در سالیان گذشته، حکومت الهام‌علی‌اف از حربه‌هایی گوناگون برای مشروعیت‌سازی بهره برده است که یکی از شاخصترین آنها، برگزاری مسابقات بین‌المللی آواز یوروویژن در به اصطلاح جمهوری آذربایجان است. در مقال پی آمده، انگیزه‌ها و پیامدهای گوناگون این رویکرد مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. امید آنکه مقبول آید.
در مختصات به اصطلاح جمهوری آذربایجان
جمهوری آذربایجان در منطقه جغرافیایی قفقاز و در گذرگاه اروپا و آسیای جنوب‌غربی و در کنار دریای خزر قرار گرفته است. مساحت این کشور86600 کیلومتر مربع، جمعیت آن 7میلیون نفر و پایتخت آن باکوست. جمهوری آذربایجان با کشورهای ایران در جنوب، ارمنستان و ترکیه در غرب، گرجستان در شمال‌غربی و روسیه در شمال هم‌مرز است و با کشورهای ترکمنستان و قزاقستان نیز در کناره دریای خزر دارای مرز آبی است. آذربایجان کشوری است با اکثریت مسلمان شیعه که استقلال خود را پس از فروپاشی شوروی سابق در سال1991 به دست آورد. به‌رغم آتش‌بس سال1994، این کشور هنوز بر سر مسئله قره‌باغ -که اکثر جمعیت آن را مسیحیان ارمنی تشکیل می‌دهند- با ارمنستان اختلاف دارد. در این کشور در کنار زبان ترکی آذربایجانی(زبان رسمی)، زبان‌های روسی،ارمنی، کردی، تالشی، لزگی و آواری نیز رایج است. نوع حکومت جمهوری آذربایجان، جمهوری پارلمانی با یک مجلس قانون‌گذاری است. جمهوری آذربایجان سکولار است و از سال2001 به عضویت شورای اروپا درآمده است. از سوی دیگر، از آنجا که حاکمیت جمهوری آذربایجان، مشروعیت و مقبولیت داخلی ندارد، حیات خود را به قدرت‌های بزرگ پیوند زده و در نتیجه، امنیت این کشور با امنیت قدرت‌های بزرگ گره خورده است و ثبات و نظم‌پذیری و چگونگی عملکرد آن از سوی قدرت‌های بزرگ تعیین می‌شود. برگزاری مسابقات آواز یوروویژن و اجازه برگزاری مراسم رژه غرور همجنس‌بازان در ماه می2012 در این کشور مسلمان را می‌توان در نتیجه اجرای سیاست‌های قدرت‌های بزرگ در این منطقه دانست. در این مقاله ابعاد مختلف این جریان بررسی شده است.
برگزاری مسابقات «یوروویژن» بهانه‌ای برای اعتراض
در آستانه برگزاری پنجاه و هفتمین مسابقه بین‌المللی آواز یوروویژن که با حضور43 کشور جهان در شهر باکو برگزار شد، این کشور شاهد اعتراضات گسترده مردمی بود. این مسابقات از22 می2012 در مدت چهار روز برگزار شد. با وجود فقر شدید در میان مردم جنوب جمهوری آذربایجان و به‌رغم هزینه‌های سنگین دولت باکو( به استناد رسانه‌های ترکیه‌ای: 3میلیارد یورو، یعنی بالغ بر یک میلیارد منات، در حدود یک تریلیون و 800 میلیارد تومان)، هزینه ساخت ساختمان کریستال‌هال، مکان برگزاری جشن -که ظرفیت23 هزار نفری دارد- حدود850 میلیارد تومان برآورده شده است و با این همه، تبلیغات وسیع در این خصوص، با استقبال سرد کشورهای اروپایی مواجه شد! این هزینه‌های سنگین در حالی از سوی دولت باکو پرداخت می‌شود که مردم جنوب جمهوری آذربایجان به علت درآمد کم، توان تأمین معاش خود در داخل این کشور را ندارند و برای تأمین مواد غذایی و مایحتاج بهداشتی و درمانی خود، به شهرهای مرزی ایران هجوم می‌آورند!
