سرویس سیاسی جوان آنلاین: از ابتدای دهه ۹۰ شمسی و گسترش تحریمهای یکجانبه و چندجانبه علیه ایران، سیاست خارجی همیشه ابزار جدی در جدالها و رقابتهای انتخاباتی بوده است. چه در سال ۹۲ و چه در سال ۹۶ بخش مهمی از آرای مردم بین کاندیداهای مختلف بر سر همین موضعگیری تقسیم شده است.
در این میان هسته اصلی این مجادلات بحث برجام و نحوه رفتار دولتهای منتخب با این توافقنامه است. اگرچه سیاست خارجی کشور در قالب شورای عالی امنیت ملی کشور تعیین میشود و هیچکس و یک نهاد یا یک دستگاه مسئولیت آن را بر عهده ندارد، اما دولت با سیاستهای خود میتواند نقش مهمی در آن داشته باشد.
با توجه به نظرسنجیهای اخیر برجام هماکنون نیز عنصری مهم در رقابتهای انتخاباتی است. یکی از این نظرسنجیها متعلق به مرکز نظرسنجی جهاد دانشگاهی «ایسپا» است.
براساس این نظرسنجی، ۸/ ۳۲ درصد شرکتکنندگان اعلام کردهاند که شرایط بعد از انتخابات ۱۴۰۰ بهتر میشود و حدود ۴۵ درصد اعلام کردهاند شرایط بدتر میشود یا تغییر نمیکند. این در حالی است که ۶/ ۴۶ درصد این افراد اعلام کردهاند که وضعیت بعد از برجام بهتر خواهد شد و ۲ /۳۴ درصد بر این باورند که وضعیت بعد از برجام بدون تغییر یا بدتر خواهد بود.
این نظرسنجی نشان میدهد که حتی سرنوشت برجام از نگاه مشارکتکنندگان نقش مهمی در تعیین سرنوشت کشور خواهد داشت تا انتخاباتی که قرار است در روزهای آینده برگزار شود.
اما سؤال اصلی اینجاست که نگاه و نوع تحلیل کاندیداها نسبت به برجام چه تأثیری در سرنوشت آنها و حتی این توافق هستهای خواهد داشت.
تجربه ۹۲ و ۹۶ پیش روی کنشگران سیاسی ایران
واقعیت این است که هماکنون و به صورت موازی با ثبتنام کاندیداها مذاکرات حساسی با حضور ایران و سایر کشورهای ۱+۴ در شهر وین در حال برگزاری است که خواهناخواه وضعیت آن تأثیر مهمی بر سرنوشت انتخابات کشور خواهد داشت.
البته هنوز روشن نیست که سرنوشت این مذاکرات به کجا بینجامد و بحث بر سر برداشته شدن تحریمها و مقاومت امریکا در مقابل لغو تمام تحریمها به نتیجه رسیدن آن را با هالهای از ابهام روبهرو کرده است.
از سوی دیگر با توجه به پایان یافتن توافق ایران و آژانس در ۳ خرداد ماه رسیدن به یک توافق و یا اعلام به نتیجه رسیدن گفتگوها الزامی است. در ایران نیز با پایان یافتن بررسی صلاحیت کاندیداها از همین تاریخ تبلیغات آنها نیز آغاز میشود.
به این ترتیب شکی نیست که نتیجه احتمالی این مذاکرات و حساسیت افکار عمومی تبدیل به موضوعی جدی برای بحث و تبادلنظر کاندیداها خواهد شد. در انتخابات سال ۹۲ عملاً رقابت بر سر مذاکره و عدم مذاکره میدان را تبدیل به یک دوقطبی کرده بود.
در انتخابات سال ۹۶ هم رقابت سنگینی بین طرفداران و منتقدان برجام به راه افتاد که البته منجر به بیان وعدههای عجیب و غریب از جمله برداشتن تمام تحریمها همراه شد، درست همان زمانی که ترامپ با وعده آتش زدن برجام به قدرت رسیده بود.
