واکنش محتاطانه جهان به دولت «طالب‌شمول»

سرویس بین‌الملل جوان آنلاین: طالبان ترکیب دولت موقت را اعلام کرد، روز ۱۱ سپتامبر هم آن را تحلیف می‌کند؛ روزی نمادین که معلوم نیست حاوی پیغام و پسغام برای کسی است یا نه. از بین وزرای اعلامی طالبان، فقط دو وزیر، یکی ازبک و یکی هم تاجیک هستند که البته هر دو هم عضو طالبانند، به این ترتیب تقریباً مشخص است که دولت موقت اعلامی، نه آن دولت «همه‌شمولی» است که افغان‌ها انتظار دارند و نه دولت فراگیر مورد مطالبه بین‌المللی. گروه‌های غیرهمسو، از ترکیب دولت عصبانی هستند تا جایی که جبهه پنجشیر آن را غیرقانونی خوانده، ولی واکنش‌های بین‌المللی به تشکیل دولت موقت در کابل، به رغم نگرانی، آغشته به احتیاط است، تهران هم از چنین واکنشی مستثنی نیست. دبیر شورای عالی امنیت ملی هر چند گفته «اولویت اول افغانستان ثبات است» ولی نگرانی تهران از گام اول امارت اسلامی را هم پنهان نمی‌کند: «بی‌توجهی به ضرورت ایجاد حکومت فراگیر، مداخله خارجی و استفاده از ابزار نظامی به جای گفتگو برای پاسخگویی به مطالبات اقوام و گروه‌های اجتماعی، نگرانی‌های اصلی دوستان مردم افغانستان است.»

به گزارش «جوان» طالبان حدود چهار هفته بعد از کنترل پایتخت افغانستان، عصر سه‌شنبه ترکیب دولت موقت موسوم به «امارت اسلامی» را اعلام کرد؛ دولتی با ۳۳ عضو و ۲۰ وزیر که همه وزیران آن عضو هسته مرکزی طالبان هستند. در حالی که برخی ناظران ترکیب دولت جدید را نوعی مصالحه درون‌گروهی بین دو جریان معروف به حقانی و جناح میانه‌رو طالبان به رهبری ملا برادر می‌دانند، مشخص است که کسی از بین هزاره‌ها و مناطق مرکزی افغانستان در دولت جدید حضور ندارد و تنها یک وزیر تاجیک به نام قاری فصیح الدین از بدخشان تاجیک (لوی درستیز کشور) و یک وزیر ازبک هم به نام عبدالسلام حنفی (معاون دوم اداراه حکومتی موقت) در ترکیب اعلامی دولت حاضرند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی جنبش طالبان در مصاحبه با اسکای‌نیوز گفته که ما در زمینه تشکیل دولت تلاش کردیم که جامع و فراگیر باشد. مجاهد در عین حال تأکید کرد: «دولت کنونی، انتقالی است و دائمی نمی‌باشد.» سخنگوی طالبان گفته که «خواهان روابط خوب با تمام کشور‌های جهان» است و ابراز امیدواری کرده است: «تمام کشور‌های جهان مشروعیت کشور ما و نظام اسلامی ما را بپذیرند.» مجاهد در عین حال گفت: «به تمام جهان اعلام می‌کنیم که اجازه نمی‌دهیم هیچ کشوری در امور داخلی ما دخالت کند.»
جبهه پنجشیر: غیرقانونی است
اکثر جریان‌های داخلی غیرهمسو با طالبان، به خصوص جبهه شکل گرفته در استان پنجشیر، به ترکیب دولت اعلامی طالبان واکنش منفی نشان داده‌اند. جبهه پنجشیر در بیانیه‌ای اعلام کابینه دولت جدید را غیرقانونی و نماد بارز دشمنی با مردم افغانستان دانست و تأکید کرد که به زودی و پس از مشورت با شخصیت‌های سیاسی و کادر‌های تخصصی، ساختار حکومت انتقالی مردم‌سالار و پاسخگو را اعلام خواهد کرد. رحمت‌الله نبیل، رئیس پیشین امنیت ملی که عضو جبهه پنجشیر است، در فیس‌بوک خود نوشت: «این کابینه نیست، مدرسه حقانیه در اکوره ختک است.» اشاره نبیل به شهر اکوره ختک در نزدیکی پیشاور است که مدرسه حقانی در آن قرار دارد و بیشتر رهبران طالبان از آن فارغ‌التحصیل شده‌اند. عطامحمد نور، دیگر عضو جبهه پنجشیر نیز گفته که حکومت طالبان در هیچ جای قانون اساسی کشور جایگاه ندارد و فاقد تخصص‌گرایی محض است. همچنین «احمد ولی مسعود» برادر فرمانده سابق جبهه مقاومت افغانستان در بیانیه‌ای جداگانه گفته که پنجشیر به صورت کامل سقوط نکرده است. او روز سه‌شنبه در نشستی در سوئیس گفت: «جبهه پنجشیر برای جنگ آمادگی کامل دارد و طالبان نباید فکر کند که، چون جاده‌ها را گرفته، کل پنجشیر را تصرف کرده است، هزاران نیروی محلی در دره پنجشیر حضور و آمادگی حمله دارند.»
