تعطیلی مکرر سالن‌های نمایش و توقف اجرا‌های تئاتر همزمان با شروع پیک پنجم ویروس کرونا و نادیده گرفتن اوضاع معیشت خانواده و زندگی فعالان عرصه هنر‌های نمایشی باعث دلخوری و ناراحتی اهالی تئاتر شده است. اغلب هنرمندان معتقدند فقدان راهبرد متناسب به منظور مهار یا مدیریت اوضاع بحرانی و کرونایی بسیار کشنده‌تر و اثرگذارتر از ویروس کرونا بوده است.
بیش از یک و نیم سال از شیوع ویروس کرونا می‌گذرد، اما رویکرد و اقدامات مسئولان فرهنگی و هنری همچون عرصه‌های دیگر هنوز هم با یک سردرگمی و بی‌برنامگی همراه بوده که روزگار تئاتر و فعالان این حوزه را سیاه کرده است. اگر چه این سردرگمی در ماه‌های ابتدایی شیوع ویروس کرونا و تغییر رنگ نقشه کشور از آبی بی‌خطر به قرمز پرخطر تا حدودی قابل پذیرش بود، اما ادامه این روند و نداشتن یک دستورالعمل یکپارچه برای مدیریت اوضاع تئاتر و نحوه فعالیت هنرمندان جهت تأمین معیشت خانواده‌های‌شان در آستانه پیک پنجم کرونا غیر قابل قبول است که نشان‌دهنده عدم اراده لازم برای روش‌مند کردن فعالیت گروه‌های هنری است. شاید تا یک سال پیش گمان بر این بود که کرونا مهمان چند ماهه است و به زودی تمام می‌شود، اما حالا پس از گذشت بیش از یک‌سال و نیم از ظهور کرونا و تذکر کارشناسان اهل فن مبنی بر اینکه فعلاً از شر این ویروس منحوس خلاص نمی‌شویم مدیران و مسئولان این عرصه باید طراحی، تدبیر و برنامه‌ریزی درستی برای نحوه فعالیت هنرمندان و اجرای برنامه‌هایی که حیات‌شان به داشتن مخاطب و تماشاگر است تهیه و اجرا می‌کردند.
اسباب‌کشی تئاتر از گروه ۳ به گروه ۲ مشاغل
از اقداماتی که مدیران هنری برای تعدیل اوضاع انجام دادند این بود که ابتدای سال جدید و همزمان با پایان تعطیلات نوروز فعالیت سالن‌های نمایش را از گروه ۳ شغلی که شامل بخش‌هایی از جمله «چایخانه‌ها و قهوه‌خانه‌ها، آموزشگاه‌های موسیقی و زبان، موزهها، سینماها، تئاتر‌ها و مهد‌های کودک» می‌شود به گروه ۲ شغلی و همراستا با مشاغلی مثل «پاساژها، مراکز خرید و فروش، آرایشگاه‌های مردانه و زنانه و فروشندگان پرنده و ماهی‌های تزئینی» تغییر بدهند. هم مسئولان و هم فعالان تئاتری به خوبی می‌دانند که صرفاً چاره این اوضاع در تغییر و جانمایی فعالیت سالن‌های اجرای نمایش از گروه ۳ شغلی به گروه ۲ نیست بلکه باید مجموعه‌ای از تدابیر و راهبرد‌هایی که قابلیت به کار بستن را دارند باید به صورت همزمان اجرا شوند تا هم فعالیت گروه‌های نمایشی طبق دستورالعمل‌های بهداشتی باشد و هم زندگی و معیشت خانواده عده قابل توجهی از فعالان عرصه هنر‌های نمایشی به خطر نیفتد.
