سرویس جامعه جوان آنلاین: آمار‌های کرونایی‌ها بالا و پایین می‌شود و طی یک هفته گذشته روند نزولی کرونا در برخی روز‌ها متوقف شده‌است. از سوی دیگر پیش‌بینی‌ها از جدی‌بودن وقوع موج ششم طی روز‌های آینده حکایت دارد و موج ششم کرونا در آبان‌ماه ممکن است کشور را دوباره درگیر کند. در مقابل، اما با سرعت گرفتن واردات و تأمین واکسن، روند واکسیناسیون هم سرعت گرفته و درصد افراد واکسینه شده روز به روز بیشتر می‌شود. برخی متخصصان از جمله اپیدمیولوژیست‌ها معتقدند اپیدمی کرونا از نوع اپیدمی‌های پیش رونده است و هر پیک از پیک بعدی شدت بیشتری دارد. تجربه ۲۰ ماه گذشته هم بر این نظریه صحه می‌گذارد، اما تفاوت پیک ششم با پیک‌های قبلی در درصد واکسینه شدن افراد جامعه است. به گونه‌ای که طی چهار پیک قبلی تقریباً هیچ‌کس واکسینه نشده‌بود. در پیک پنجم هم درصد واکسینه‌شده‌ها چیزی حدود یکی دو درصد از کل جامعه بود. حالا، اما نزدیک به ۳۰ درصد جامعه واکسینه شده‌اند و به اعتقاد دکتر مجتبی بوربور، معاون اسبق برنامه‌ریزی اداره کل دارو و مواد مخدر وزارت بهداشت همین مسئله می‌تواند برگ برنده ما در موج ششم احتمالی باشد و از شدت این موج بکاهد. البته این به رفتار جامعه در رعایت شیوه‌نامه‌ها هم بستگی دارد. وی همچنین بر خلاف برخی متخصصان همچون مصطفی قانعی در رد اثرگذاری داروی پر بحث رمدسیویر اثربخشی این دارو را قابل قبول می‌داند و معتقد است هنوز هم باید این دارو را در پروتکل‌های درمانی داشته‌باشیم. از نگاه بوربور اگر به جای تمرکز بر درمان پر هزینه با رمدسیویر خیلی زودتر از این‌ها برای واکسیناسیون اقدام می‌کردیم می‌توانستیم با هزینه‌ای معادل یک بیستم یک دوره درمانی با رمدسیویر، یک نفر را در برابر کووید واکسینه کرد. آنچه در پی می‌آید، حاصل گفت‌وگوی ما با این داروساز و مسئول سابق سازمان غذا و داروست.
داروی رمدسیویر برای درمان کرونا یکی از دارو‌های پر بحث این حوزه است که صحبت‌های متفاوتی از تأثیرگذاری آن مطرح می‌شود و حتی اخیراً برخی چهره‌ها همچون دبیر علمی سابق ستاد ملی مقابله با کرونا با اشاره به انتشار نتایج برخی پژوهش‌های سازمان جهانی بهداشت، اثرگذاری این دارو بر بیماری کرونا را رد کرد، اما به موازات همین ماجرا سخنگوی سابق سازمان غذا و دارو در توئیتی نوشت رمدسیویر، مرگ و میر در بیماران مبتلا به کووید ۱۹ را تا ۴۰ درصد کاهش می‌دهد! واقعیت چیست؛ آیا رمدسیویر برای درمان بیماران کرونایی کارایی دارد؟
زمانی که داروی رمدسیویر در دنیا آمد، مطالعات اولیه از اثرگذاری آن در درمان کرونا حکایت داشت، اما وقتی دارو در جمعیت بزرگ‌تر استفاده می‌شود، نتایج دقیق‌تری بیرون می‌آید. به نظر من ایران کار درستی کرد و همزمان با سایر کشور‌های دنیا این دارو را وارد کرد و هم تولید داخل آن را در دستور کار قرار داد. حالا هم شواهد نشان می‌دهد رمدسیویر در درمان بیماران کرونایی اثربخش بوده، اما نه به اندازه‌ای که پیش از آن تصور می‌شد. ضمن اینکه کووید ویروسی است که سیستم کلی و ارگان‌های مختلف بدن را مورد هدف قرار می‌دهد. پس اگر ما تنها برای درمان از یک داروی ضد ویروس مانند رمدسیویر استفاده کنیم، نمی‌توانیم نتیجه مطلوب بگیریم و باید داروها، درمان‌ها و مراقبت‌های دیگر را هم در کنار رمدسیویر در نظر بگیریم. بنابراین نتیجه‌ای که می‌توانیم بگیریم این است که رمدسیویر ابتدا به ساکن با تأییدیه معتبرترین نهاد‌های بین‌المللی وارد بازار‌های دنیا و به تبع آن ایران شد و اثربخشی دارو هم نسبی است و من نمی‌توانم بگویم مطلوب است. در واقع در حد خوب بوده، اما هر چه که گذشت بیماری کووید جهش‌های جدید داد و تغییرات ایجاد کرد و ارگان‌های مختلفی از بدن را درگیر کرد. طبیعتاً رمدسیویر چوب جادو نیست که بتواند تمام این موارد را برطرف کند، اما به عنوان یک درمان به نظر من درمانی مطلوب است.