امریکا نگران برخی اعضای دولت
با وجود فراگیر نبودن دولت اعلامی طالبان، واکنش‌های بین‌المللی همراه با احتیاط و البته نگرانی است؛ «ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه امریکا ابراز نگرانی کرده است که دولت اعلامی طالبان فراگیر نیست ولی تأکید بر نگرانی از برخی اعضای دولت طالبان داشته که واشنگتن نگران «وابستگی و سوابق» برخی از آنهاست. ظاهراً اشاره ند پرایس به سراج‌الدین حقانی، وزیر کشور است که با ۵میلیون دلار پاداش برای دستگیری در لیست افراد تحت تعقیب FBI قرار دارد و گمان می‌رود دست‌کم یک امریکایی را گروگان گرفته است. به علاوه «ملا محمد حسن آخوند» کسی که در فهرست تحریم‌های سازمان ملل قرار دارد نیز سرپرست نخست وزیری در دولت جدید افغانستان است. چینی‌ها نیز واکنشی مبتنی بر پذیرش از خود ابراز کرده‌اند. «وانگ ونبین» سخنگوی وزارت خارجه چین در پاسخ به این پرسش که آیا پکن دولت جدید اعلام شده توسط طالبان را به رسمیت خواهد شناخت، گفته است: «چین اهمیت زیادی به اعلام ایجاد دولت موقت توسط طالبان می‌دهد، این اقدام به بیش از سه هفته بی‌نظمی در افغانستان پایان داد و گامی ضروری برای بازگرداندن نظم و بازسازی پس از جنگ است.» وانگ همچنین با تأکید بر اینکه پکن به حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی افغانستان احترام می‌گذارد، تلویحاً نشان داد انتقاد جدی به دولت اعلامی امارت اسلامی ندارد. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین هم دیروز گفت که روسیه مانند بسیاری از کشورها، به دقت اقدامات دولت تازه افغانستان را زیر نظر خواهد گرفت، اما تا این لحظه قصد گفتگو با آن را ندارد. با این حال «ضمیر کابلوف» نماینده ویژه پوتین در امور افغانستان با اعلام اینکه مسکو دعوتنامه طالبان برای شرکت در مراسم اعلام دولت جدید افغانستان را دریافت کرده و در آن شرکت خواهد کرد، نشان داد نگرانی چندانی از دولت جدید در کابل ندارد.