محمد دشتگلی مدیر پردیس تئاتر شهرزاد ضمن انتقاد به نحوه کارشناسی و دسته‌بندی گروه‌های مختلف شغلی توسط ستاد ملی مبارزه با کرونا می‌گوید: به نظر مشاغل موجود در گروه سوم شغلی سنخیت زیادی با فعالیت‌های فرهنگی و هنری نداشته و هم‌گروه شدن تئاتر و سینما با این مشاغل به دلیل عدم کارشناسی درست در مورد مشاغل فرهنگی است که البته این مورد با پیگیری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدیرکل هنر‌های نمایشی برطرف شده و تئاتر از گروه سوم به گروه دوم منتقل شد. این اقدام باعث افزایش فعالیت اهالی تئاتر شده. با توجه به اینکه تئاتر نیاز به حضور هنرمندان دارد، در این شرایط فرصت بیشتری در اختیار گروه‌های نمایشی قرار خواهد گرفت و اگر از قبل این تقسیم‌بندی صورت می‌گرفت گروه‌های تئاتری آسیب کمتری را متحمل می‌شدند.
وی در رابطه با تغییر گروه شغلی در تئاتر و سینما به‌طور همزمان اظهار می‌دارد: شاید قرار دادن سینما و تئاتر در یک گروه کار درستی نباشد، زیرا در سینما از قبل یک اثر تولیدشده و روی پرده به نمایش درمی‌آید، ولی گروه‌های تئاتری باید در همان زمان و در زمان پیک کرونا فعالیت کنند، به همین جهت سینما آسیب کمتری دارد و برای مثال در سینما هنگام اجرا پشت‌صحنه‌ای وجود نداشته و هنرمند هم به‌طور مستقیم با نفس تماشاگر در ارتباط نخواهد بود.
مدیر پردیس تئاتر شهرزاد با تأکید بر اینکه تنها تغییر گروه شغلی برای خدمت به اهالی تئاتر کافی نبوده و این اقدام الزاماتی را به دنبال خواهد داشت، می‌افزاید: زیرساخت‌های لازم برای اینکه تئاتر در گروه دوم شغلی قرار بگیرد تعریف و تدبیر نشده و این اقدام خیلی شتاب‌زده انجام شده و قوانین اجرا در این شرایط بدون کار کارشناسی شده وضع‌شده است، برای مثال اگر بنا بر یک اجرا در هر روز باشد یا قرار باشد تا میان اجرا‌های مختلف زمانی صرف شود و سالن ضدعفونی گردد، این اقدام برای تماشاخانه‌های خصوصی مقرون به صرفه نخواهد بود.
جان تئاتری‌ها هم مهم است!
دشتگلی در ادامه ضمن بیان انتظارات اهالی تئاتر از اداره کل هنر‌های نمایشی به جهت حفظ جان آن‌ها خاطر نشان می‌کند: این اداره کل حداقل می‌تواند به‌جای برگزاری برخی رویداد‌ها و جشنواره‌ها که در این شرایط کمکی به حال تئاتر نمی‌کند بودجه و اعتباری را برای تأمین موارد بهداشتی برای سالن‌های نمایش اختصاص داده و از آسیب حداکثری اهالی تئاتر جلوگیری کند یا بخشی از اعتباراتش را برای گرفتن تست کرونا رندمی یا کلی از هنرمندان تئاتر اختصاص دهد تا شاهد اتفاقات ناگوار نباشیم.
وی ضمن بیان این نکته که از زمان شیوع ویروس کرونا تا به امروز زمان بسیاری برای تدبیر شرایط تئاتر وجود داشت، ولی این اتفاق رخ نداده است یادآور می‌شود: تلاش‌های نهاد‌های دولتی ازجمله سازمان سینمایی و اداره کل هنر‌های نمایشی برای بازگشایی این مراکز فرهنگی به‌رغم قابل‌تقدیر بودن به‌نوعی پاک کردن صورت‌مسئله آنهاست، زیرا عدم انجام کار مناسب برای اهالی تئاتر باعث شده تا این نهاد‌ها با انتقال آن به گروه ۲ شغلی و ادامه فعالیت‌های تئاتر در شرایط پرخطر صورت‌مسئله را پاک‌کرده و فکری به جهت حفظ جان اهالی تئاتر در زمان شروع موج چهارم کرونا نکنند. زمان زیادی از شروع مشکلات تئاتر به دلیل شیوع ویروس کرونا گذشته و اقدامی برای حل آن انجام نشده است، شاید به نوعی انجام این کار در این زمان بیشتر شبیه یک فعالیت انتخاباتی باشد.