حتماً شما صحبت‌های دکتر قانعی را ملاحظه کردید. طبق صحبت‌های ایشان داروی رمدسیویر عوارض کبدی کلیوی گسترده‌ای دارد و همچنین برخی دیگر از اساتید این حوزه هم معتقدند ما دارو‌های گرانقیمتی را استفاده کردیم که اثرگذار هم نبود. شما این اثرگذاری را رد نمی‌کنید؟
ما باید به گذشته برگردیم و آن روز‌ها را یادمان بیاید که با یک بیماری جدید و خطرناک که دنیا را درگیر کرده ابزارهایمان محدود بود. ضمن اینکه ما هزینه زیادی برای داروی رمدسیویر دادیم، اما باید ببینیم کشور‌های دیگر در این حوزه چه کار کردند؛ آیا آن‌ها هم همین هزینه را دادند و از همین دارو استفاده کردند؟ در پاسخ به این سؤال می‌بینیم که بله آن‌ها هم از داروی رمدسیویر استفاده کردند، پس ما هم با منطق جهانی حرکت کردیم و به نظر نمی‌رسد اشتباه کرده باشیم. رمدسیویر یک ابزار بوده که در کشور‌های مختلف با شدت‌های مختلف استفاده شد. امریکا از این دارو استفاده کرد، کشور‌های اروپایی استفاده کردند و ما هم استفاده کردیم. ولی قیمتش زیاد بود. می‌توانست این دارو ارزان‌تر به بازار عرضه شود و یک مقدار گران عرضه شد. آنقدر که هزینه کردیم نتیجه نگرفتیم.
الان چطور؟ حالا که بحث‌های هزینه فایده مطرح می‌شود، همچنان منطقی است که این دارو در سبد دارویی درمان کرونا باشد؟
بودنش لازم است. همچنان که ما اینترفرون‌ها و ضد انعقاد‌ها را داریم باید این دارو را هم داشته باشیم، اما حالا که ما با بیماری و داروها و درمان آن آشنا شدیم، می‌توانیم مصرف رمدسیویر را منطقی‌تر کنیم که به اصطلاح هزینه اثربخشی آن بهتر شود.
دقیقاً منظور من هم همین است؛ همچنان درمانگاه‌های سرپایی رمدسیویر در کشور راه‌اندازی می‌شود. با توجه به صحبت‌هایی که داشتید، آیا هنوز هم منطقی است در این سطح گسترده از رمدسیویر استفاده شود؟
اگر واکسیناسیون دو دوز ما به بالای ۶۰ درصد برسد اصلاً داروی رمدسیویر از سکه می‌افتد. ببینید داستان اصلی در واکسیناسیون است، هر موقع راجع به کووید صحبت می‌شود می‌بینیم جوامعی که توانسته‌اند بالای ۶۰ درصد واکسیناسیون دوز دوم را هم انجام بدهند توانسته‌اند تعداد بسیار زیادی از ابتلای بیماری را کاهش بدهند.