آذربایجان کشوری غنی از نفت است که درآمد سرشاری از طریق صادرات نفت و گاز، عاید دولتمردان این جمهوری می‌شود، اما متأسفانه درآمدهای کلان این کشور، به جیب شرکت‌های بزرگ نفتی غرب و دولتمردان وابسته این کشور سرازیر می‌شود؛ دولتمردانی که برخلاف اعتقادات مردم مسلمان این کشور، هزینه‌های گزافی را صرف اسلام‌ستیزی و خوش‌خدمتی برای دوستان و حامیان غربی‌شان می‌کنند. این کشور برای تقویت تصویر خود به عنوان یک اقتصاد در حال ظهور و کشور مرفه در حالی به سرمایه‌گذاری در یوروویژن پرداخته است که آزادی مطبوعات و بیان در این کشور وجود ندارد!
حکومت آذربایجان و نحوه مبارزه با برگزاری مسابقات «یوروویژن»
بسیاری از سازمانها و رسانهها به مناسبت میزبانی جمهوری آذربایجان از مسابقات یوروویژن، این کشور را به دلیل نقض گسترده حقوق‌بشر، زندانی شدن معترضان، فضای خفقان سیاسی، انتخابات‌‌های فرمایشی و محدودیت در فعالیت و ورود احزاب مخالف به پارلمان، شایسته میزبانی این مسابقات نمی‌دانستند و گفتند که دولت با هدف سرپوش گذاشتن بر معضلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی این کشور و انحراف افکار عمومی بین‌المللی، اقدام به برگزاری این مسابقات کرده است و خواستار بایکوت یوروویژن2012 در واکنش به اوضاع وخیم حقوق بشر در جمهوری آذربایجان شدند! در روز افتتاحیه این مسابقات، رسانهها و مطبوعات آذری، تمایلی به پوشش رسانه‌ای آن نداشتند و فضای سردی بر مطبوعات این کشور حاکم بود. در دومین روز این مسابقات، مطبوعات آذری از قبیل روزنامه بیزیم یول نوشت:« دولت به دلیل عدم حضور بسیاری از مدعوین و نیز به دلیل عدم استقبال توریست‌‌ها از این مسابقه، مجبور شده برای تکمیل ظرفیت سالن تازه‌تأسیس این مسابقات، به دانش‌آموزان روی بیاورد!...» سازمان گزارشگران بدون مرز، جایگاه جمهوری آذربایجان از بابت آزادی رسانه را رتبه162 در میان178 کشور دنیا اعلام کرده است. کارشناسان معتقدند افشاگری رسانهها و سازمان‌های مرتبط با حقوق‌بشر درخصوص نوع برخورد دولت آذربایجان با معترضان و مخالفان در داخل کشور و نقض دائمی حقوق‌بشر در این کشور و بی‌توجهی به حقوق اقلیت‌‌ها ازسوی مقامات این کشور، سرکوب منتقدان، نقض آزادی‌بیان، رشوه‌خواری و سلطه خانواده علی‌اف بر درآمدهای نفتی آذربایجان از جمله موضوعات مورد انتقاد نهادهای حقوق‌بشری به حکومت آذربایجان است و باعث بی‌انگیزگی شرکت‌کنندگان در این مسابقات شده است. دولت باکو که با هدف جذب گردشگران و برگزاری مسابقات یوروویژن، برخورد خود را با مطالبات مردمی تشدید کرده بود و هر گونه اعتراض را در نطفه خفه می‌کرد تا شاید بتواند چهره کشوری توسعه‌یافته و مستقل از خود به جهانیان عرضه کند، به خاطر همین برخورد تند، از سوی کشورهای اروپایی -که داعیه دموکراسی و رعایت حقوق‌بشر دارند- مورد مواخذه قرار گرفت.