۵۰ درصد بی‌خاصیت
نکته قابل تأمل دیگر اینکه در مقاطعی که فعالیت‌های تئاتری از سر گرفته شد پروتکل‌هایی برای اجرا‌های تئاتری مدنظر قرار گرفت که یکی از این موارد، استفاده از ۵۰ درصد ظرفیت سالن بود. این استفاده ۵۰ درصدی از ظرفیت سالن شرایط را برای تأمین هزینه‌های یک اجرای نمایشی سخت کرد و یک گروه تئاتر علاوه بر تمرین و تولید اثر خود باید ضرر مالی شدیدی را هم متقبل می‌شد، زیرا تأمین هزینه‌های تولید و اجرای یک اثر نمایشی با توجه به تورم و شرایط اقتصادی جامعه از طریق ظرفیت ۱۰۰ درصدی سالن هم امکان‌پذیر نبوده و نیست و استفاده از ۵۰ درصد ظرفیت سالن این ضرر مالی را دوچندان می‌کرد.
این مسئله باعث شد تا در اولین روز شهریور سال گذشته اداره کل هنر‌های نمایشی در اطلاعیه شماره ۶ خود طرحی را در خصوص حمایت از گروه‌های تئاتری ارائه کند که در بخشی از آن آمده بود: «پس از موافقت ستاد ملی مبارزه با کرونا مبنی بر امکان از سرگیری فعالیت‌های نمایشی، یکی از الزامات بازگشایی استفاده از ۵۰ درصد ظرفیت صندلی‌ها تعیین شد. با توجه به اینکه این قید یکی از مهم‌ترین چالش‌های گروه‌های نمایشی و مدیران تماشاخانه‌ها برای ازسرگیری فعالیت‌ها بود، اداره‌کل هنر‌های نمایشی از زمان اعلام شیوه‌نامه‌های بازگشایی به دنبال راهکاری برای جبران این موضوع برآمد. پس از برگزاری جلسات متعدد، با حمایت و همراهی معاون محترم امور هنری و تصویب و ابلاغ بودجه‌ای مستقل، امکان رسیدن به برنامه‌ای برای رفع خلأ موجود مبنی بر عدم استفاده از ۵۰ درصد ظرفیت سالن‌های نمایشی فراهم آمد.» این طرح تا پایان سال ۹۹ در خصوص حمایت از ظرفیت خالی اجرای گروه‌های تئاتری که در شرایط کرونایی روی صحنه رفتند تا حدی اعمال شد، اما مبالغ در نظر گرفته شده با توجه به هزینه‌های تولید اثر بسیار ناچیز بود.
با شروع سال جدید و ماندگاری ویروس کرونا قادر آشنا مدیرکل هنر‌های نمایشی درباره شرایط ادامه این طرح در سال جاری به مهر می‌گوید: «طرح حمایت از ۵۰ درصد صندلی‌های خالی اجرا‌های نمایشی با توجه به اینکه بر اساس پروتکل‌های بهداشتی اجرا‌های تئاتری با ۵۰ درصد ظرفیت باید روی صحنه بروند، تا پایان سال ۹۹ انجام شد و آنچه در این خصوص به گروه‌های تئاتری که آثارشان را اجرا کردند تعهد داشتیم، انجام دادیم. طی جمع‌بندی‌هایی که انجام دادیم قرار شد این طرح تا پایان شهریور ۱۴۰۰ نیز اجرا شود و منابع مالی مورد نیاز در این خصوص را تأمین کنیم. این طرح حمایتی در استان‌ها در قالب تفاهم‌نامه با مدیرکل ارشاد استان و در تهران بر اساس فروش آثار و دستورالعملی که شهریور ۹۹ منتشر کردیم اجرا می‌شود.»
