سرویس ایران جوان آنلاین: با اینکه سال‌هاست تغییر الگوی کشت، به عنوان راهکاری برای حفظ منابع آبی و بالا بردن سطح بهره‌وری در زمین‌های زراعی معرفی شده است، اما با این حال هنوز هم بسیاری از استان‌ها که از بی‌آبی در رنج و مشقت هستند نخواسته‌اند خود را ملزم به تغییر در زمین‌های کشاورزی خود بکنند. گلستان از جمله این نقاط است. استانی سرسبز در کنار دریای خزر که در نگاه اول باید گفت پرآب‌ترین استان ایران است، اما براساس گزارش‌ها هم اکنون گلستان خشک‌ترین روز‌های خود را طی نیم‌قرن اخیر تجربه می‌کند. وضعیت کم‌آبی گلستان به جایی رسیده که کارشناسان معتقدند در کنار تغییر الگوی کشت باید از ظرفیت کشور‌های مجاور بهره برده و به کشت فراسرزمینی روی بیاورد.
وقتی از بهار سال ۱۳۹۸ بارش‌های خوبی در کشور آغاز شد و تا اواسط سال ۹۹ هم ادامه داشت، چنین استنباط شد که خشکسالی‌ها به پایان رسیده و ایران وارد ترسالی شده است. ولی اتفاقات ۱۵ ماه اخیر و کاهش نزولات آسمانی به جایی رسید که طی روز‌های اخیر اعلام کردند گلستان خشک‌ترین روز‌های خود را طی نیم‌قرن اخیر تجربه می‌کند. همین مسئله یعنی صنعت کشاورزی اولین بخشی است که ضربات سنگینی از این بی‌آبی‌ها می‌خورد و اگر فکری برای آن نشود فعالان این عرصه باید به فکر کار و حرفه دیگری باشند. به همین خاطر گروهی از کارشناسان می‌گویند به‌جای اصرار بر کشاورزی پرمصرف و کم بازده در استان‌های مختلف و به‌خصوص در مناطقی که از زمین‌های حاصلخیزی برخوردارند می‌توان از ظرفیت کشور‌های مجاور بهره برد.
چاه‌های غیر مجاز قاتل کشاورزی گلستان
گلستان با کشوری به نام قزاقستان همسایه است که ایران، جدی‌ترین پیشنهاد همکاری برای توسعه روابط تجاری به‌خصوص در بخش کشاورزی با ایران است. کشوری پهناور با کشاورزی پربازده که هم‌اکنون نیز ایران مشتری دام و گندم و برخی محصولات دیگر آن است. یکی از ویژگی‌های این کشور این است که به خاطر هزینه پایین و ارزان تولید آن نظر ایران را به سمت خود جلب کرده و راه‌های ارتباطی آن به گلستان افزایش و بهبودیافته است. خبر‌های ناگوار برای تمام گلستانی‌ها این است که بخشی از اقلیم استان دچار بحران آب‌وخاک شده به نحوی که اکنون ذخایر آبی گلستان به صفر نزدیک شده و شاهد فرونشست زمین هم هستیم. جالب اینکه در کنار این اتفاقات، آمار‌ها نشان می‌دهند که ۱۵ تا ۱۷ هزار چاه غیرمجاز در سطح گلستان وجود دارد که شرکت آب منطقه‌ای نسبت به بستن آن‌ها بی‌تفاوت است. اما براساس گزارش سازمان نقشه‌برداری اگر بدانیم حدود ۲۰ درصد از مساحت این استان در بخش‌های مختلف فرونشست داشته که حداکثر آن ۲۲ سانتی‌متر در سال بوده و علت اصلی فرونشست‌ها هم برداشت آب به‌ویژه از چاه‌های عمیق است، آنوقت به «سم» بودن چاه‌های غیرمجاز برای گلستان بیشتر پی‌می‌بریم. مدیرعامل آب منطقه‌ای گلستان عنوان کرده که ۸۰ درصد ظرفیت سد‌های استان خالی است و امسال با توجه به شرایط خشک‌سالی، در کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان بر ممنوعیت کشت شالی و سایر محصولات پر آب طلب در سال آبی جاری به‌ویژه توسط آب چاه‌ها تأکید شده است. سیدمحسن حسینی گفت: «در سنوات گذشته به دلایلی مانند ارزش اقتصادی بیشتر برنج، توسعه این کشت با استفاده از آب چاه‌ها به‌صورت غرقابی صورت گرفت که موجب آسیب به آبخوان‌ها شده است.»
