گردشگری در ایران، از دیپلماسی تا الزامات اجرایی

سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: امروزه اهمیت صنعت گردشگری در ایجاد اثرات مثبت اقتصادی و فرهنگی در سطح دنیا به طور روزافزونی آشکارتر شده و دولتمردان چه در کشور‌های توسعه‌یافته و چه در کشور‌های در حال توسعه، گردشگری را به عنوان یکی از عوامل مهم ایجاد اشتغال و کاهش نرخ بیکاری می‌دانند. در ایران صنعت گردشگری به عنوان یک پیشران اقتصادی و فرهنگی، دارای اثر فزاینده نسبتاً بالایی در تولید بوده و قدرت اشتغالزایی آن به صورت مستقیم و غیرمستقیم از بسیاری از بخش‌های دیگر اقتصادی بیشتر است و توسعه آن مطمئناً باعث رشد پرشتاب اقتصادی همراه با بهبود توزیع درآمد در کشور خواهد شد.

تاریخچه گردشگری در ایران:
پس از انقلاب مشروطیت در ایران برای اولین بار اداره‌ای در وزارت داخله به نام «اداره سیاحان خارجی و تبلیغات» تأسیس شد که بعد از شهریور ۱۳۲۰، اداره مذکور جای خود را به «شورای عالی جهانگردی» داد و در سال ۱۳۴۲ هیئت وزیران تأسیس «سازمان جلب سیاحان» را تصویب و این سازمان رسماً کار خود را آغاز کرد. در سال ۱۳۵۳ با الحاق سازمان جلب سیاحان در وزارت اطلاعات این وزارتخانه به عنوان «وزارت اطلاعات و جهانگردی» تغییر نام یافت.
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ «وزارت ارشاد اسلامی» از ادغام وزارتخانه‌های «اطلاعات و جهانگردی» و «فرهنگ و هنر» تشکیل شد و تمامی وظایف مربوط به امور سیاحتی، زیارتی، ایرانگردی و جهانگردی در قالب معاونت امور سیاحتی و زیارتی در این وزارتخانه سازماندهی شد. سپس به موجب مصوبه شورای عالی اداری، تمامی وظایف و مأموریت‌های معاونت امور سیاحتی و زیارتی در وزارت ارشاد به «سازمان ایرانگردی و جهانگردی» منتقل شد تا در قالب سازمان به فعالیت خود ادامه دهد و امروز در قامت یک وزارتخانه به نام «میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی» از سال ۱۳۹۸ این مسیر را طی کند.
جمهوری اسلامی ایران طبق آمار‌های اعلام شده از سوی سازمان جهانی جهانگردی از لحاظ جاذبه‌های طبیعی در رتبه پنجم و از نظر جاذبه‌های تاریخی در رتبه دهم کشور‌های دنیا قرار دارد، اما متأسفانه در بهره‌گیری از این منابع، سهم کمتر از یک درصد کل درآمد‌های گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که طی ۱۰ سال آینده صنعت گردشگری در رتبه نخست اقتصاد جهان قرار می‌گیرد. توسعه گردشگری مبتنی بر شرایط فرهنگی و اجتماعی و همچنین جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی کشورمان باعث تعامل سازنده و مؤثر با جهان شده و با توجه به منافع سرشار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن، مصالح ملی کشور نیز برآورده خواهد شد.