بازگشت سرخی کرونا تا اطلاع ثانوی
این شرایط تا چند روز پیش ادامه داشت تا اینکه ستاد کرونای کشور از شروع پیک پنجم کرونا در کشور خبر داد. بعد از اعلان این مسئله مدیرکل هنر‌های نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رسانه‌ها ظاهر شد و اعلام کرد با توجه به اینکه شهر تهران از روز جمعه ۱۱ تیر بار دیگر وارد شرایط قرمز کرونایی شده کلیه اجرا‌های تئاتری متوقف می‌شود و بر اساس قانون فعالیت‌های تئاتری به دلیل شرایط قرمز کرونایی تعطیل شده و تا اطلاع ثانوی این تعطیلی ادامه دارد.
کار‌هایی که می‌توانستید، اما نکردید!
اقدامات ضعیف مدیریتی مسئولان عرصه هنر‌های نمایشی که صدماتی به مراتب بدتر از ویروس کرونا را بر پیکره تئاتر و فعالان آن وارد کرده باعث نارضایتی اغلب دوستداران این هنر اصیل و ریشه‌دار کشورمان شده است. حسین کیانی، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر با نگارش یادداشتی، انتقاد‌های خود را از نسبت به عملکرد مدیران هنری در زمینه تئاتر مطرح کرده و از آنان خواسته به خاطر اقدامات ضعیف مدیریتی از اهالی تئاتر عذرخواهی کنند. در بخشی از یادداشت این هنرمند خطاب به وزیر ارشاد، معاون هنری و مدیر مرکز هنر‌های نمایشی آمده است: «در طول دوران کرونا از آغاز تا همه‌گیری و تاکنون که اوج (پیک) پنجم این بیماری آغاز شده و برای چندمین بار باعث تعطیلی آسیب‌پذیر‌ترین هنر، یعنی تئاتر شده، شما به عنوان متولیان و مسئولان و پاسخگویان مستقیم امور فرهنگی و هنری و نمایشی می‌توانستید برنامه‌های گوناگونی برای جلوگیری از آسیب‌های وارده به هنر تئاتر و هنرمندان و فعالان این عرصه بااهمیت فرهنگی طراحی و اجرا کنید که نکردید. شما می‌توانستید با واقع‌نگری و پیش‌بینی دقیقِ شرایط و ابعاد اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی هنر تئاتر نه‌تن‌ها از آسیب‌ها جلوگیری کنید بلکه زمینه‌های ایجاد شغل و کسب حداقل درآمد و رفاه اجتماعی و اقتصادی برای هنرمندان و دست‌اندرکاران هنر‌های نمایشی را فراهم کنید که نکردید. شما به جای این که صرفاً تئاتر را از یک گروه شغلی به گروه شغلی دیگری وارد کنید و زندگی سخت و پرمشقت هنرمندان تئاتر را به شرایط ناپایدار این بیماری پُردامنه گره بزنید و به هیچ پیشنهاد و اعتراضی گوش نسپارید، می‌توانستید در این مدت با همدلی و همکاری با هنرمندان تئاتر از خود نام نیکی به یادگار بگذارید که نگذاشتید. شما در ساده‌ترین و ملموس‌ترین شکل ممکن می‌توانستید از بودجه هنر‌های نمایشی برای هنرمندان و دست‌اندرکارانِ غیررسمی و غیرپیمانیِ هنرتئاتر، حقوق بیکاری تعریف کنید و سرنوشت نامعلوم بودجه تئاتر را در این مدت دوساله، کمی معلوم‌تر کنید. شما کارهای ضروری و مؤثر دیگری هم می‌توانستید برای جلوگیری از این همه آسیب به هنر تئاتر و هنرمندانش انجام دهید که ندادید.»
هنر تئاتر پیش از شیوع کرونا نیز با مشکلاتی عدیده دست و پنجه نرم می‌کرد، اما به هر حال قشر مشخصی وجود داشت که رفتن به سالن‌های تئاتر برای آن‌ها یک عادت بود و حاضر بودند برای تئاتر هزینه کنند و همین قشر بودند که تئاتر را زنده نگه می‌داشتند، اما کرونا پای این قشر را از تئاتر برید و گسستی عمیق میان مخاطب با تئاتر ایجاد کرد. ادامه این وضعیت بحران تئاتر ایران را عمیق‌تر می‌کند و امید است که دولت سیزدهم تمهیدی برای برون‌رفت از این شرایط داشته باشد.