دخالت نهادهای امنیتی اسرائیل در سرکوب مخالفان برگزاری «یوروویژن»
در گزارش‌‌هایی نیز از حصول توافق در خصوص همکاری با نهادهای امنیتی اسرائیل یکی از مهم‌‌ترین اقدامات برای تأمین امنیت این مسابقه عنوان شده است و گفته می‌شود که آذربایجان برای تأمین امنیت این مسابقه با سرویس امنیتی موساد قرارداد همکاری امضا خواهد کرد. در راستای تدابیر امنیتی شدید گفته می‌شود با هر بلیت، به طور همزمان، پاسپورت شرکت‌کنندگان یا شماره‌شناسایی دیگر بررسی می‌شده است. دولت جمهوری آذربایجان که تلاش داشت با برگزاری این مسابقات، امنیت باکو را در اذهان عمومی تداعی کند، عملاً با عدم استقبال مدعیون( که براساس گزارشی به جای شرکت 20هزار نفر از دعوت‌شدگان، تنها671 نفر حضور پیدا کرده‌اند) به عمق مشکلات امنیتی خود پی برد و برخلاف ارزیابی‌های دولتمردان آذری، این عدم استقبال به چالشی اساسی برای حاکمیت جمهوری آذربایجان تبدیل شده است.
واکنش مقامات باکو به مخالفت‌ها به برگزاری «یوروویژن»
پیرو اعتراضات و تجمعات مردم در آستانه مسابقات یوروویژن و پیگیری محافل حقوق‌بشر و دیگر کشور‌ها و سازمانها، حزب حاکم جمهوری آذربایجان، اتهامات را رد کرد و این اعتراضات را ناشی از تحریک دشمنان خود دانست! یک مقام دفتر ریاست‌جمهوری در باکو، اعتراضات در آستانه مسابقات یوروویژن را تبلیغات خواند و اعلام کرد: در جمهوری آذربایجان، هیچ زندانی سیاسی وجود ندارد!
وزارتکشور این به اصطلاح جمهوری با صدور بیانیه‌ای تعداد افراد بازداشت شده در اعتراضات را 43 نفر اعلام کرد، اما در عین حال ادعا کرد که این افراد، پس از بازجویی آزاد شده‌اند! وزارتکشور آذربایجان نیز معترضان را به برهم زدن نظم عمومی و بی‌اعتنایی به پلیس متهم کرد. احسان زاهد سخنگوی وزارت کشور جمهوری آذربایجان، تجمع روز جمعه را به عنوان اخلال در نظم عمومی توصیف کرد. وی گفت: تلاش گروهی از جوانان برای اخلال در نظم عمومی، خنثی شد! و ادامه داد: تظاهرکنندگان به محل دیگری منتقل شدند و بعد از آن آزاد می‌شوند! علی حسن‌اف مشاور رئیس‌جمهور آذربایجان، می‌گوید: لازم است به‌ویژه، از دو سازمان که به آزار کشور ما ادامه می‌دهند، نام ببرم! این دو سازمان از زمانی که جمهوری آذربایجان میزبانی رقابت یوروویژن را کسب کرده است، آبروی بین‌المللی کشور ما را خدشه‌دار می‌کنند! متأسفانه این دو نهاد، سازمان عفو بین‌الملل و سازمان دیده‌بان حقوق‌بشر هستند. وی همچنین در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت:« هیچ کلمه‌ای در زبان آذربایجانی برای رژه همجنس‌گرایان وجود ندارد، برخلاف آنچه در زبان( گفتاری) آن وجود دارد!»
همچنین جمهوری آذربایجان ادعای ایران را در مورد لغو رژه غرور همجنس‌گرایان دروغ خواند و آن را رد کرد. مشاور رئیس‌جمهور آذربایجان نیز در (21 می) مداخله ایران را به عنوان «دروغ» محکوم کرد و توضیح داد: مقامات ایران می‌خواهند به زور«برچسب همجنس‌گرایی» را بر ما بچسبانند! حسن‌اف در سخنان خود اضافه کرد: « حالا هم می‌گویند: چون آذربایجان را ترساندیم، رژه همجنس‌بازان را لغو کردند! اصلاً مگر قرار بود چنین رژه‌ای برگزار شود؟!»
