سرویس اقتصادی جوان آنلاین: همانند اکثر کالا‌های بازار، قیمت نفت خام با نوسانات زیادی در دوره کمبود یا مازاد عرضه روبه‌رو می‌شود. این نوسانات قیمت نفت خام به عواملی نظیر تقاضای نفت، میزان حفاری و مقدار نفت پالایش شده و فروخته شده وابسته است.
از نخستین روز‌های تولید تجاری نفت در شهر باکوی جمهوری آذربایجان، نوسانات قیمت نفت به دلیل رویداد‌های اقتصادی و سیاسی وجود داشته‌است. پیشرفت‌های فناوری و تغییرات صنعت نفت نیز تاکنون بر قیمت‌ها تأثیرگذار بوده است.
۱۸۰۰ تا ۱۸۶۹ میلادی، ظهور طلای سیاه
صنعت نفت مدرن به تولید نفت در شهر باکو و ساخت نخستین پالایشگاه دنیا در سال۱۸۳۷ میلادی باز می‌گردد. این پالایشگاه نفت را به پارافین تبدیل می‌کرد که در گرمایش و روشنایی کاربرد داشت.
نخستین چاه نفت مدرن در سال۱۸۴۶ میلادی در باکو حفاری شد و در عمق ۲۱متری به نفت رسید. این میدان نفتی ۹۰درصد تولید دنیا را در اختیار داشت. بخش اعظم نفت تولیدی آن سال‌ها در اطراف ایران قرار داشت.
۱۸۷۰- ۱۹۱۳ میلادی، انقلاب خودرو
در حالی که تعدادی از اقتصاددان‌های دنیا معتقدند پس از پایان جهانی‌دوم، صنعت مدرن نفت با اجرای طرح مارشال شکل گرفت، اما گروهی دیگر معتقدند تأسیس شرکت استاندارد اویل توسط جان‌دی. راکفلر در سال ۱۸۷۰ میلادی در اوهایو را باید سرآغاز عصر مدرن نفت دانست.
شرکت استاندارد اویل به سرعت در مدت دو دهه توسعه یافت و با کاهش قیمت نفت به رشد رقابت در بازار کمک کرد. موفقیت این شرکت باعث شد تا کنترل ۹۰درصد فرآورده‌های نفتی در بازار ایالات‌متحده را در سال۱۸۹۰ میلادی در دست گیرد.
با رشد تولید نفت ایالات متحده و روسیه، قیمت جهانی نفت از ۵۶/۲ دلار در سال ۱۸۷۰ میلادی به ۵۶/۰ دلار در سال ۱۸۹۲میلادی کاهش یافت.
۱۹۰۱ تا ۱۹۱۱ میلادی، ظهور غول‌های نفتی
بنیان اکثر غول‌های نفتی به اوایل قرن بیستم باز می‌گردد. پس از کشف نفت در اسپیندلتوپ ایالت تگزاس، شاهد تأسیس شرکت‌های تگزاکو و گلف اویل در سال ۱۹۰۱ میلادی بودیم.
افزایش فشار رقابتی باعث شد تا شل و رویال داچ شل در سال۱۸۰۷ میلادی ادغام شدند و شرکت رویال داچ شل تأسیس شد.
شرکت بی‌پی که در گذشته انگلو-پرشین اویل کمپانی نامیده می‌شد، در سال۱۹۰۸ میلادی و پس از کشف نفت در ایران تأسیس شد. شرکت‌های شورون، اکسون و موبیل (که اینک اکسون موبیل نامیده‌می‌شوند)، در سال۱۹۱۱ میلادی و پس از تقسیم استاندارد اویل به دلیل مقررات ضد تراست توسط دیوان عالی ایالات متحده تأسیس شدند. هفت غول نفتی کنترل ۸۵درصد ذخایر نفتی را در دوره طلایی‌دهه۱۹۷۰ میلادی در اختیار داشتند.
کشف‌های نفتی، جنگ‌ها و بحران‌ها
کشف نفت در کاشینگ ایالت اوکلاهاما در سال۱۹۱۲ میلادی را باید گامی مهم در توسعه صنعت نفت ایالات متحده دانست. این منطقه به سرعت به یکی از میدان‌های نفتی مهم امریکا تبدیل شد.
نکته مهم این است که شاخص نفتی وست تگزاس اینترمدیت به عنوان شاخص جهانی قیمتگذاری نفت ایجاد شد. در چهار و نیم دهه بعد، شاهد دوره پرفراز و نشیبی از جنگ‌ها و بحران‌های بین‌المللی بودیم که همه این اتفاقات بر قیمت نفت تأثیرگذار بود.
جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ میلادی) باعث شد تا تقاضای جهانی نفت افزایش یابد و قیمت نفت با رشدی دو برابری از ۸۱/۰ دلار در سال ۱۹۱۴ میلادی به ۹۸/۱ دلار در پایان جنگ جهانی اول برسد.
