سه حزب سوسیال دموکرات، لیبرال دموکرات و سبز آلمان، روز ۳ آذر ۱۴۰۰ (۲۴ نوامبر) در نشستی خبری در برلین اعلام کردند در مورد تشکیل دولت ائتلافی به توافق نهایی رسیده‌اند. ائتلاف جدید اولین ائتلاف سه حزبی در تاریخ آلمان است. صدراعظم جدید آلمان، اولاف شولتز، وزیر دارایی کنونی از حزب چپ میانه «سوسیال دموکرات» خواهد بود. شولتز گفت که این توافق پایانی است بر عصر زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم محافظه‌کاری که ۱۶ سال سر کار بود و به یکی از معروف‌ترین چهره‌های سیاسی بدل شد. توافق نهایی درباره تشکیل دولت جدید آلمان نقطه عطفی در تاریخ سیاسی اخیر آن است. آنگلا مرکل و حزب او، حزب دموکرات مسیحی ۱۶ سال سکان اداره مهم‌ترین و قدرتمند‌ترین کشور اروپایی و از اعضای مهم ناتو را در اختیار داشتند، اما اکنون انتظار می‌رود که دولت جدید سیاست‌ها و جهت‌گیری متفاوتی در امور داخلی و خارجی اتخاذ نماید.
روند تشکیل
در انتخابات سراسری سپتامبر ۲۰۲۱ اتحادیه احزاب مسیحی یعنی حزب دموکرات مسیحی و حزب سوسیال مسیحی متحمل شکست بزرگی شدند. در مقابل حزب سوسیال دموکرات که از قدیمی‌ترین رقبای سیاسی احزاب مسیحی آلمان است، توانست در رده اول احزاب پیروز قرار گیرد. دو حزب دیگر آلمانی که اکنون شریک دولت ائتلافی‌اند یعنی حزب لیبرال دموکرات و حزب سبز نیز توانستند آرای قابل توجهی به دست آورند. در نتیجه اولاف شولتز رهبر حزب سوسیال دموکرات وارد مذاکرات طولانی و پیچیده با سران این دو حزب برای تشکیل دولت جدید شد که در نهایت با توافق این سه حزب، دولت ائتلافی «چراغ راهنمایی» با توجه به رنگ هر یک از این سه حزب شکل گرفت. این توافق پس از دو ماه مذاکرات فشرده متعاقب انتخابات ۲۶ سپتامبر امسال صورت گرفت. سبز‌های آلمان که انتظار پیروزی بزرگ‌تری در انتخابات داشتند، علاوه بر وزارت امور خارجه، وزارت کلیدی «آب و هوا» و ریاست بر وزارتخانه‌های خانواده و کشاورزی را هم در اختیار خواهند گرفت. حزب سوسیال دموکرات علاوه بر مقام صدر اعظم، وزارت کشور، وزارت دفاع، وزارت عمران و مسکن، امور اجتماعی، بهداشت و همکاری را در دولت ائتلافی در اختیار خواهد داشت. حزب لیبرال دموکرات هم علاوه بر وزارت دارایی، وزارتخانه‌های راه و ترابری، دادگستری و آموزش و تحقیقات را می‌گیرد.
