتی از سپیده علیزاده است که حدود ۱۰سالی است در حوزه آسیبهای اجتماعی فعالیت میکند. او شب و روزش را با زنان تهخطی میگذراند؛ برخی از آنها هنوز میان کورههای متروکه آجرپزی خلازیر، کارتنخواب هستند و برخی ترک کردهاند و همکارش در گرمخانه زنان میدان شوش شدهاند. جایزه ویژه بهترین فیلم مستند از نگاه داوران ناجی هنر در بخش ملی جشنواره سینماحقیقت به این مستند تعلق گرفت.
«یکی از رؤیاهای من»
این مستند به کارگردانی و تهیهکنندگی محسن هادی قصه زندگی روزمره «وحید رجبلو» جوان نخبه دارای معلولیت است که قصد دارد یک پلتفرم آنلاین برای ارائه خدمات در منزل به افراد دارای معلولیت ایجاد کند. او کارآفرین موفقی است که در بازار دیجیتال برای خودش موقعیتی ساخته و دیگران را مجاب کرده است کاری را که به میلش باشد، به ثمر خواهد رساند.