پس از پایان جنگ جهانی اول، شاهد تداوم رشد تقاضای نفت به دلیل افزایش تعداد خودرو‌ها و کمبود بنزین در سواحل غربی ایالات متحده بودیم. قیمت هر بشکه نفت تا ۰۷/۳ دلار بالا رفت، اما پس از مدتی به ۶۱/۱ دلار بازگشت. در این دوره، شرکت‌های نفتی پژوهش‌های خود برای یافتن کاربرد‌های جدید نفت نظیر تولید پلاستیک‌ها را آغاز کردند، اما قیمت نفت با وجود ایجاد تقاضا‌های جدید با رشد رقابت و تولید نفت خام، همچنان پایین باقی ماند. در این دوران با کشف ذخایر نفت در مناطق مختلف دنیا نظیر ونزوئلا، عراق، شوروی، کویت، عربستان سعودی و خلیج مکزیک شاهد تثبیت قیمت نفت هستیم. کشف نفت در تگزاس شرقی در سال۱۹۳۰ میلادی یکی از اتفاقات مهم در این دوره بود. هرچند به دلیل ایجاد رکود بزرگ شاهد سقوط قیمت‌ها از ۱۹/۱ دلار در سال۱۹۳۰ میلادی به ۶۵/۰ دلار در سال۱۹۳۱ میلادی بودیم.
نبرد برای کنترل تولید
پس از پایان جنگ جهانی دوم، بسیاری از دولت‌ها تلاش کردند نقش خود را در تولید نفت افزایش دهند. چند کشور نیز به ملی کردن زیرساخت‌های صنعت نفت کشورشان دست زدند. در سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ میلادی، ایران، اندونزی و عربستان سعودی بخش‌هایی از صنعت نفت کشورشان را ملی کردند. پس از بحران سویز در سال‌های ۱۹۵۶ و ۱۹۵۷ میلادی، دولت مصر کنترل کانال سوئز را که ۵درصد نفت دنیا از آن عبور می‌کرد، در دست گرفت. به هر ترتیب، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی توانستند به بزرگترین کنترل‌کنندگان تولید نفت دنیا تبدیل شوند. در اواخر دهه۱۹۵۰ میلادی، اتحاد جماهیر شوروی، نفت ارزان خود را به بازار جهانی نفت سرازیر کرد. این اقدام باعث شد تا غول‌های نفتی نیز برای تداوم حضور در رقابت، وادار به کاهش قیمت نفت خود شوند. در پاسخ به این شرایط، عربستان سعودی، ایران، کویت و ونزوئلا سازمان صادرکنندگان نفت (اوپک) را به عنوان ابزاری برای کاهش یافتن رقابت میان کشور‌های عضو و در جهت تأثیر‌گذاری بیشتر بر کنترل عرضه تأسیس کردند.
بعد‌ها کشور‌های دیگر به ویژه با ملی کردن نفت خود و تصاحب سهام غول‌های نفتی به اوپک پیوستند. در سال ۱۹۷۳ میلادی و پس از جنگ یوم کیپور، اعضای اوپک فروش نفت به حامیان اسرائیل را تحریم کردند. قیمت نفت به سرعت اوج گرفت و از ۴۸/۲ دلار در سال۱۹۷۲ میلادی به ۵۸/۱۱ دلار در سال ۱۹۷۴میلادی افزایش یافت.
شکست هیدرولیک و تغییر مهره‌های بازی
در دو دهه اخیر، شاهد اتفاقات مختلفی در بازار نفت و نوسانات فراتر از انتظار قیمت نفت خام بوده‌ایم. اشغال عراق در سال ۲۰۰۳میلادی، عرضه نفت را به سوی شرایط عدم اطمینان سوق داد و همزمان رشد تقاضای نفت چین و دولت‌های آسیایی روی داد و قیمت هر بشکه نفت از ۳۸/۲۹ دلار در سال ۲۰۰۰میلادی به ۰۲/۱۴۶ دلار در سال۲۰۰۸ میلادی افزایش یافت.
اما با آغاز بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۸میلادی، بازار نفت نیز با چالش بزرگی روبه‌رو شد. بهار عربی سال ۲۰۱۱میلادی نیز کاهش عرضه را به دنبال داشت. قیمت نفت در آن سال از مرز ۱۲۱ دلار فراتر رفت. با سرازیر شدن نفت ارزان شیل به بازار شاهد کاهش نفت از ۸۴/۱۱۴ دلار در سال ۲۰۱۴میلادی به ۴۷/۲۸ دلار در سال۲۰۱۶ میلادی بودیم. اوپک وادار شد تا همکاری با تولیدکنندگان غیراوپک را برای کاهش تولید آغاز کند. با تشکیل اوپک پلاس، قیمت نفت اندکی بهبود یافت. هرچند هیچگاه به ارقام یک دهه پیش از آن نرسید. ایالات متحده امروز به بزرگترین تولیدکننده با ظرفیت مازاد دنیا تبدیل شده است. بدین ترتیب نقش آفرینی اوپک در کنترل قیمت‌ها و دستکاری عرضه کمرنگ‌تر از همیشه شده است. با تداوم جنگ تجاری ایالات متحده و چین در کنار شرایط عدم اطمینان در ایران، سوریه و چند کشور دیگر دنیا قیمت هر بشکه نفت از کمتر از ۳۹دلار در سال۲۰۱۶ میلادی به بیش از ۶۰دلار در حال حاضر رسیده است.
