نگاهی به رقابتهای گذشته انتخاباتی در کشور این نکته را به خوبی نشان میدهد که این فرآیند در صورتی میتواند به افزایش قدرت ملی و همبستگی اجتماعی منجر شود که رعایت اخلاق انتخاباتی به صورت جدی مورد توجه کاندیداها قرار گیرد؛ همان نکتهای که در سخنرانی اخیر رهبر انقلاب اسلامی در جمع نمایندگان مجلس مورد توجه ایشان قرار گرفت و بر رعایت آن از سوی کاندیداها و طرفداران ایشان تأکید کردند.
تا چند روز دیگر مناظرههای انتخابات ریاست جمهوری در رسانه ملی آغاز میشود؛ مناظراتی که میتواند سرنوشت انتخابات را به طور مؤثری روشن کند. نگاهی به مناظرات انتخاباتی که از سال ۸۸ تاکنون برگزار شده نشان میدهد گاه یک جمله یا یک سخن کاندیدا میتواند شرایط را ۱۸۰ درجه عوض کند، از همین رو درخشش در مناظرات انتخاباتی گاه میتواند برگ برندهای برای پیروزی یک نامزد در انتخابات باشد، با این حال این روند علاوه بر اینکه میتواند جلوهای از برقراری یک مردمسالاری دینی در جامعه باشد، آسیبها و مشکلات خود را نیز دارد، به عنوان مثال در مناظرات تلویزیونی گذشته هنگامی که بحث و جدل بین کاندیداها بالا میگرفت، بلافاصله تخریبها و بداخلاقیها نیز آغاز میشد. برخی مدارک روی میز میآمد و عدهای مدعی میشدند رقیب طرف مقابل آنها فاسدترین است. این روند گاه آنچنان شدت میگرفت که به جای یک رقابت انتخاباتی شاهد باقی ماندن رد تخریبها در ذهن مردم و طعم تلخ آن در جامعه بودیم.
شاید هم اکنون پیش از آغاز مناظرات جدیترین سؤال در ذهن همه این باشد که چگونه میتوان از چنین آسیبهایی جلوگیری کرد.
«اخلاق در انتخابات» حلقه گمشده
پاسخ این اتفاقات را میتوان در حلقه گمشدهای با نام اخلاق در انتخابات جستوجو کرد. اساساً اخلاق انتخاباتی است که میتواند تضمینکننده یک مسیر بدون اشکال و برگزاری یک انتخابات جدی باشد. این مسئله نه تنها در ایران بلکه در باقی مناطق دنیا به عنوان یک اصل اساسی مورد توجه است.
در مناظرات سال گذشته انتخابات ریاست جمهوری امریکا مجادله دو کاندیدا آنچنان تلخ و پر از اتهام و توهین بود که حتی صدای بیتفاوتترین طبقات امریکایی نیز درآمد، البته طبیعی است که در یک نظام سکولار و غیردینی این ماجرا چندان حساسیتبرانگیز نباشد، اما متأسفانه همان طور که گفتیم در انتخابات ریاست جمهوری کشورمان نیز در سالهای گذشته چنین بداخلاقیهایی البته با غلظت کمتر روی داد. در این میان وجود فضای مجازی نیز سبب شده است روند تخریب کاندیداها با هزینه کمتری جلو برود، به عنوان مثال در روزهای گذشته اتهامات فراوانی در فضای مجازی علیه کاندیداها منتشر شده که بعدها مشخص شد همگی غلط هستند. همین اتهامات به خوبی نشان میدهد از هم اکنون بداخلاقیها و زیر پا گذاشتن اخلاق انتخاباتی آغاز شده است. در این میان وظایف بخش نظارتی از همه سنگینتر میباشد که باید با چنین روند معیوبی مقابله کند، اما واقعیت این است که کنترل چنین مسئلهای تنها در اختیار بخش نظارتی نیست و رعایت اخلاق انتخاباتی به عنوان یک فرهنگ باید در جامعه ایران نهادینه شود.
نگاه رهبری به این ماجرا چیست
مقام معظم رهبری بارها در مقاطع گوناگون تاریخی بر رعایت این مسئله به عنوان یک واجب شرعی در سخنرانیهای خود تأکید کردهاند.
