میتوانیم ۱۰ دور کره زمین را طنابکشی کنیم!
در شش ماه نخست امسال ۳۳۰ کیلومتر رشته قنات احیا شده و همین مقدار هم تا پایان سال بازسازی و احیا میشود. قناتهای ایران سالانه ۶ میلیارد متر مکعب یعنی ۶۰ برابر حجم سد لتیان و ۳۰ برابر حجم سد کرج، آب فراهم میکنند، اما به احیای آنها بیتوجهی شدهاست. احیای قناتهای ایران تنها با اعتباری کمتر از اعتبار ایجاد یک سد میسر است، اما تاکنون به آن بیتوجهی شدهبود.
قنات یکی از پیچیدهترین و جذابترین ابداعات ایران در حوزه مهندسی و تکنیک است و حق قناتهای ایران است که به عنوان عجایب هشتم جهان ثبت شوند. این خلاقیت هوشمندانه ایرانیان باستان هماکنون در ٣۴ کشور جهان استفاده میشود. ابداع قنات در سطح بینالمللی به نام ایران ثبت شده و بیشترین قناتهای کشور در استانهای سه گانه خراسان، یزد و کرمان واقع شدهاست.
تأکید رئیسجمهور بر احیای قنات
یکی از مطالبات مهم مردم مناطق کویری کشور و به خصوص روستاییان، رفع مشکل کم آبی در مناطق خشک و نیمه خشک کشور با احیای و مرمت قناتهای کشور بودهاست. در سفر اخیر رئیسجمهور به استان خراسان جنوبی، وی با اشاره به ضرورت احیای قنوات استان خراسان جنوبی در جلسه شورای اداری استان، تأکید کرد که قنوات از سرمایههای ارزشمندی است که نباید بگذاریم از دست مردم خارج شود و باید با ارائه تسهیلات و با جدیت نسبت به احیای قنوات اقدام شود. با توجه به تبخیر و تعرق شدید در فلات ایران، پیشینیان دریافته بودند بهترین مکان برای ذخیرهسازی و استفاده از آب زیرزمین است. آب تا وقتی که موعد دقیق استفادهاش فرا نرسیده بهتر بودهاست که آن زیر در میان لایههای خاک همچون کالایی قیمتی و ظریف محافظت شود. فلسفه استفاده از قنات دقیقاً همین اقتضای هیدرواقلیمی فلات ایران بودهاست. به همین خاطر در ایران سد بسیار کم میساختهاند. سد آب را در سطح نگه داشته و در معرض تبخیر قرار میدهد و چاه هم به نسبت مساحت کشور کم حفر میکردهاند. چاه سفره زیرزمینی را خالی کرده و باعث افزایش مدام میزان استفاده از آب زیرزمینی به نسبت امکان ذخیرهسازی آن میشدهاست.
۴۰ هزار چاه در ۷ هزار سال
در نتیجه در تاریخ ۷ هزار ساله کشاورزی در فلات ایران و تا قبل از دهه ۱۳۴۰ هم که سیاستهای سوسیالیستی شاه به اوج خود رسیدهبود، فقط ۴۰ هزار چاه ساخته شدهبود! حال آنکه در سالهای پایانی دولت اصلاحات و نیز سالهای پایانی دولت دهم، روزی ۷۰ هزار چاه حفر شدهاست. دو سال قبل، مشاور ارشد مرکز بینالمللی قنات و سازههای تاریخی آبی از نمایندگان مجلس وقت خواست هر چند به صورت آزمایشی در یکسال مالی، بودجهای معادل ایجاد یک سد را به احیا و مرمت کلیه قنوات کشور اختصاص دهند. دکتر علی اصغر سمسار یزدی، احیای ۴۰ هزار رشته قنات زنده کشور را که تنها سازههای آبی دیرینه و سازگار با طبیعت فعلی سرزمینمان هستند، تنها با اعتباری کمتر از اعتبار ایجاد یک سد میسر دانست.
قناتهای شگفتیساز ایران
دکتر جواد صفینژاد، پدر علم قنات ایران هم در گفتگو با «جوان» در خصوص شگفتی قناتهای کشور گفت: ما اکنون ۴۰ هزار قنات داریم که به طور میانگین طول هر کدام از این قناتها ۱۰ کیلومتر است. یعنی در مجموع ۴۰۰ هزار کیلومتر قنات داریم که اگر طنابی به این اندازه داشته باشیم میتوانیم ۱۰ دور کره زمین را طنابکشی کنیم!
وی افزود: در شهر گناباد قناتی داریم به طول ۳۴۰ کیلومتر! که وقتی در خصوص آن با یک کارشناس اروپایی صحبت میکرد، باور نکرد و میگفت غیرممکن است در گذشته وسایلی به طول ۳۴۰ کیلومتر داشته باشند تا چاه حفر کنند. من هم گفتم بله چنین وسایلی نداشتند و به همین دلیل هر صدمتر از قنات را به صورت پلهای کندهاند و در این قنات چهار پله وجود دارد که در هر پله تجهیزات را مجدداً برای حفر قنات استفاده میکردند. صفی نژاد درباره بزرگترین قنات جهان افزود: آن کارشناس اروپایی باز هم باور نمیکرد و در تعجب بود که برای حفر این قنات چطور اکسیژن به مقنی در اعماق زمین میرسید. به این کارشناس گفتم که پیشینیان پوست بز را به صورت لوله بخاری درآورده و تا عمق قنات فرستاده بودند و افرادی هم سرچاه به ورودی این پوست بز با وسیلهای دمنده، هوا را به داخل میفرستادند! حالا، اما وضعیت قناتها به گونهای است که یک قنات نداریم که به توریستها نشان دهیم و شاید قانون آب ما را از این وضع نجات دهد.
احیای قناتها تا پایان امسال
در همین راستا مدیر کل دفتر امور آب کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی خبر داد که ۶۶۰ کیلومتر رشته قنات تا پایان سال ۱۴۰۰ نوسازی و مرمت میشود که در نیمه نخست امسال ۵۰ درصد این هدف، تحقق یافتهاست. رضا سرافرازی با بیان اینکه اراضی پایاب قنوات حدود ۱۴ درصد اراضی آبی کشور را تشکیل میدهد، افزود: در شرایط خشکسالی، قنوات یک منبع آبی پایدار هستند و هدف ما این است که این منبع آب شیرین و با کیفیت حفظ و نگهداری شود و در کشاورزی مورد بهرهبرداری قرار گیرد. تاکنون ۲۰۰ میلیارد تومان از اعتبارات بازسازی و نوسازی قنوات در سال جاری پرداخت شدهاست. وی تصریح کرد: وزارت جهاد کشاورزی با اعطای تسهیلات برای احداث گلخانهها و معاونت آب و خاک نیز از طریق مرمت و بازسازی قنوات به گسترش و احداث گلخانهها کمک میکند. سرافرازی میزان آبدهی قنوات کشور را سالانه تا ۶ میلیارد متر مکعب عنوان کرد و گفت: میزان آبدهی قنوات به ترسالی و خشکسالی ربط دارد هر چند شرایط عمده حاکم بر کشور ما خشکسالی است.