تأكيد رهبر معظم انقلاب اسلامي بر خارج شدن بحثهايي همانند سياست خارجي و فضاي مجازي از مجادلات انتخاباتي و تأكيد بر مسئله اقتصاد، بازتابي از بياثر بودن چنين مسائلي بر امور روزانه مردم است، كمااينكه در مسئله برجام با وجود هزينه فراواني كه بر كشور و سياست خارجي تحميل شد اما كوچكترين منفعتي در 10سال گذشته نصيب معيشت و اقتصاد مردم نشد و خروج امريكا از آن خسارات فراواني براي نظام و مردم به بار آورد؛ رويدادي كه رهبري با انذار ويژه خود به دنبال جلوگيري از تكرار آن هستند.
در طول 10سال گذشته اقتصاد مهمترين دغدغه و اولويت مردم و نظام جمهوري اسلامي ايران چه در سطح داخلي و چه در سطح خارجي بوده است. نگاهي به آمار و ارقام موجود نشان ميدهد ضربات وارد شده به اقتصاد ايران در طول 10سال گذشته كم از يك جنگ فراگير همهجانبه ندارد. ميزان رشد اقتصادي در طول سالهاي گذشته نزديك صفر بوده در حالي كه اين رقم براي سالهاي 68 تا 90 رقمي حدود 2درصد بوده است.
شاخصهاي ديگري همچون تورم بالاي 40درصد، افزايش نابرابريهاي اجتماعي، افزايش ميزان شهرنشيني و موارد ديگر همه و همه نشاندهنده بالا رفتن آسيبپذيري كشور در حوزه اقتصاد است.
برخي تحليلگران حتي اعتقاد دارند محدوديتهاي ايران در حوزه اقتصاد نيز باعث ايجاد برخي تنگناها براي نظام جمهوري اسلامي شده و دست طرفهاي متخاصم را براي اعمال فشار عليه ايران بازگذاشته است. با در نظر گرفتن تمام اين موارد روشن ميشود كه چرا رهبر معظم انقلاب اسلامي در سخنان خود بر ضرورت توجه به موضوع اقتصاد تأكيد كردهاند و آن را جزو اولويتهاي اصلي انتخابات سال 1400 دانستهاند.
فضاي مجازي و سياست خارجي اولويت مردم نيست
رهبر انقلاب روز پنجشنبه در جمع نمايندگان مجلس شوراي اسلامي با اشاره به برخي اظهار نظرها مبني بر اينكه نامزدها بايد در مناظرات ديدگاههاي خود را درباره فضاي مجازي و سياست خارجي اعلام كنند، تأكيد كردند: اينها جزو مسائل مردم نيست. مسئله مردم «بيكاري جوانان، معيشت طبقات ضعيف و مافياي واردات» است كه كمر توليد را ميشكند و جوانان مبتكر و با انگيزه را مأيوس و كشاورزان زحمتكش را بيچاره ميكند.
اين سخنان بازتابي از همين واقعيت 10سال گذشته كشور و مشكلاتي است كه در حوزه اقتصاد گريبانگير كشور است، البته طبيعي است كه بخشي از مشكلات كشور حتماً در حوزه تحريمهاست، كما اينكه رهبري در سخنرانيهاي گذشته خود بارها بر آن تأكيد كردهاند اما سؤال اين است كه متمركز شدن بر حوزه سياست خارجي تا چه حد ميتواند مشكلات كشور را حل كند. در حوزه بحثهاي مرتبط با فضاي مجازي هم تا كجا ميتوان اميد داشت كه بدون وجود يك زيربناي سالم اقتصادي امكان توسعه آن در جامعه وجود داشته باشد، كمااينكه به خاطر محدوديتهاي اقتصادي موجود هم اكنون بخش زيادي از قابليتهاي فضاي مجازي غيرقابل استفاده باقي مانده است.
گرهي كه با مذاكره از اقتصاد كشور باز نشد
شايد سؤال اين باشد كه آيا امكان حل مشكلات اقتصادي بدون رفع تحريمها وجود دارد؟ نگاهي به تجربه 10سال گذشته كشور نشان ميدهد ماجراي تحريمها هيچ گاه به صورت جدي از طريق مذاكره حل نخواهد شد. ماجراي برجام و اتفاقات بعد از آن نشان داد كه نوع نگاه هيئت حاكمه امريكا به ايران چنان متغير است كه حتي در صورت توافق مجدد باز هم كافي است تا با يك چرخش تحريمها عليه ايران بازگردد، به عنوان مثال هم اكنون مذاكرات جدي در وين براي احياي مجدد برجام در ميان است و جمهوريخواهان كنگره اعلام كردهاند با ارائه يك طرح درصدد جلوگيري از بازگشت به اين توافق هستند. اگرچه فعلاً با تسلط دموكراتها بر هر دو مجلس امكان چنين اقدامي كمرنگ است، اما سؤال اين است كه اگر مذاكرات وين به نتيجه رسيد و جمهوريخواهان باز هم در انتخابات مياندورهاي سال 2022 بر كنگره مسلط شوند و با تصويب قانوني منافع ايران از برجام را به صفر رساندند، تكليف چيست؟ به خصوص اينكه درباره ضديت با ايران يك سياست دو حزبي در امريكا جريان دارد و بسياري از دموكراتها با سياستهاي خصمانه جمهوريخواهان عليه ايران همنوا هستند. بسياري از لوايح تحريمي عليه ايران با اجماع دو حزبي به تصويب رسيده است و همين مسئله نشان ميدهد اختلاف جدي در رابطه با محدود كردن در داخل احزاب امريكايي وجود ندارد. همين چالش در خصوص انتخابات سال 2024 وجود دارد. ممكن است در اين انتخابات باز هم يك رئيسجمهور جمهوريخواه انتخاب شود و با توجه به محبوبيت سياستهاي ترامپ در بخشي از جامعه امريكا خود وي يا شخصي نزديك به سياستهاي وي به رياست جمهوري برسد. به اين ترتيب روشن است كه عملاً باز هم بحث برجام و سرنوشت آن در هالهاي از ابهام قرار ميگيرد، در صورتي كه اگر واقعاً قرار باشد تمام بهبودي اقتصاد ايران به ماجراي برجام گره بخورد، مقاملات ايراني عملاً بايد تمام تحولات سياسي در داخل امريكا را رصد كنند و تمام سياست اقتصادي را با آن پيوند بزنند كه چنين اقدامي نه عاقلانه است و نه كشوري به دنبال آن ميرود.
