بورس اوراق بهادار تهران در يكسال اخير 2هزارو500هزار ميليارد تومان از ارزش خود را از دست دادهاست و در حالي كه سهامداران تصور ميكردند دولت روحاني شايد با نزديكشدن به انتخابات رياست جمهوري 1400 بهبودي در وضعيت بازار ايجاد كند تا بخشي از زيانهاي سنگينشان جبران شود،اين روزها تنها شاهد درگيري لفظي و تحليلي همتي و دژپسند بر سر چرايي نوسان بازار سرمايه هستند؛در جدالی كه بيشك زيان آنها را جبران نخواهد كرد.
سال گذشته در چنين روزهايي بازار سرمايه در اوج خود به سر ميبرد، اشخاصي كه صاحب دانش، رانت اطلاعاتي يا شانس بودند، زودتر از بازار خارج شدند و اشخاصي هم كه به واسطه دعوت و تبليغات و جو عمومي جامعه دير وارد اين بازار شدند يا اصلاً سودي نديدند يا اينكه بعد از تجربه صعود كوتاهمدت به يكباره در تله سقوط بازار گير افتادند. در يكساله اخير شاخص كل بازار بورس اوراق بهادار تهران نيمي از ارتفاع خود را از دست دادهاست، به طوري كه هم اكنون در محدوده يك ميليون و 100 هزار واحد درجا ميزند، همچنين ارزش اين بازار در همين مدت با افت 2هزارو500 هزار ميليارد تومان در محدوده 4هزارو500هزار ميليارد تومان قرار گرفتهاست.
دهها ميليون سهامدار مالباخته بورسي نميدانند اصلاً بايد چه كنند و آنقدر از اصل سرمايه خود را از دست دادهاند كه دست به دامن سياستهاي دولت حسن روحاني شدهاند تا ببينند آيا دولت در ماههاي انتهايي خود اقدامي براي بهبود وضعيت بازار سرمايه ميكند و يا اينكه مالباختگان بورسي را در وضعيت زيان ترك خواهد كرد.
در اين بين با وجودي كه انتظار ميرفت در آستانه انتخابات رياست جمهوري 1400 دولت كاري براي بازار سرمايه انجام دهد،اما چنين نشد اين در حالي است كه وضعيت مالي دولت به قدري وخيم است كه با رشد پايه پولي ميتوان متوجه شد دولت با استقراض، هزينههاي جاري خود را تأمين ميكند.
از سوي ديگر همتي كه از بانك مركزي به عرصه رقابتهاي انتخاباتي رياست جمهوري ورود كردهاست، اين روزها علاوه بر جدال با رقبا، جدالي هم با وزير اقتصاد و مجموعه سازمان برنامه و بودجه دارد، زيرا وي معتقد است سياستهاي پولي تحت سلطه سياستهاي مالي اقتصاد دولتي در تحريم و شيوع كرونا قرار گرفتهاست و كار چنداني نميتوانست براي اقتصاد انجام دهد،اما از سوي ديگر دژپسند نيز ضعف سياستهاي پولي را در افت بازار سرمايه مؤثر عنوان كردهاست.
نقش همتي در سقوط بورس
فرهاد دژپسند، وزير اقتصاد معتقد است، اگر نوسانات نرخ بهره بين بانكي با سوءمديريت مواجه نميشد، چشمانداز مثبت روند رو به رشد بازار سهام به گونهاي بود كه ميتوانستيم حتي به بانك مركزي در هدايت نقدينگي كمك كنيم، چنانچه در مهر و آبان اين اتفاق افتاد.
از تير ماه سال 1399 كه روند نرخ بهره بين بانكي صعودي شد، مشخصاً در آن برهه جهت حركت شاخص كل بورس نزولي شد. در واقع از زماني كه نرخ بهره بين بانكي 20 درصد شد، اين شاخص عملاً بر روند بازار سهام مسلط شد. اگر وضعيت صعودي بازار سهام ادامه پيدا ميكرد به هيچ عنوان دولت مجبور به استفاده از بحثهاي فرابودجهاي مثل تبصره 4 قانون بودجه نميشد.