سند مبنایی
سند مبنای کار دولت ائتلافی جدید بر نوسازی در زمینه‌های اقلیمی، دیجیتال، دموکراتیک‌سازی ساختارها، سیاست پناهجویی و عدالت اجتماعی استوار است. این سند شامل اهداف زیست‌محیطی و اقلیمی بلندپروازانه‌ای است و در مسائل مربوط به عدالت اجتماعی و زنان، دگرباشان و پناهجویان هم تأکید‌های تازه‌ای دارد. در گستره سیاست خارجی تغییراتی در دستور کار است. سند ائتلاف احزاب سه‌گانه بر چهار عرصه، یعنی برنامه‌هایی برای دستیابی هر چه سریع‌تر به هدف اقلیمی محدود کردن حداکثر گرمای زمین تا یک و نیم درجه و توسعه فناوری‌های پیشرفته و نو در این زمینه که آلمان را در مقام اول جهان بنشاند، بر رفع عقب‌ماندگی دیجیتالی، ایجاد عدالت اقتصادی فزون‌تر و نیز تقویت و تحکیم ساختار‌های دموکراتیک استوار است. مسئله محیط‌زیست و وضعیت اضطراری شرایط آب‌وهوایی قرار است اولویت دولت جدید باشد و در صدر برنامه تمام وزارتخانه‌ها قرار بگیرد. دولت جدید قرار است حداقل دستمزد را به ۱۲ یورو در ساعت افزایش داده و تسهیلات جدیدی برای مهاجران فراهم کند و اجازه شهروندی دوتابعیتی را نیز می‌دهد. این مسئله به ویژه برای هزاران نفر از ترک‌های مقیم آلمان مهم است که برخی پس از ده‌ها سال زندگی در آلمان هنوز فقط شهروندی ترکیه را دارند. مسائل دیگری مانند ساخت مسکن و ایجاد نظام مهاجرتی امتیازی برای جلب کارگران ماهر و کاهش سن رأی‌دهی به ۱۶ سال و حتی آزادی فروش ماریجوانا نیز مد نظر دولت جدید است. با این حال اولین چالش فوری دولت ائتلافی جدید، رسیدگی به وضعیت وخیم همه‌گیری کرونا و افزایش واکسیناسیون خواهد بود. در بعد خارجی انتظار می‌رود که دولت جدید سیاست تقویت اتحادیه اروپا و افزایش همبستگی بین کشور‌های عضو را دنبال کند. پیشبرد یک سیاست خارجی با محوریت تأمین منافع اروپا و نیز استقلال راهبردی آن، به علاوه محوری شدن مناسبات برلین و پاریس در سمت‌دهی به سیاست خارجی اروپا و حفظ مناسبات تاریخی با امریکا هم از دیگر تأکیدات توافق سه حزب بوده و تأکید شده که باید رابطه با آن نوسازی و پویاتر شود. در سند توافق دولت ائتلافی مناسبات با روسیه «عمیق و چندجانبه» تعریف شده و بر گسترش دیالوگ با آن تأکید شده است. همزمان، اما گفته می‌شود که روسیه باید به «سیاست بی‌ثبات‌سازی در اوکراین و اشغال کریمه» پایان دهد. توافق سه حزب در مورد چین تصریح دارد که این کشور به لحاظ اقتصادی شریکی مهم و غیرقابل چشم‌پوشی است و در عین حال آلمان رقیب اقتصادی و به لحاظ سیستمی هم چالشگر سیستمی نظام حاکم بر چین است. سه حزب در توافق خود بر احیای برجام و پایبندی تهران به تعهداتش تأکید دارند. در بعد نظامی و امنیتی در سند توافق ائتلاف سه‌گانه، مأموریت‌های خارج برای ارتش آلمان نفی نشده، ولی قرار است قبل از انجام مأموریت، استراتژی خروج هم تنظیم و تدوین شده باشد تا خروج فاجعه‌بار اخیر از افغانستان تکرار نشود. درباره مسلح کردن پهپادهای ارتش آلمان به سلاح‌های تهاجمی و نیز نوسازی هواپیما‌های نیروی هوایی هم توافق شده، ولی درباره موضع آلمان در تداوم بهره‌مندی از چتر هسته‌ای امریکا و باقی گذاشتن تسلیحات اتمی آن در آلمان مسئله باز گذاشته شده است. بخشی از حزب سوسیال دموکرات و حزب سبز‌ها خروج تسلیحات اتمی امریکا و تعریف نوعی از امنیت کمتر متکی به توانمندی هسته‌ای برای اروپا را دنبال می‌کنند. درباره اختصاص دو درصد از تولید ناخالص ملی به هزینه‌های نظامی و تسلیحاتی که خواست ناتو است نیز صراحتی در توافق نیست و به جای آن از اختصاص سه درصد از تولید ناخالص ملی به امر کمک‌های توسعه‌ای، دیپلماسی و تسلیحاتی سخن گفته می‌شود.
