امروزه یکی از مهمترین دغدغههای جامعه کارمند و کارگر بحث قراردادهای کار است، این که چه نکاتی باید در قراردادهای کار رعایت شود تا هم با عدالت برابری داشته باشد هم کارگر و کارفرما متضرر نشوند. متأسفانه قانون کار کشور در سالهای خیلی دور به تصویب رسیده و در بیشتر مواد آن نکاتی که بیان شده نکات گنگی است که همین مسئله به حقوق کارگر و کارفرما ضرر وارد میکند. در خصوص جزئیات این قرارداد با امیرحسین صفدری، حقوقدان و پژوهشگر به گفتگو نشستیم.
آیا هماکنون قرارداد کار نیاز به اصلاح قانونی دارد؟
به عنوان یک محقق در علم حقوق باید بگویم که نیاز است مجلس شورای اسلامی به عنوان تنها نهاد قانونگذار در ایران هر چه زودتر به اصلاح قانون کار بپردازد و این قانون را با نیازهای روز جامعه بهروزرسانی کند تا شاهد افزایش پرونده در این حوزه نباشیم.
آیا قرارداد کار میتواند شفاهی باشد؟
به بیان خیلی ساده در تعریف قرارداد کار باید بگویم قرارداد کار به قراردادی میگویند که بین یک شخص با یک یا چند شخص حقیقی یا حقوقی دیگر برای انجام کار و وظیفهای در مدت زمانی معین نوشته شود. قانونگذار ما در ماده ۷ قانون کار به صراحت بیان میکند قرارداد کار هم میتواند شفاهی باشد هم کتبی؛ البته بنده به عنوان یک پژوهشگر علم حقوق تأکید میکنم قرارداد کار خود را حتماً کتبی داشته باشید تا از مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری کرده باشید.
قوانین آمره بودن قانون کار به چه معناست؟
قراردادهای کار در ایران باید مطابق قانون کار منعقد شود چراکه قانون کار یک قانون آمره است و خلاف قوانین آمره نمیتوان توافق کرد و اگر توافقی هم صورت بگیرد که خلاف قانون آمره باشد آن توافق بیارزش تلقی میشود. قوانین آمره، قوانینی محسوب میشوند که افراد نمیتوانند بر خلاف آن با هم توافق کنند. قراردادهای کار معمولاً با عناوین مختلفی مانند قرارداد کار ساده، قرارداد استخدام، قرارداد کار موقت، قرارداد کار دائم و... منعقد میگردد، البته که کارگرهای محترم باید هنگام تنظیم چنین قراردادهایی به نکات مهم قرارداد کار توجه ویژهای داشته باشند و تا جایی که امکان دارد از یک حقوقدان یا وکیل دادگستری جهت تأیید آن قرارداد کمک بگیرند تا در آینده دچار مشکل نشوند.
قرارداد کار به چه شکلی باید نوشته شود؟
همان طور که گفته شد سعی کنید قرارداد کار خودتان را حتماً کتبی داشته باشید حتی اگر قرار باشد این قرارداد برای مدت کوتاهی منعقد شود یا با یک دوست برای یک کار مشخص منعقد شود. در قرارداد کتبی خود سعی کنید تمام نکات و بندها را به صورت شفاف، صریح و واضح بیان کنید و از نوشتن هرگونه عبارت مبهم، مجهول و نامفهوم جداً خودداری کنید و در خصوص اصطلاحات فنی کار دقیق معنای آن را بیان کنید تا برای هر دو طرف مفهوم آن مشخص باشد. مطابق با تبصره ماده ۱۰ قانون کار در مواردی که قرارداد کار کتبی باشد قرارداد در چهار نسخه تنظیم میشود که یک نسخه از آن به اداره کار محل و یک نسخه نزد کارگر و یک نسخه نزد کارفرما و نسخه دیگر در اختیار شورای اسلامی کار و در کارگاههای فاقد شورا در اختیار نماینده کارگر قرار میگیرد.
تعیین مرجع حل اختلاف بین طرفین چه جایگاهی در قرارداد دارد؟
یکی از مهمترین نکات هنگام امضای یک قرارداد کار موضوع قرارداد میباشد، نوع کار یا حرفهای که کارگر باید طبق قرارداد آن را انجام دهد تا در برابر آن کار حقوق یا همان مزد دریافت کند باید به صورت مشخص و صریح در قرارداد کـار بیان شده باشد. دقت داشته باشید موضوع قرارداد کار نباید مجهول یا کلی باشد چراکه موضوع کار و انجام وظیفه آن کارگر باید با توانایی جسمی و روحی کارگر متناسب باشد پس به موضوع قراردادکار دقت ویژهای داشته باشید. نکته مهم دیگر که بهتر است در قرارداد کار به آن توجه شود تعیین مرجع حل اختلاف بین طرفین قرارداد میباشد، که ممکن است این مرجع توسط طرفین در قرارداد قید شود یا قید نشود که در این صورت مرجع حل اختلاف میتواند هیئت تشخیص حل اختلاف کاری یا هیئت حل اختلاف کارگر و کارفرما باشد.