از نگاه ایشان انتخابات در یک جامعه اسلامی که نظام سیاسی آن بر مبنای ارزشهای اسلامی بنا نهاده شده است، تفاوتهای جدی با انتخابات در سایر نظامهای سیاسی دارد. جامعه دینی، تمام امور خود را زیر سایه عبودیت خداوند معنادار میکند، حتی امور شخصی انسان هم در این نگاه مقدمهای برای عبودیت خداوند محسوب میشوند. وقتی نیازهای عادی و امور شخصی انسان در چنین بستری تعریف میشود، طبعاً تکلیف اقدامات جمعی انسان مانند انتخابات روشن است. هدف نهایی در انتخابات هم تکمیل زنجیره بندگی خداوند و جلب رضایت اوست، از همین رو ایشان طی یک سخنرانی در اردیبهشت ماه سال ۹۶ میفرمایند: هم آحاد مردم، هم خود نامزدها، هم طرفدارانشان، کاری کنند که هر حرکتشان حسنهای باشد نزد کرام الکاتبین الهی، کاری کنند که اعمال آنها، رفتار آنها، گفتار آنها پیش خدای متعال حسنه محسوب بشود و خدای متعال ثواب برای آن معین بکند... تلاش کنند، مبارزه کنند، کار کنند، خوب است، اما نیتها را نیتهای خدایی بکنند. پس مقدمه فکری و نظری اخلاق انتخاباتی در نظر داشتن این فرض اصلی است که کنش سیاسی انتخاباتی قرار است مقدمهای برای جلب رضایت خداوند باشد. در کتاب «فتنه تقلب» تذکر رهبر انقلاب خطاب به مسئول یکی از روزنامهها که تیتر غیرمنصفانهای در سال ۸۸ در رسانهاش درج شده بود، آمده است: «دقیق حرف بزنید، نیاز نیست که اغراق و حرفهای دروغ زده شود. این کارها بیبرکتی میآورد.» در منطق اسلامی، عبور از خط قرمز اخلاق، حتی ما را به اهداف دنیایی نیز نزدیک نخواهد کرد. نکته دیگری که رهبری به صراحت درباره آن موضعگیری کرده و حرکت در این مسیر را بر خلاف نگاه دینی دانستهاند، بحث تخریب کاندیداهاست.
ماهیت انتخابات یک ماهیت رقابتی است. رقابت بستری است که در آن شرکتکنندگان سعی دارند از سایر رقبا پیشی بگیرند، اینجاست که اخلاق گاهی ممکن است مورد خدشه قرار گیرد و منافع ملی را قربانی منافع جناحی کند. اتفاقات سال ۸۸ اوج این وضعیت بود. انتخابات در نظام اسلامی بناست رضایت خداوند را فراهم کند، پس هر آنچه با مقررات الهی در تناقض باشد مایه زیرسؤال بردن اخلاق انتخاباتی خواهد شد.
ایشان در همین سخنرانی امسال و در جمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی فرمودند: نگاه نکنید به آن چیزی که در امریکا و بعضی کشورهای اروپایی معمول است که برخوردهای اهانتآمیز آبرویشان را برد. در گذشته هم هر وقتی که نامزدها در مناظرات تلویزیونی و ... روش اهانت و توهین و تهمت و تخریب طرف مقابل و ترساندن مردم از رقیب را دنبال کردند، کشور به نحوی از انحا ضرر کرد. در سال۸۸ هم با داغ شدن مناظرات این محور جنجال و حساسیت دوچندانی ایجاد کرد تا جایی که واکنش رهبر انقلاب را برانگیخت و در همین باره در نماز جمعه معروف سال ۸۸ فرمودند: «در مواردی این مناظرهها... جنبه احساساتی و عصبی پیدا میکرد، جنبه تخریبی غلبه پیدا میکرد، سیاهنمایی وضع موجود به شکل افراطی در این مناظرهها دیده شد، سیاهنمایی دورههای گذشته هم در این مناظرهها مشاهده شد، هر دو بد بود. اتهاماتی مطرح شد که در جایی اثبات نشده است، به شایعات تکیه شد، بیانصافیهایی احیاناً دیده شد.»
البته این تذکرات محدود به پس از مناظرات نبود و در همان ایام کوران رقابتهای انتخاباتی ۸۸ هم طرح شده بود. روایت کتاب «فتنه تقلب» در این زمینه خواندنی است: «به گفته یکی از فرزندان رهبر انقلاب، ایشان که قبل از مناظرات احتمال داده بودند آقای احمدینژاد بنا دارد از اشخاصی نام ببرد، به طور مشخص آقای احمدینژاد را از این کار نهی کرده بودند.»
کاندیداها در رعایت اخلاق پیشقدم شوند
با نگاهی به همین تذکرات میتوان متوجه شد که اگر انتخابات سال ۱۴۰۰ قرار است به افزایش قدرت ملی و همبستگی اجتماعی بینجامد، باید بحث اخلاق در انتخابات به صورت جدی مورد توجه قرار بگیرد.
همه تحلیلگران به این نکته معترف هستند که در غیر این صورت تنها دوقطبیهای انتخاباتی در جامعه شکل خواهد گرفت که نه تنها اجازه بحثهای جدی و پیدا کردن راهحل برای مشکلات موجود کشور را نخواهد داد بلکه در عمل دشمن را در اجرای توطئههای خود علیه نظام جمهوری اسلامی مصممتر خواهد کرد. با در نظر گرفتن این موارد روشن است که شخص خود کاندیداها باید در اجرای اخلاق انتخاباتی از تمام اقشار جلوتر باشند چراکه تنها در این صورت میتوان انتظار داشت طرفداران کاندیداها نیز اخلاق را رعایت کنند.
عمل به این توصیه دقیقاً حرکت در همان چارچوبی است که شورای نگهبان قانون اساسی نامزدها را تأییدصلاحیت کرده است.