وزير اقتصاد با بيان اينكه نرخ سود بين بانكي در اختيار يك دستگاه «بانك مركزي» است، گفت:«مديريت اين نرخ با سوء مديريت مواجه شد و اگر در اين حوزه سوء مديريت نداشتيم، با بهبود بازار سهام و استفاده از ظرفيت بورس ميتوانسيم در هدايت نقدينگي به بانك كمك كنيم.
در زماني كه نرخ بهره بين بانكي پايين بود، هفتهاي 8 هزار ميليارد تومان اوراق فروخته ميشد، اما با افزايش نرخ بهره بين بانكي، فروش اوراق دولت به شكل وحشتناكي افت كرد. سال قبل به سختي 125 هزار ميليارد تومان اوراق نقدي فروخته شد، اگر برخي ميگويند بانكها به صورت اجباري اوراق نقدي دولت را خريداري كردند، بايد تأكيد كرد، هيچ الزامي از سوي دولت در اين حوزه نبود،بلكه به صورت اختياري اين روند عمدتاً در بانكهاي دولتي انجام شد.
وي معتقد است انحراف در سياست پولي بر تحولات اقتصادي مؤثر بود. اگر الزامات استقلال و نظارت بانك مركزي بر بانكها لحاظ نشود، به انحرافي منجر ميشود كه تبعاتش غير قابل جمع كردن است. اين انحراف از سال 1397 به نوعي شروع شد.
رفتار تبعیضآمیز بانک مرکزی در حمایت از بانک و بورس
هيئت عالي ثبات اقتصادي در همه جاي دنيا وجود دارد كه وزير اقتصاد، رئيس آن است، چون وزير اقتصاد همزمان بازار بانكي، بيمه، بدهي و بورس را زير نظر دارد. به عنوان يك مثال از نظارت مجمعي، بانك مركزي برخي مؤسسات اعتباري مشكلدار را كه زير نظر گرفته بود، در اسفندماه براي حل مشكل آن مؤسسه 11 هزار ميليارد تومان اوراق {آن} را خريداري كرد تا مشكلش حل شود، اما همين بانك مركزي حاضر نبود كمتر از 11 هزار ميليارد تومان براي حل مشكل بورس ارز صندوق توسعه را خريداري كند.
نقش دژپسند در سقوط بورس
از سوی دیگر عبدالناصر همتي، نامزد انتخابات رياست جمهوري گفت: سقوط بورس به دليل دعواي فرهاد دژپسند، وزير اقتصاد و وزير نفت بودهاست. همتي با اشاره به اينكه ظرف يكسال سه بار رئيس بورس را تعويض كردهاند، افزود: با دخالتهاي سياسي بورس را به بازاري غيرقابلكنترل تبديل كردند. او گفت كه اواسط تير در نامهاي به رئيسجمهور گفتم كه قضيه بورس دارد خطرناك ميشود و رونوشت اين نامه را به رهبري هم دادم، اما بعد از نامه من باز مسئولان مردم را تشويق به حضور در بورس كردند.
همتي گفت: رهبري نظر من را تأييد كردهبودند و به رئيسجمهور گفتند براي بورس تدبير كنيد.
همتي با بيان اينكه قرار بود صندوق توسعه ملي يك درصد از منابع ريالي را به صندوق توسعه بازار اختصاص دهد، گفت: صندوق توسعه ملي به بانك مركزي ربطي ندارد. او تأكيد كرد: به خاطر اقدامات مهم بانك مركزي در جلوگيري از فروپاشي اقتصادي بهترين راه را در مقصر جلوه دادن ما در سقوط بورس ديدند. همتي با بيان اينكه همه تصور ميكردند ارز تا۴۰هزار تومان و۶۰هزار تومان بالا ميرود و ميگفتند سهام نيز بايد با اين قيمت محاسبه شود، افزود: از زمان بالا رفتن سود بين بانكي تا زمان سقوط بورس يك ماه و نيم فاصله بود.
او همچنين گفت: برخي ميخواستند رئيس بانك مركزي را ناموفق جلوه دهند. شايد احساس كردند ميخواهم كانديدا شوم.