در چشم‌انداز پیش‌بینی شده برای حوزه گردشگری ایران با عنوان «سند راهبردی توسعه گردشگری» آمده است: صنعت گردشگری جمهوری اسلامی ایران بر اساس ارزش‌های حاکم بر کشور، در افق ۱۴۰۴ با اتخاذ رویکرد توسعه پایدار، همه‌جانبه، متوازن و استفاده منطقی از میراث تاریخی، فرهنگی و طبیعی با استفاده حداکثری از مشارکت بخش خصوصی به عنوان یکی از پیشران‌های توسعه کشور و جزو کشور‌های برتر منطقه خواهد بود. مقام معظم رهبری با ظرافت نگاه به مقوله گردشگری در کشور می‌فرمایند: من تصورم این است که اگر مسئولان کشور و مسئولان استان بتوانند از همین مسئله گردشگری به شکل درست، با تبلیغات صحیح و با جهت‌گیرى صحیح استفاده کنند، درآمد آن، استان را از همه معونه‌های دیگر بی‌نیاز می‌کند. مسئله گردشگری خیلی مهم است. (بیانات در دیدار مسئولان اجرایی استان فارس ۱۸/۰۲/۱۳۸۷)
صنعت گردشگری پس از صنایع نفت و خودروسازی در رتبه سوم درآمدزا‌ترین صنایع در دنیا قرار دارد. فرصتی که ایران به‌رغم برخورداری از تمدن و تاریخ کهن، تنوع طبیعی چهار فصل و آداب، رسوم و سنن اسلامی و باستانی به دلیل تکیه بر صنعت نفت طی سال‌های متمادی از آن کمترین بهره را برده است. ورود هر گردشگر به کشور برابر با صادرات ۴۰ بشکه نفت است. گردشگران خارجی تنها با ۲۵ درصد حس امنیت پا به ایران می‌گذارند، اما به هنگام خروج از ایران با ۹۵ درصد امنیت خاطر به کشورشان بازمی‌گردند. طرح چند مسئله و راهکار در سرآغاز دولت سیزدهم ضروری می‌نماید:
مسائل نظام مدیریت گردشگری:
۱. گرانی گردشگری داخلی
۲. ناتوانی در جذب گردشگر خارجی
۳. ضعف فرهنگ گردشگری داخلی
۴. افزایش آلودگی زیست محیطی بر اثر توسعه گردشگری
۵. عدم توسعه زیرساخت‌های گردشگری در مناطق دارای جذابیت
۶. عدم حفاظت کافی از میراث فرهنگی و باستانی کشور
راهبرد و جهت‌گیری کلان پیشنهادی برای حوزه گردشگری:
۱. توسعه زیرساخت‌های گردشگری بر مبنای جذابیت‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی
۲. پیوند زدن گردشگری و درمان و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای آن در کشور‌های همسایه (گردشگری هیبریدی)
۳. ایجاد و توسعه مسیر‌ها و تور‌های گردشگری فراملی با همکاری کشور‌های همسایه؛ در این تورها، گردشگران بین‌المللی همزمان در قالب یک تور از جذابیت‌های تاریخی یا طبیعی هم پیوند در ایران و کشور‌های دارای اشتراکات تمدنی دیدار می‌کنند و به این ترتیب بین‌المللی شدن صنعت گردشگری ایران نیز تسریع می‌شود.
الزامات اجرایی و اقدامات عملیاتی:
۱. پیگیری وضعیت پروژه‌های در دست احداث، پروژه‌های افتتاح شده و برنامه‌ریزی برای ظرفیت‌های پنهان حوزه گردشگری روستایی و طبیعی کشور.
۲. حمایت از ایجاد شبکه‌ای از شرکت‌های جذب گردشگر در شرق آسیا (به ویژه چین) برای جذب شهروندان طبقه متوسط این کشورها.
۳. حمایت از ایجاد شبکه‌ای از شرکت‌های جذب گردشگر در آسیای میانه و قفقاز برای جذب جوانان و شهروندان این کشورها.
۴. حمایت از ساخت مجتمع‏های گردشگری با معماری ایرانی-اسلامی.
۵. حمایت از شهرداری‌ها برای توسعه زیرساخت‌های گردشگری شهری
۶. رسیدن به رقم ۲۰ میلیون گردشگر خارجی تا پایان سال ۲۰۲۵، کسب حداقل ۲درصد از درآمد جهانی بخش گردشگری، نیازمند اعطای تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت به پروژه‌های در دست ساخت و اعطای یارانه سود و کارمزد تسهیلات پرداختی بانک‌ها به‌منظور کاهش هزینه سرمایه‌گذاری برنامه‌های دولت برای توسعه بخش گردشگری است.
۷. محوریت قرار گرفتن بخش گردشگری در برنامه‌های توسعه و برنامه‌های عمرانی کشور، تقویت اعتبارات ایجاد زیرساخت‌های گردشگری برای فعال کردن بخش غیردولتی و سرمایه‌گذاری آنها.
۸. تقویت اعتبارات ردیف‌های مرتبط با حفظ و احیای آثار تاریخی و ثبت آثار و خرید و تملک حریم، ایجاد ردیف اعتباری ویژه به‌منظور حمایت از راه‌اندازی بازارچه‌های صنایع‌دستی به‌منظور تکمیل زنجیره تولید و فروش.
۹. مشمول شدن بخش گردشگری به بخش‌های مرتبط با قانون اعتبارات متوازن کشور (موضوع تبصره ۹ قانون بودجه) و تعیین درصدی از سهم مالیات بر ارزش افزوده برای توسعه گردشگری.
۱۰. اختصاص اعتبار از محل ردیف‌های مشترک با سایر دستگاه‌های اجرایی مانند راه، آب، روستا‌های هدف گردشگری، بازآفرینی شهری و....
*مدیر شبکه فرهنگ و معاون فرهنگی و اجتماعی بنیاد ملی فرهیختگان ایران