شکنجه مخالفان برگزاری «یوروویژن»
دولت سکولار جمهوری آذربایجان که بیش از99 درصد مردم آن را مسلمانان تشکیل می‌دهند، در سالیان اخیر به وضع قوانین جدید در این کشور با اهداف اسلام‌ستیزی و شیعه‌گریزی پرداخته است. جدید‌ترین اقدام این دولت، پس از ممنوع کردن حجاب در مراکز آموزشی و دولتی، طرح برگزاری مسابقات یوروویژن و رژه همجنس‌بازان، در حاشیه این مسابقات است. در سال2011 میلادی نیز دست‌کم43 نفر از فعالان اسلامی در جمهوری آذربایجان، به علت شرکت در تجمعات مطالبه آزادی حجاب، دستگیر و زندانی شده‌اند و بازداشت خبرنگاران و معترضان حکومتی در آذربایجان نیز افزایش چشمگیری داشته است. حزب جبهه خلق آذربایجان، درصدد برگزاری تجمع اعتراض‌آمیز در این منطقه بود، اما مأموران پلیس جمهوری آذربایجان به صورت دسته جمعی همه معترضان را بازداشت کردند! همزمان با برگزاری این تظاهرات در منطقه مرکزی باکو، مأموران پلیس جمهوری آذربایجان در خیابان‌های اطراف این منطقه مستقر شدند تا هر گونه عبور و مرور مردم و خودرو‌ها را در این منطقه کنترل کنند.
سازمان عفو بین‌الملل از حضور18 زندانی عقیدتی در آذربایجان، از جمله14 فعال سیاسی که در طول تظاهرات زندانی شدند و دو تن روزنامه‌نگار و دو تن دیگر که از فعالان حقوق‌بشر هستند، اطلاع‌رسانی نموده و سازمان دفاع از حقوق‌بشر نیز حکومت علی‌اف را به افزایش شدید سرکوب روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان و سرکوب تظاهرات مخالفان توسط پلیس در سال گذشته متهم کرده است. همچنین نمایندگان پارلمان اروپا با صدور بیانیه‌ای شدیداللحن در مورد نقض حقوق‌بشر، حقوق اساسی مردم و اصول دموکراسی، آزادی‌بیان و حاکمیت قانون در کشور آذربایجان انتقاد کردند. ماریتژ اسچیک، نماینده هلند در پارلمان اروپا در این باره گفت: مقام‌های دولت آذربایجان، صدای مردم خود را نمی‌شنوند! وی از دولت این کشور خواست به مسئولیت‌های خود در قبال مردم آذربایجان عمل کند و اعمال تهدید و ارعاب مردم را کنار بگذارد. در مقابل، دولت آذربایجان ضمن انتقاد از مواضع اتخاذ شده از سوی پارلمان اروپا، از پارلمان خود خواست با تنظیم جوابیه‌ای، به اتهامات وارده پاسخ دهد. «انگل که» مجری و عضو هیئت داوران آلمان در مسابقه یوروویژن سال2012، شنبه‌شب(6 خرداد/26 می)، هنگام پخش زنده اعلام رأی آلمان، خطاب به باکو تصریح کرد:« امشب هیچ کس نمی‌تواند به کشور خود رأی دهد. اما خوب است که می‌توان انتخاب کرد و خوب است که حق انتخاب داریم. آذربایجان در راهی که پیش‌رو داری، اروپا تو را زیر نظر دارد!» به همین دلیل، رسانهها و مطبوعات آلمان از اجرای منتقدانه مجری آلمانی هنگام اعلام رأی این کشور، در پخش زنده مسابقه یوروویژن تقدیر کردند. در مقابل، مقامات دولت باکو هشدار دادند که نوازندگان یوروویژن، نباید در سیاست اظهارنظر کنند وگرنه به سرعت، واکنش نشان خواهند داد! علی حسن‌اف اظهار داشت: متأسفانه برخی از تلاش‌های سیاسی وجود دارد، اما این رویداد موسیقی را نمی‌توان سیاسی کرد. معترضان معتقدند که جمهوری آذربایجان، روی کاغذ کشوری دارای دموکراسی به حساب می‌آید، اما عرصه بر روزنامه‌نگاران و سیاستمداران مخالف چنان تنگ است که در انتخابات پارلمانی2010، حتی یک نماینده مخالف نیز برگزیده نشد!
بعضی فعالان آذربایجانی می‌گویند: در زمان برگزاری مسابقه‌های یوروویژن، محدودیت‌‌هایی برای شهروندان برقرار شده و با وجود حرفهای بسیار درباره آزادی‌بیان، آزادی‌های سیاسی لازم در آن کشور وجود ندارد و بسیاری از مردم، از این میزبانی راضی نیستند، به خصوص گروه‌های مدافع حقوق‌بشر که می‌گویند: مسئولان یوروویژن باید از دولت آذربایجان بخواهند تا رفتارش را تغییر دهد. آنها نیز دستگیری مخالفان، کتک‌زدن روزنامه‌نگاران و محدودیت آزادی‌بیان و مطبوعات و خراب کردن خانه مردم را از مهم‌‌ترین موارد نقض حقوق‌بشر آذربایجان دانسته‌اند.