قرارداد دائمی چه زمانی قابل فسخ است؟
مدت قرارداد یکی دیگر از نکات مهم قرارداد کار میباشد. در قانون کار بیان شده قرارداد کار میتواند موقت یا غیرموقت باشد که اگر قرارداد کار موقت باشد باید مدت شروع و خاتمه به صورت دقیق در قرارداد قید شود. گاهی دیده میشود که قرارداد کار دائمی است. در این صورت باید در قرارداد شما این مورد قید شود چراکه قرارداد دائمی یا پیوسته فقط زمانی فسخ میشود که کارمند استعفا دهد یا از کار خود با دلایل قابل قبول و طبق قانون کار اخراج شود بر همین اساس به مدت قرارداد خود دقت ویژهای داشته باشد.
تعهدات به چه صورت باید در قرارداد بیاید؟
این بخش در هر نوع قراردادی بسیار مهم است چراکه بیشترین وظایف شما را مشخص میکند پس باید تعهدات به صورت شفاف و صریح بیان شود. سعی کنید به عنوان کارگر در قرارداد خود آنچه که قرار است شما انجام بدهید را کارفرما قید کرده باشد و مطابق همان تعهدات انجام وظیفه کنید. وقتی در قرارداد شما وظایف شما مشخص باشد کارفرما نمیتواند خلاف وظایف بیان شده از شما انجام وظیفه بخواهد. پس اگر در قرارداد کار شما وظایفتان مجهول و کلی بود از کارفرما بخواهید وظایف کاری شما را به صورت شفاف و صریح بیان کند تا از مشکلات احتمالی جلوگیری کرده باشید.
در خصوص حقوق و دستمزد به چه نکاتی باید توجه کرد؟
سعی کنید در متن خود قرارداد تمام جزئیات در خصوص پرداخت و دریافت حقوق و مزایا کاملاً به صورت آشکار بیان شده باشد. مثلاً در چه تاریخی باید حقوق شما واریز شود، یا به چه شماره حسابی واریز شود. کارفرماهای محترم سعی کنید مبلغ دستمزد کارگر را به حساب مشخصی واریز کنید و در صورتی که حقوق کارگر را به صورت نقدی پرداخت میکنید حتماً از کارگر خود رسید دریافت کنید تا از سوءاستفادههای احتمالی جلوگیری کرده باشید. در موارد دیگر شامل پاداش، حق اولاد، حق مأموریت، اضافه کاری، سختی کار و... این موارد را هم به صورت دقیق در قرارداد قید و توافق کنید تا همه چیز شفاف و روشن باشد.
چالشیترین بخش قرارداد کار در مورد بیمه است. برخی کارفرمایان با کارگر درباره بیمه نکردن به توافق میرسند، در این زمینه قانون چه میگوید؟
بحثبرانگیزترین مبحث قراردادهای کار در ایران بحث بیمه است، معمولاً در برخی از موارد دیده میشود که کارفرماها به دنبال این هستند که هر طور شده کارگر خود را بیمه نکنند و برعکس کارگران زحمتکش هم به دنبال این هستند که بیمه شوند که باید بگویم حق قانونی، انسانی و اخلاقی هر کارگری بیمه میباشد و نباید کارفرمایان محترم این حق را نادیده بگیرند. بهطور کلی در این خصوص باید بگویم مطابق با قانون کار ما، کارفرما ملزم است کارگر را بیمه کند و هر گونه توافقی مبنی بر عدم بیمه کارگر شود بیاثر و باطل است چراکه نمیتوان خلاف قانون کار که قانون آمره است توافقی انجام داد. در پایان هم بهطور کلی مهمترین مباحثی که کارگران هنگام امضای قرارداد کار خود باید رعایت و دقت کنند این نکات میباشد: ۱- موضوع قرارداد ۲- طرفین قرارداد ۳- مدت قرارداد ۴- تعهدات طرفین ۵- دستمزد ۶- حق بیمه ۷- ساعت کاری و اضافه کاری. ۸- روزهای تعطیل و مرخصی ۹- محل دقیق کار ۱۰- نکات مهم هنگام تسویه حساب و خروج ۱۱- تمدید قرارداد ۱۲- تعداد صفحات قرارداد. ۱۳- مرجع حل اختلاف ۱۴- تأکید میکنم در چک یا سفتهای که به عنوان ضمانت به کارفرما میدهید حتماً قید کنید که این سفته یا چک صرفاً برای ضمانت حسن انجام کار به کارفرما داده شده است تا اینطور جلوی سوءاستفاده از چک یا سفته ضمانت را بگیرید. و... آگاه باشید و در هنگام امضای هر گونه قراردادی حتماً با یک حقوقدان یا وکیل دادگستری مشورت کنید تا جلوی مشکلات احتمالی را گرفته باشید.