پس از نگاه شما منطقی‌ترین کاری که می‌توان انجام داد گسترش پوشش واکسیناسیون است؟
هر دوز واکسن حداکثر ۲۰۰ هزار تومان هزینه دارد و دو دوز آن برای هر فرد ۴۰۰ هزار تومان می‌شود، اما یک دوره درمان با رمدسیویر برای هر نفر حدود ۸ تا ۱۰ میلیون هزینه دارد. بنابراین با پول یک دوره درمانی رمدسیویر می‌شد ۲۰ نفر را واکسینه کرد. یا یک بیمار کرونایی اگر پایش به بیمارستان برسد برای ۱۴ روز درمانش کمتر از ۱۰، ۱۵ میلیون تومان هزینه ندارد. بنابراین ما می‌توانستیم با هزینه‌ای به مراتب کمتر افراد را واکسینه و از بروز بیماری پیشگیری کنیم به جای اینکه بیماری‌شان را درمان کنیم، اما به طور کلی دارو‌هایی مثل رمدسیویر، فاواپیراویر و همه دارو‌هایی که تاکنون برای درمان کرونا استفاده می‌شدند، در حال حاضر جایگاه خودشان را دارند، اما این جایگاه کمرنگ‌تر شده‌است. بنابراین نظر من این است که وزارت بهداشت از ابتدا باید به سراغ واکسیناسیون می‌رفت. وقتی ما مرور می‌کنیم می‌بینیم که ما هزینه‌های بیشتری را برای بیمارستان، تجهیزات و از دست دادن آدم‌ها که بهای سنگینی برای جامعه دارد، صرف کردیم، ولی اگر یک سال پیش خیلی سریع‌تر واکسیناسیون را انجام می‌دادیم، همان پول را داده بودیم، اما مصونیت بیشتری داشتیم.
از کی باید واکسیناسیون را شروع می‌کردیم و چقدر تأخیر داشتیم؟
بیماری کووید در ایران آخر سال ۹۸ آغاز شد. در دنیا حدود هشت ماه پس از آغاز بیماری واکسیناسیون را شروع کردند و ما هم می‌توانستیم از مهر ماه سال ۹۹ واکسیناسیون کرونا را آغاز کنیم.
یعنی واکسن در اختیارمان بود؟ طبق صحبت‌هایی که به خصوص در دولت قبل مطرح می‌شد واکسن را در اختیار ما نمی‌گذاشتند.
همان زمان هم می‌شد واکسن آورد. همچنانکه سایر کشور‌های دنیا هم توانستند واکسن تهیه و با شیب بالا واکسیناسیون شان را شروع کنند. همین حالا هم با آمدن آقای رئیسی شاهد آن هستیم که تاکنون بیش از ۶۰ میلیون واکسن وارد کشور شده‌است. تولید واکسن کار می‌برد و نیاز به سرمایه‌گذاری دارد و طول می‌کشد تا به ثمر برسد و شاید منطقی‌تر این بود که با عنایت به فشار‌های اقتصادی زودتر واکسن را وارد می‌کردیم تا مردم واکسن بزنند و راحت‌تر زندگی کنند.
در حال حاضر روند واکسیناسیون را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
الان سرعت واکسیناسیون خوب است و اگر بد شانسی نیاوریم و موج جدید کووید دامنگیرمان نشود، ما هم در پوشش واکسیناسیون وارد نرم دنیا می‌شویم. با توجه به این تعداد واکسیناسیون که الان شیب پیدا کرده مردم می‌توانند راحت واکسن بزنند، همان دوز اول هم تا حدی ایمنی‌زایی را ایجاد و شانس ابتلا را کم می‌کند و دوز دوم خیالمان را راحت‌تر می‌کند. به نظر من اگر شرایط مدیریت شود و مردم هم برای سفرها، مراسم‌ها و دور‌همی‌هایشان هیجان‌زده نشوند و یک مقداری آرام حرکت کنند، ظرف یکی دو ماه آینده ما به نرم جهانی می‌رسیم.