ممنوعیت روزنامه‌نگاران از بازتاب مخالفت‌ها به برگزاری «یوروویژن»
پس از سرکوب معترضان در جمهوری آذربایجان، اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای، اعمال خشونت در مورد تظاهرات‌کنندگان را که به طور مسالمت‌آمیز درصدد بیان دیدگاه‌های خود بوده‌اند، به شدت محکوم کرد. در سال‌های، مخالفان نظام حاکم بر جمهوری آذربایجان، برای مطالبه حق آزادی مطبوعات، به خیابان‌‌ها آمدند و تظاهرات کردند، اما نیروهای امنیتی، ضمن برخوردی به شدت خشونت‌بار، آنها را بازداشت کردند و شماری از این بازداشت‌شده‌ها، پس از گذشت سال‌ها، هنوز در زندان به سر می‌برند. در ادامه اعتراضات، صد‌ها نفر نیروی پلیس، امنیتی و لباس شخصی جمهوری آذربایجان نیز مانع از تظاهرات دهها نفر از اعضا و هواداران تشکل غربگرای مخالف دولت، موسوم به پارلمان اجتماعی در باکو شدند و در میدان فواره‌‌ها نیز با دستگری دهها نفر و ضرب و شتم آنها، مانع شکل‌گیری تظاهرات شدند. تظاهرکنندگان با سر دادن شعار‌هایی مبنی بر درخواست استعفای مسئولان، خواهان آزادی همه زندانیان سیاسی، از جمله خبرنگاران و مدافعان حقوق‌بشر و همچنین خواستار آزادی تمام زندانیان اعتقادی جمهوری آذربایجان و قطع روابط با صهیونیستها بودند. یکی از این معترضان، در حاشیه این همایش گفت: دموکراسی در جمهوری ما وجود ندارد! ما در اینجا از حقوق بنیادین خود برخوردار نیستیم، افراد در کشور ما بازداشت می‌شوند، فقط به این علت که خواستار دموکراسی بیشتر هستند!
حکومت آذربایجان و استفاده از پاپوش‌هایی شبیه به دوران استالین!
سیاست دولت باکو در حبس و فشار به مخالفان و منتقدان، با استفاده از پاپوش‌های شبیه دوران استالین از جمله: حمل سلاح و موادمخدر، میزبانی مراسم مغایر با ارزش‌های اسلامی و ملی مردم جمهوری آذربایجان، نظیر رژه همجنس‌بازان، تلاش برای به فراموشی سپردن اشغال قره‌باغ از طریق تمکین به توصیه‌های گروه مینیک، جلوگیری از تجمعات آزاد، سرکوب مسلمانان، تخریب مساجد و جلوگیری از انجام دادن شعائر اسلامی نظیر حجاب، همکاری با رژیم اسرائیل بر ضد همسایگان، میزبانی گروهک‌های تروریستی و تجزیه‌طلب، عدم توزیع ثروت‌های سرشار نفتی و مقابله نکردن جدی با فساد و رشوه‌خواری و پایان ندادن به نقض حقوق مالکیتی شهروندان، باعث نارضایتی اقشار مختلف مردم این کشور از دولت شده و دولت باکو تاکنون صرفاً با استفاده از روش اختناق، توانسته جلوی فوران این نارضایتی‌‌ها را بگیرد. فعالان مخالف دولت می‌گویند: دولت از این رویداد پرطرفدار برای به تصویر کشیدن کشوری مترقی، در انظار جهانیان استفاده می‌کند و موارد نقض حقوق‌بشر را پنهان می‌نماید. فعالان حقوق‌بشر نیز می‌خواهند از این فرصت کوتاه بهره ببرند؛ زیرا به طور طبیعی، فرصتی برای ابراز خشم و تنفر عمومی از حکومت الهام علی اف، وجود ندارد!