به گفته این مسئول، با توجه به قانون بودجه سال ۱۴۰۰ که کشت برنج را به تشخیص کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان‌ها واگذار کرده، کارگروه مورد نظر در استان گلستان تشکیل شد و با توجه به خشک‌سالی سال‌جاری که از خشک‌ترین سال‌ها در ۵۰ سال اخیر است، ممنوعیت کشت شالی و سایر محصولات پر آب طلب در سال آبی جاری به‌ویژه توسط آب چاه‌ها را مورد تأکید قرار داد.
بحران اقتصادی و اقلیمی بر کشاورزی
چند روز پیش بود که استاندار گلستان با بیان اینکه قزاقستان دارای ۲۲۲ میلیون هکتار اراضی کشاورزی است و به همین خاطر محیط مناسبی برای کشت فرا سرزمینی استان محسوب می‌شود، گفت: «این در شرایطی است که گلستان دارای ۷۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی است و در زمان کنونی که بحران اقتصادی و اقلیمی بر کشاورزی ما تأثیر گذاشته می‌توان از ظرفیت قزاقستان برای کشاورزی بهره برد و در کنار آن ظرفیت‌های دیگر کشور‌ها که با اقلیم کنونی ما سازگار باشد را فعال ساخت.» هادی حق‌شناس با بیان اینکه قزاقستان باوجود تحریم‌ها، به توسعه روابط و همکاری‌های همه‌جانبه با ایران توجه دارد، این کشور را ظرفیت خوبی برای انجام همکاری‌های کشاورزی برشمرد و ادامه داد: «حفظ ذخایر آبی و خاکی و کاهش هزینه‌های تولید از مزایای این برنامه اقتصادی است. پرواز گرگان به آکتائو و تداوم آن‌که تاکنون سه پرواز موفقیت‌آمیز و با استقبال مناسب داشته و اصلاح ریل عریض در راه‌آهن ایران- ترکمنستان - قزاقستان فرصتی بی‌نظیر برای حضور گلستان در تجارت با کشور‌های عضو پیمان اوراسیا است.»
فراسرزمینی، ضامن ذخائر داخلی
کشت فرا سرزمینی از جمله نیاز‌های استان‌های ایران و به‌خصوص استان‌هایی است که در طول سال باران خوبی می‌بینند، اما نباید آب‌هایشان را هدر بدهند. کشت‌های فرا سرزمینی می‌تواند اشتغال برون مرزی و درآمد‌های ارزی را افزایش دهد. این روش باهدف کاهش فشار بر منابع داخلی به دلیل کمبود آب‌وخاک و همچنین ایجاد اشتغال برای جوانان فارغ‌التحصیل کشاورزی در آنطرف مرز‌ها شروع و به خاطر افزایش جمعیت مصرف‌کننده مواد غذایی، بخشی از نیاز‌های کشور و استان‌های مختلف از طریق کشت در کشوری دیگر تأمین می‌شود. فراموش نکنیم طی سال‌های اخیر کشاورزی پرهزینه و بی‌برنامه بخشی از منابع آب‌وخاک گلستان و استان‌های دیگر را نابود کرده است. اگر امروز به کشت فراسرزمینی به عنوان یک حرکت اقتصادی و به‌صرفه نگاه نشود و فشار بر منابع طبیعی کشور کم نشود دیگر برای آیندگان چیزی باقی نمی‌ماند.