تأكيد بر قرار نداشتن اولويت سياست خارجي در رقابتهاي انتخاباتي بازتابي از همين واقعيت است. در حقيقت شرايط فعلي به هيچ عنوان نميتواند آينده روشني درباره بهبود اقتصادي كشور از طريق مذاكره صرف ترسيم كند. اين نتيجهاي است كه كمتر كسي درباره آن شك داشته باشد. بهبود وضعيت اقتصادي كشور از طريق اصلاح روندهاي دروني هم در دسترستر به نظر ميرسد و هم اينكه نتايج آن با سرعت بيشتري سر سفره مردم خواهد رفت. در شرايطي كه اگر قرار باشد تنها وضعيت اقتصاد از طريق مذاكرات و بالارفتن صادرات نفتي بهبود يابد، اولين منتفع آن واردكنندگان و كساني هستند كه به رانتهاي اينچنيني دسترسي دارند.
همه چيز فيلترينگ نيست
بحث فضاي مجازي و گفت و گو بر سر آن را ميتوان در همين چارچوب ارزيابي كرد. فضاي مجازي داشتههاي فراواني براي بهبود اوضاع اقتصادي جامعه دارد كه در ايران تنها بر جنبههاي سرگرمي و اطلاعرساني آن تمركز شده است. همين نكته هم سبب شده تا تمامي بحثها بر نحوه دسترسي به اين درگاهها متمركز شود. آش به قدري شور شده است كه حتي وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات نيز وارد اين معركه شدهاند و كار به جدل در فضاي مجازي نيز كشيده است. طبيعي است كه هيچ كس انتظار ندارد اين مجادلات عملاً تأثيري بر استفاده از فضاي مجازي داشته باشد. در اين شرایط تنها برخي شكافهاي تصنعي در سطح جامعه تشديد ميشود كه قابليتي جز دوقطبيسازي انتخاباتي ندارد. اين دوقطبي ميتواند در يك رقابت انتخاباتي مسائل اصلي را به حاشيه بکشاند و تنها به جدلهاي بيهوده بينجامد. همان گونه كه در رقابتهاي انتخاباتي گذشته بحث ديواركشي منجر به تغيير جهت آراي بسياري شد كه بعدها نيز مشخص شد اساساً ريشه در واقعيت نداشته است، در همين دوره نيز مشخص بود بحثهاي مرتبط با فضاي مجازي چه در مناظرات انتخاباتي و چه در تبليغات برخي كانديداها مورد توجه قرار ميگيرد و اتفاق دوره قبل به شكل ديگري تكرار ميشود.
تأكيد مقام معظم رهبري بر اين نكته كه فضاي مجازي جزو دغدغههاي اصلي مردم نيست، از همين مسئله نشئت ميگيرد. در حقيقت بحثهاي بيهوده و دوگانهساز بر سر همين مسئله سبب ميشود مباحث جديتري همچون مبارزه با فساد در ساختارهاي دولتي و مقابله با قاچاق كالا مورد توجه قرار نگيرد، البته فضاي مجازي به دليل ماهيت و اهميت خود همچنان جزو مسائل اساسي كشور خواهد بود اما اين مسئله بايد از جهت درست خود همچون ايجاد ارزش افزوده براي اقتصاد مورد توجه قرار بگيرد و نه اينكه تمركز صرفاً بر فيلترينگ يا مسدودسازي فضاي مجازي باشد.
جلوگيري از تكرار اشتباهات گذشته
واقعيت اين است كه از سال 88 تاكنون به رغم تجربههاي جدي كه در مردمسالاري ديني براي نظام جمهوري اسلامي ايران كسب شده اما شرايط و جهتگيري بحثها به سمتي نبوده كه بتواند منافع اساسي را براي مردم تأمين كند. همين نكته به اصليترين نقطه ضعف مسير انتخابات و تبلیغات براي آن تبديل شده كه نتايج آن در طول چند سال گذشته براي كشور هويداست. سخنان مقام معظم رهبري در روز پنجشنبه را ميتوان نشانهاي از تلاش براي اصلاح اين مسئله دانست، البته در اين ميان باز هم اراده نامزدها حرف آخر را خواهد زد تا بر مسائل اصلي كشور متمركز باشند؛ روندي كه سرنوشت آن در روزهاي آينده و با برگزاري مناظرات انتخاباتي روشن خواهد شد.