براساس گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور، بارش‌های سال زراعی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ نسبت به بلندمدت ۳۹ درصد کاهش نشان می‌دهد. همچنین طبق گزارش وزارت نیرو در خصوص وضعیت سد‌ها در ابتدای خرداد ۱۴۰۰ ورودی و موجودی آب در مخازن سد‌های کشور نسبت به سال آبی گذشته به ترتیب ۴۷ و ۲۷ درصد کاهش نشان می‌دهد. در همین راستا و براساس آخرین گزارش‌های دفتر مخاطرات و مدیریت بحران وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ خسارت خشکسالی به بخش کشاورزی حدود ۶۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. این همه آمار در کنار فرونشست‌هایی که در استان‌های مختلف صورت می‌گیرد هنوز نتوانسته مسئولان را مجاب کند تا به طرح‌های آبخیزداری به صورت ویژه پرداخته و با تدوین برنامه‌ای منسجم به فکر چاره‌ای برای حل این مشکل باشند.
ایران با چالش آبی مواجه است و از آن نمایان‌تر اینکه بروز این مشکل به خاطر سوء‌مدیریت‌ها و نشستن برخی مسئولان بر مسندی است که هیچ تخصص و اطلاعاتی در مورد آن ندارند.
از حرفهای کارشناسان تا عملکرد مسئولان هزاران فرسخ فاصله است و معلوم نیست چرا کسی مدیران کم کار یا آن‌هایی که با ندانم کاری موجب به وجود آمدن شرایط کنونی شده‌اند را محاکمه نمی‌کند.
کارشناسان می‌گویند با همین میزان بارش‌ها و منابع می‌توان ضمن تأمین آب شرب و صنعت، تولید کشاورزی را تا سه برابر افزایش داد. اما بی‌توجهی مسئولان و سوء‌مدیریت‌ها موجب شده، استفاده غلط از منابع آب به ویژه در کشاورزی، ایران را به یکی از کشور‌هایی که با چالش آب روبه‌روست، تبدیل کند.
ناهماهنگی‌ها از قانونگذاری تا حذف بودجه
چند روز پیش بود که خبری مبنی بر قطع اعتبار آبخیزداری از صندوق توسعه ملی منتشر شد.
این خبر را مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها اعلام کرد و گفت: «تنها ۴۲۰ میلیارد تومان اعتبار برای آبخیزداری در نظر گرفته شده در حالی که اجرای عملیات آبخیزداری در هر هکتار، یک‌میلیون و ۷۰۲ میلیون تومان هزینه می‌برد.» هوشنگ جزی ادامه داد: «از نظر من اجرای عملیات آبخیزداری بسیار کم‌هزینه است. در آبخیزداری ۵۰ اقدام داریم که در چهار دسته مکانیکی، بیولوژیکی، بیومکانیکی و مدیریتی تقسیم می‌شود. هر کدام تکنیک‌های خاص خود را دارد. با اجرای عملیات آبخیزداری در هر هکتار، در طول یک سال ۵۳۰ میلیون مترمکعب در آبخوان‌ها استحصال می‌شود. با اجرای این پروژه‌ها، یک‌هزار مترمکعب از طریق نفوذ آب می‌توانیم استحصال کنیم. شیوه کار ما با سدسازی وزارت نیرو متفاوت است. ما آب را نفوذ می‌دهیم تا کاهش تبخیر انجام دهیم. با اجرای عملیات آبخیزداری نزدیک به شش تن رسوب را می‌توانیم کاهش دهیم.»
به گفته این مسئول، سالانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب خاک وارد سد‌های کشور می‌شود. حجم سد کرج ۲۰۴ میلیون مترمکعب است به این ترتیب سالانه به‌اندازه حجم سد کرج خاک از دست می‌رود. در ناهماهنگی‌های موجود همین بس که قطع اعتبار آبخیزداری در حالی رخ داد که اواسط آبان ماه و بنا به اعلام سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی طرح آبخیزداری و آبخوانداری در این کمیسیون مطرح و اکثریت اعضای کمیسیون با این طرح موافقت کردند.