یعنی در کنار واکسیناسیون باید همچنان رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی را هم جدی بگیریم؟
بله تا بیماری کووید هست باید این نکات را هم رعایت کرد تا پیک آن کم شود. در حال حاضر کشور‌های اروپایی کم‌کم به زندگی عادی‌شان باز می‌گردند. ما هم کم‌کم باز می‌گردیم، اما همیشه باید احتیاط کنیم؛ چراکه پیش‌بینی‌های اپیدمیولوژی نشان می‌دهد احتمالاً تا سال ۲۰۲۳ همچنان با کووید درگیر هستیم.
راجع به بحث‌های دارویی و پروتکل‌های درمانی وضعیت ما چطور است؟ نیازمند به‌روز‌رسانی‌هایی در این حوزه هستیم؟
پروتکل‌های ما در ایران با پروتکل‌های دنیا چندان فرقی نمی‌کند. برخی کشور‌ها بیشتر بر مراقبت‌های بیمارستانی تمرکز دارند و بعضی دیگر روی مراقبت‌های پایه تمرکز دارند. ما از نظر درمان و دسترسی به دارو با توجه به توانایی مالی کشورمان وضعیت خوبی داریم، اما آنجایی دچار مشکل شدیم که آمار ابتلا‌ها بالا رفت. وقتی تعداد ابتلا بالا می‌رود، چون منابع محدود درمان داریم یک تعداد محدودی بیمارستان، تعداد محدودی کادر درمان و پرستار و دارو داریم، با بالا رفتن حجم ابتلا‌ها از پس کار بر نمی‌آییم. الان به نظر من پروتکل‌هایمان خوب است و به‌روز‌رسانی هم می‌شود و هنوز تغییر معنادار و بزرگی در دنیا در درمان اتفاق نیفتاده که در ایران نباشد.
آقای دکتر آمار‌های کرونایی در طول یک هفته گذشته بعد از دو روز کاهشی دچار روندی افزایشی شد و حالا هم حداقل می‌توانیم بگوییم روند کاهشی آمار‌ها متوقف شده‌است. آیا این نمی‌تواند هشداری برای وقوع موج بعدی باشد؟
چرا می‌تواند هشدار باشد؛ با تعطیلات پایان صفر و اربعین یک عده به مسافرت رفتند و مراسم‌ها و دورهمی‌هایی داشتند. ما خطر پیک بعدی را داریم، اما اگر هم پیک ششم اتفاق بیفتد، شدتش از پیک قبلی کمتر است، چون درصد واکسیناسیون مردم در جامعه بالاتر رفته است.
اما من در اخبار می‌دیدم که یکی از اساتید اپیدمیولوژیست معتقد بودند با این آمار ابتلا و فوتی برای ورود به پیک بعدی نگرانی جدی داریم!
نگرانی جدی داریم، اما تحلیل من این است که به شدت پیک قبلی نیست. البته این به رفتار جامعه بستگی دارد. وقتی جامعه موضوع را سهل فرض می‌کند، افرادی که در حوزه حرفه‌ای کار می‌کنند باید تذکر جدی بدهند. در کل الان به واسطه واکسیناسیون وضعیت ما بهتر است، اما زمستان را در پیش داریم و آنفلوآنزا و سرماخوردگی هم می‌آید و ممکن است کووید هم موج جدیدی راه بیندازد. بنابراین باید این هشدار را به مردم داد که باید هنوز ماسک بزنیم و فاصله اجتماعی را رعایت کنیم، اما متأسفانه رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی کاهش یافته‌است و این را به خاطر داشته باشید، وقتی تعداد تماس بیشتر می‌شود، ابتلا تصاعدی بالا می‌رود.
درباره واکسن آنفلوآنزا چطور؛ توصیه شما برای تزریق واکسن آنفلوآنزا چیست؟
گروه‌های پر ریسک باید بزنند. آنفلوآنزا و کووید با هم فرق می‌کنند، اما ما همپوشانی این دو ویروس را خطرناک می‌دانیم. سالمندان، افراد دارای بیماری زمینه‌ای، یکسری از کودکان و کادر درمان حتماً بزنند. برای بقیه افراد تزریق واکسن انتخابی است و اگر هم کسی نمی‌خواهد واکسن بزند، لااقل نکات بهداشتی را رعایت کند.
