علی محمدی طی یادداشتی در واکنش به تیتر روزنامه شرق نوشت: برخی از رسانهها، از جمله روزنامه شرق با کماهمیت جلوه دادن عضویت ایران در سازمان شانگهای، تحلیل نمود که عضویت ایران در سازمان، منوط به پذیرش توصیههای FATF است. چند نکته کلیدی در خصوص این موضوع:
۱- بیان چنین مباحثی در زمینه بیارزش خواندن عضویت در شانگهای، سرپوش نهادن بر سیاست خارجه شکستخورده دولت روحانی است تا کمکاری این دولت را در نگاه به شرق توجیه کنند؛ دولتی که به امید غرب دست رد به سینه شرق زد، اما نهتنها از سیاست خود تحفهای نبرد، بلکه ملامت بسیار هم دید. بدیهی است که یکی از مهمترین عوامل تأیید عضویت ایران در شانگهای تغییر ریل سیاست خارجی در دولت سیزدهم بوده است.
۲- تاکنون هیچ بندی در اساسنامه شانگهای، مبنی بر الزام پذیرش توصیههای FATF برای عضویت در سازمان، گنجانده نشده است. البته هند صرفاً پیشنهاد این موضوع را داده، ولی هنوز به تأیید سازمان نرسیده است.
۳- با جستوجویی ساده در سایت مرکزی کارگروه اقدام مالی، متوجه خواهید شد که سازمان شانگهای SCO عضو اصلی یا ناظر یا وابسته FATF نیست.
۴- جریانی اینگونه وانمود میکند که با عدم اجرای توصیههای FATF تجارت ایران با کشورهای دیگر، صفر خواهد شد. اما به این سؤال اساسی پاسخ نمیدهند که چرا در سالهای اخیر حجم تجارت ایران با کشورهای مهم شانگهای مثل چین و روسیه، روند تقریباً مثبتی داشته است.
۵- در یادداشت انتفاع اقتصادی ایران در شانگهای (در ادامه آمده است) توضیح دادم که چگونه حضور در سازمان شانگهای تجارت ایران در سایه تحریمها را تسهیل میکند و FATF تأثیر مطلقی بر این موضوع ندارد.
۶- در خصوص تحریمها، اگرچه در اجلاس ۲۰۱۰ سران در تاشکند اعضای سازمان مقرر کردند کشورهای خواهان عضویت در سازمان نباید مورد تحریم سازمان ملل باشند، اما کشورهای مؤثر عضو و ناظر در سازمان مرتب مورد تحریمهای امریکا بودهاند؛ بنابراین چنانچه سازمان این رویکرد را عملی کند در واقع گامی برای عدم گسترش و تأثیرگذاری خود برداشته است و این خلاف اهداف اولیه تشکیل سازمان است. ارتباط ایران و سازمان، برد برد است و انتفاع شانگهای از ایران آنقدر زیاد است که سازوکارهایی برای دور زدن تحریمها و FATF مترتب خواهند نمود. چنانچه هماکنون وجود دارد.
۷- البته FATF بیتأثیر نیست و در نهایت باید راهکاری برای آن یافت. اما نکته مهم اینکه باید توجه داشت معادلات بینالملل وابستگی متقابل دارند. سازمان شانگهای یک فرصت بالقوه است که باید بالفعل شود و از فرصتهای سیاسی سازمان برای دیپلماسی و خروج کامل از لیست سیاه FATF استفاده نمود. اما نباید همهچیز، از واکسن تا عضویت در سازمانها را به FATF گره زد.
انتفاع اقتصادی ایران در شانگهای
با توجه به مختصات نظم نوین بینالمللی و ایجاد چندجانبهگرایی در آینده نزدیک، کشورهایی در معادلات بینالمللی آتی تأثیرگذارتر خواهند بود که بتوانند در سازمانهای منسجمتر و مؤثرتری عضو باشند. یکی از این سازمانها، سازمان همکاریهای شانگهای است که ایران بهعنوان نهمین عضو اصلی آن پذیرفته شد؛ اما عضویت در این سازمانها چه منافع اقتصادی برای ایران دارد؟
۱- چینیها تصمیم به بازسازی جاده ابریشم در چارچوب طرح «ابتکار کمربند-راه» گرفتهاند که حدود ۹ هزار پروژه در آن تعریف شده است که از مجموع این پروژهها، حدود ۳ هزار طرح کلید خورده، ۶۶۶ طرح تمام شده و ۲ هزار طرح در دست اجراست. چینیها برای ایران نیز در این مگاپروژهها جایگاه، نقش و سهم سرمایهگذاری دیدهاند، خصوصاً در زمینه ترانزیت کالا، برق و دیتا، بین چین و اتحادیه اروپا از مسیر چابهار بهطرف آسیای میانه و روسیه و از طریق بندرعباس به آستارا و سنپترزبورگ و بندر پوتی در گرجستان، ایران در اولویت طرحهای چین قرار دارد.
۲- دو کشور اصلی سازمان شانگهای یعنی روسیه و چین، همچون ایران مرتباً در معرض تحریمهای ایالات متحده هستند. قرار گرفتن کشورهایِ در معرض تحریم، در یک بلوک، بسترهای لازم را برای همکاریهای فیمابین در زمینههای ناسازگار با تحریم فراهم میکند. این موضوع برای ایران که بیشترین تحریمها متوجه اوست، میتواند بسترهای لازم را برای دور زدن تحریمها فراهم کند.
۳- همچنان که امریکا در پی محدود کردن منابع تأمین انرژی چین است، چین به دنبال تعدد این منابع میبود. در واقع کشورهای عضو این سازمان مانند چین، به انرژی و ترانزیت از ایران وابسته هستند و لذا ایران میتواند از ظرفیت سرمایهگذاری کشورهای عضو در این حوزهها نیز استفاده کند. وقتی وابستگی متقابل بین کشورها وجود داشته باشد، انگیزهای ایجاد میکند که کشورهای عضو با دور زدن تحریم، روابط تجاری خود را با ایران گسترش دهند.
۴- بانک زیربنایی سرمایهگذاری آسیا که در سال ۲۰۱۴ تأسیس شده در کنار سازمان شانگهای، تسهیلکننده مبادلات تجاری بر مبنای ارزهای غیردلاری است. به این معنی که کشورهای عضو را به تجارت بر اساس ارزهای ملی تشویق میکند. این موضوع میتواند ایران را که اقتصادی متکی بر دلار دارد، یاری کند و با استفاده از ارزهای ملی، به کم کردن نقش دلار در اقتصادش بپردازد.
نکته راهبردی: سازمان بیندولتی شانگهای با ظرفیتهای عظیم اقتصادی میتواند تسهیلکننده روابط تجاری ایران با شرق، با تمرکز بر وابستگی متقابل در حوزه ترانزیت و انرژی شود. همچنین متأثر بودن کشورهای عضو سازمان از تحریمهای امریکا، آنها را به سمت ایجاد سازوکار مالی غیرامریکایی، با تکیه بر ارزهای ملی ترغیب میکند و از این حیث نیز برای اقتصاد تحریمی ایران، نقطه اتکا و توجه است.