سکوت وزارت خارجه، موضع‌گیری شمخانی
در تهران، وزارت امور خارجه هنوز به تشکیل دولت در کابل واکنشی نشان نداده ولی علی شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی تلویحاً از فراگیر نبودن دولت در افغانستان ابراز نگرانی کرده است. شمخانی در توئیتر نوشت: «بی‌توجهی به ضرورت ایجاد حکومت فراگیر، مداخله خارجی و استفاده از ابزار نظامی به جای گفتگو برای پاسخگویی به مطالبات اقوام و گروه‌های اجتماعی، نگرانی‌های اصلی دوستان مردم افغانستان است.» او با این حال با تأکید بر اینکه «اولویت اول افغانستان ثبات و آرامش است» نشان داد تهران محتاطانه به تحولات در همسایه شرقی نگاه می‌کند. به این ترتیب، برخی ناظران احتمال می‌دهند تهران در مراسم تحلیف دولت طالبان در سطحی پایین، احتمالاً سفیر شرکت کند. جو بایدن، رئیس‌جمهور امریکا در گفتگو با رویترز به نحوه برخورد ایران، روسیه و چین با طالبان اشاره کرده و گفته است اطمینان دارد این سه کشور به همراه پاکستان، دنبال توافق با طالبان هستند. بایدن می‌گوید: «چین با یک مشکل بزرگ مواجه است، بنابراین من اطمینان دارم آن‌ها برای رسیدن به یک توافق با طالبان تلاش خواهند کرد.» به گفته رئیس‌جمهور امریکا، پاکستان، روسیه و ایران نیز به همین شکل تلاش خواهند کرد: «همه آن‌ها سعی می‌کنند اقدام بعدی را شناسایی کنند.» دیروز وزیر اطلاع‌رسانی و سخنگوی دولت پاکستان که کشورش متهم است در جریان حمله به پنجشیر، به طالبان کمک نظامی کرده، در موضع‌گیری همراه با تحفظ گفت: «هنوز اعلام موضع و واکنش به تشکیل دولت موقت توسط طالبان در افغانستان زود است و اسلام‌آباد در حال بررسی تمامی تحولات می‌باشد.» با این حال، اروپا اعلام کرده کابینه اعلامی طالبان حاکی از آن است که طالبان به وعده‌هایش عمل نکرده است. یک سخنگوی اتحادیه اروپا که نام او فاش نشده، روز چهارشنبه اعلام کرد: «با تجزیه و تحلیل اولیه اسامی اعلام شده، این کابینه از نظر تنوع غنی قومی و مذهبی افغانستان چنانچه ما امیدوار بودیم شاهدش باشیم و طالبان طی هفته‌های گذشته در موردش وعده داده بود، کابینه‌ای فراگیر نیست.»
سوای عربستان که دست‌کم تا لحظه تنظیم این گزارش ترجیح داده سکوت کند، واکنش دیگر دولت‌های ذی‌نفع در تحولات افغانستان توأم با احتیاط و حزم‌اندیشی است. «لوئیجی دی مایو» وزیر امور خارجه ایتالیا دیروز گفت که کشورش و اعضای اتحادیه اروپا موافقت کرده‌اند برای ادامه حمایت از مردم افغانستان، طالبان را بر اساس اقدامات این گروه ارزیابی کنند. وزیر امور خارجه آلمان هم گفته که برلین اقدامات خود را در هماهنگی با امریکا انجام می‌دهد و تأکید کرده «آلمان آمادگی دارد کمک‌های بشردوستانه‌ای را از طریق سازمان ملل به افغانستان بفرستد.» هایکو ماس گفته است: «نباید مردم افغانستان را بابت تصاحب قدرت توسط طالبان، مقصر دانست و آن‌ها (مردم) مستحق رویگردانی جامعه جهانی نیستند» و البته او هم این را مانند دیگر دولت‌های اروپایی روشن کرده که «هرگونه اقدامات بیشتر به نحوه رفتار طالبان بستگی خواهد داشت». لولوء الخاطر، دستیار وزیر خارجه قطر که کشورش میزبان گفتگو‌های طالبان با دولت افغانستان و امریکا بوده هم گفته است دوحه در کار‌های طالبان «نوعی از عمل‌گرایی» می‌بیند و به همین دلیل نتیجه گرفته است که «باید منتظر اعمال و رفتار‌های این گروه باشیم تا بتوان قضاوت درستی از عملکرد آن‌ها به دست آورد.» رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه هم گفته است: «مشخص نیست این دولت موقت تا چه زمانی بر سر قدرت خواهد بود، اما آنچه ما باید انجام دهیم، پیگیری دقیق این روند است.» همچنین چوی یانگ سام، سخنگوی وزارت خارجه کره‌جنوبی که پیش‌تر گزارش‌هایی غیررسمی درباره تعامل کشورش با طالبان منتشر شده، گفته که سئول «آماده همکاری با دولت جدید افغانستان در صورت رعایت هنجار‌های بین‌المللی، رعایت حقوق اولیه بشر و ممنوعیت پناه دادن به تروریست‌هاست.» کاتسونوبو کاتو، دبیر کابینه ژاپن هم گفت: «ژاپن اقدامات طالبان را به دنبال اعلام دولت جدید از نزدیک زیر نظر دارد.» برای سازمان ملل، اما اولویت اول، تضمین امدادرسانی به افغانستان است. «مارتین گریفیتس» معاون دبیر کل سازمان ملل دیروز بدون اشاره به تشکیل دولت در کابل گفت: «سازمان‌های امدادرسان در افغانستان نیازمند تضمین‌هایی از طالبان هستند.»