حجت‌الاسلام آزادی خواه با بیان اینکه کلیات این طرح با حضور رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری مورد بحث و بررسی قرار گرفت و بیشتر اعضای کمیسیون با آن موافقت داشتند، گفت: «به واسطه وجود برخی ایرادات از جمله مغایرت با اصل ۷۵ قانون اساسی مقرر شد در کمیته ویژه‌ای این ایرادات رفع و مجدداً به کمیسیون ارجاع شود.» از طرف دیگر بررسی قانون آبخیزداری و آبخوانداری در مجلس شورای اسلامی در حالی صورت گرفت که سیدجواد ساداتی‌نژاد وزیر جهاد کشاورزی با تأکید بر ضرورت تدوین این قانون گفته بود، برای اجرای طرح آبخیزداری قانونی در کشور نداریم که امیدواریم با حمایت‌های مجلس شورای اسلامی از این طرح‌ها، این امر مهم نیز صاحب قانون شود.
فرونشست‌ها در استان‌های مختلف ایران
براساس گزارش سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی پدیده فرونشست در دشت‌های مختلف کشور مشاهده شده و وقوع آن‌ها در حال افزایش است. به طوری که میزان فرونشست در دشت مشهد ۲۵ سانتی‌متر، دشت تهران ۱۷، دشت ورامین ۱۲، دشت ساوجبلاغ ۲۲، دشت نیشابور ۳۰، دشت کاشمر ۳۰، دشت زرند ۲۵، دشت کرمان ۲۰ و دشت رفسنجان ۳۰ سانتی‌متر گزارش شده است.
یکی از مناطق بحرانی فرونشست در کشور، اصفهان است که به گفته مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی این استان و مطابق اعلام سازمان زمین شناسی طی بازه زمانی ۱۸ ماهه و براساس تصاویر رادار نرخ فرونشست زمین در منطقه رهنان اصفهان ۵/۱۸ سانتی‌متر، حبیب آباد ۱۷، ورزشگاه نقش جهان ۱۲ و خوراسگان ۱۷ سانتی‌متر بوده است.
تأسف‌بار اینکه خطر فرونشست آثار و ابنیه تاریخی اصفهان را تهدید می‌کند و هم اکنون نشانه‌های این پدیده در سی‌و‌سه پل، پل‌های چوبی و میدان نقش جهان قابل مشاهده است.
حالا دیگر همه خوب می‌دانند که یکی از مهم‌ترین دلایل پدیده فرونشست در ایران، برداشت‌های بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی است.
آمار‌ها از تغییرات حجم مخزن آبخوان‌های آبرفتی کشور نشان می‌دهد تا قبل از سال ۱۳۷۶ معادل ۳۵ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت صورت گرفته بود و ۱۵ سال بعد یعنی در سال ۹۱ این میزان به ۱۱۰ میلیارد متر مکعب رسید. به هرحال در کنار این همه اتفاقات ناگوار، شاید سریع‌ترین و بهترین راه برای احیای منابع و سفره‌های آب زیرزمینی اجرای طرح‌های آبخیزداری باشد.
طرح‌هایی که از هدر رفت روان‌آب‌ها و مهم‌تر از آن تبخیر آب‌هایی که بر اثر بارش‌ها در مناطق مختلف جمع می‌شوند، جلوگیری کرده و با هدایت این آب‌ها به زیرزمین، موجب حفظ آن‌ها می‌شود. توجه به آبخیزداری و آبخوانداری به عنوان یکی از مهم‌ترین راهکار‌های بیابانزدایی در حالی است که به این مسئله اساسی توجه نمی‌شود و به گفته پرویز گرشاسبی معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری طبق برنامه ششم توسعه باید در یک میلیون و ۱۴۰ هزار هکتار از بیابان‌های کشور اقدامات بیابانزدایی صورت می‌گرفت، اما تاکنون فقط ۳۵۰ هزار هکتار آن محقق شده است. در یک جمله کلی در مورد اهمیت آبخیزداری باید گفت، آبخیزداری مهم‌ترین راهکار جهت پیشگیری از نابودی بیش از یک‌میلیون و ۲۰۰هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس می‌شود. جالب اینکه همین جنگل‌ها ۴۰ درصد از نیاز‌های آبی کشور را تأمین می‌کنند.