پایان عصر مرکل
شکل‌گیری دولت ائتلافی جدید آلمان به منزله پایان دورانی طولانی در تاریخ معاصر یعنی عصر مرکل است. مرکل از سال ۲۰۰۵ به مدت ۱۶ سال صدراعظم آلمان بود؛ دورانی که سرشار از حوادث و فراز و نشیب‌های بسیار بود. مرکل در چهار دوره صدر اعظمی با بحران‌های مختلفی در عرصه داخلی و در سطح اروپا مواجه شد. از جمله مهم‌ترین آنها بحران اقتصادی و مالی سال ۲۰۰۸ بود که تأثیراتی بسیار منفی بر اقتصاد آلمان و اتحادیه اروپا بر جای گذاشت. با این همه او توانست با موفقیت اقتصاد را احیا کند، هرچند که در سطح اروپا به دلیل هواداری از سیاست‌های ریاضت اقتصادی درباره کشور‌های ضعیف‌تر اتحادیه اروپا مانند یونان و نیز مطرح کردن شروط مختلف برای کمک‌های مالی به آنها، نارضایتی‌های زیادی از رویکرد مرکل در بین اعضای اتحادیه اروپا بروز پیدا کرد. از سوی دیگر از سال ۲۰۱۴ با آغاز روند مهاجرت‌های گسترده پناهجویان از غرب آسیا به اروپا به ویژه آلمان، مرکل در معرض آزمونی سخت قرار گرفت. وی ابتدا در راستای منافع اقتصادی آلمان یعنی ورود نیروی کار جوان با توجه به پیر شدن جمعیت، از پذیرش پناهجویان استقبال کرد و بیش از یک میلیون پناهجو پذیرفته شدند. با این حال مسائل جانبی و دشواری‌های متعدد اجتماعی و فرهنگی باعث برانگیخته شدن مخالفت‌های زیادی، حتی از سوی مقامات حزب دموکرات مسیحی شد که مرکل رهبری آن را برعهده داشت. همزمان، پذیرش پناهجویان فرصتی مناسب برای جنبش‌ها و احزاب راست‌گرای افراطی به ویژه حزب آلترناتیوی برای آلمان تبدیل شد تا با شرکت در انتخابات ایالتی و عمومی آرای زیادی به دست آورد. همه‌گیری کرونا و سیاست‌ها و اقدامات دولت مرکل برای مهار آن، از جمله چندین تعطیلی عمومی و اقداماتی مانند واکسیناسیون اجباری مسئله مهم دیگری بود که با توجه به تعطیلی کسب و کار‌ها و محدود شدن بسیاری از آزادی‌های فردی باعث بروز نارضایتی‌های گسترده در آلمان شد. همین مسئله در کنار روند منفی اقتصاد آلمان و خیل عظیم پناهجویان در جامعه آلمان نقش مهمی در کاهش آرای اتحادیه احزاب مسیحی در انتخابات سراسری اخیر و پیروزی سوسیال دموکرات‌ها ایفا کرد. در واقع یکی از چالش‌های مهم اولاف شولتز رهبر حزب سوسیال دموکرات در مقام صدراعظمی مقابله با آثار اقتصادی، اجتماعی و روانی ناشی از همه‌گیری کرونا است.
در بعد منطقه‌ای و بین‌المللی نیز مرکل با آزمون‌های سختی مواجه شد. در سطح قاره اروپا، جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا (برگزیت) که تبعات منفی بسیاری برای این اتحادیه به همراه داشته و نیز مدیریت پیامد‌های آن برای آلمان به عنوان مهم‌ترین کشور اتحادیه اروپا چالش‌های متعددی به همراه داشته است. شاید مهم‌ترین رویداد دوره زمامداری مرکل، روی کار آمدن دونالد ترامپ در امریکا و ایجاد شکاف‌ها و اختلافات بی‌سابقه در روابط فراآتلانتیکی بود. در واقع تقابل تجاری با اروپا، زیر سؤال بردن ناتو و دستور کاهش نیرو‌های امریکایی مستقر در آلمان از سوی ترامپ در کنار خروج امریکا از توافقات و پیمان‌های بین‌المللی موجب بروز تنش‌های متعددی بین مرکل و ترامپ شد. در مجموع مرکل با کارنامه‌ای خاکستری از عرصه سیاست المان کنار می‌رود، ولی میراث سیاسی او همچنان باقی خواهد ماند.