دوقطبی بر سر برجام ممنوع
زمانی که مذاکرات برجام در سال ۹۶ بین ایران و کشورهای غربی در جریان بود، یکی از نکات مهم مورد تأکید مقاممعظم رهبری پیشگیری از ایجاد دوقطبی بر سر مذاکرات هستهای در داخل جامعه به خصوص بین موافقان و مخالفان آن بوده است.
ایشان در خردادماه سال ۹۷ و در جمع مسئولان عالیرتبه نظام و در میانه منازعه خروج امریکا از برجام در نکتهای مهم و اساسی با پرهیز دادن «عناصر سیاسی، مدیریتی و مطبوعاتی» از سرزنش یکدیگر درباره برجام تأکید کردند: نقد صحیح، منصفانه و عاقلانه ایراد ندارد و مسئولان هم باید به آنها توجه کنند، اما اهانت، هتک حرمت، اتهام و ایجاد دوقطبی بر سر برجام نباید صورت گیرد و وحدت و همزبانی نباید نقض شود.
ایشان حتی در یک مثال تاریخی به وقایع ابتدای انقلاب اشاره و تصریح کردند: در سال ۵۹، رئیسجمهور وقت جامعه را دوقطبی و مردم را به دو دسته مخالف و موافق تقسیم کرد که نباید این تجربه تکرار شود.
این موضعگیری ایشان تنها محدود به ماجرای برجام نبوده، بلکه سالهای قبل نیز بر این نکته تأکید کردهاند که نباید این مسئله بهعنوان یک شکاف در عرصه دوقطبی در جامعه تبدیل شود. به نظر میرسد که این راهکار رهبری عاقلانهترین برخورد ممکن با این مسئله در عرصه انتخابات است.
با این حال در طول رقابتهای گذشته بارها و بارها این اصل مهم مورد خدشه قرار گرفته است. آن هم درست زمانی که قرار است مردم درخصوص سرنوشت سالهای آینده این کشور تصمیمگیری کنند.
شاید جدیترین مثال برای این مسئله را بتوان در روزهای اخیر یافت؛ زمانی که هنوز مذاکرات در وین به نقطه نهایی خود نرسیده، عالیترین مقام دولت از نهایی شدن لغو تحریمها سخن میگوید.
این بازی با افکار عمومی در مورد برجام به قدری جدی شده که حتی برخی مقامات خارجی در ایران را به صرافت اظهارنظر دراینباره انداخته است.
نمونه آن اظهارنظر اخیر سفیر فرانسه در تهران پیرامون به نتیجه رسیدن مذاکرات مربوط به احیای برجام تا پیش از انتخابات ریاستجمهوری در ایران است. او در گفتگو با روزنامه «کار و کارگر» گفته بود: «ما آقای ظریف را در اوج تنشهای ایران و امریکا به اجلاس جی ۷ دعوت کردیم تا پنجره مذاکرات را باز نگه داریم و خوشبختانه تا امروز پنجره مذاکرات بسته نشده است. در حال حاضر هم همین روند طی میشود و هدف هم این است که تا قبل از شروع انتخابات در ایران شاهد احیای کامل توافق هستهای باشیم.»
البته موارد دیگر همچون بالا و پایین بردن قیمت دلار و یا خروج ناگهانی کالا از گمرک جزو مواردی است که اگرچه نمیتوان شواهد جدی در مورد انتخاباتی بودن آن ذکر کرد، اما از هماکنون بحثهای جدی درباره جدی بودن چنین اتفاقاتی در فضای رسانهای کشور مطرح شده است.
سیاست خارجی نباید به کف خیابان برسد
نمیتوان مطمئن بود که واقعاً این آخرینبار است که یک موضوع در حوزه سیاست خارجی در حوزه سیاسی کشور مطرح میشود و یا نه، اما نکته اصلی اینجاست که آسیبهای این اتفاق بسیار بیشتر از مزایای آن است. در حقیقت کشیده شدن بحثهای جزیی سیاست خارجی به کف خیابان کشور را دچار مشکلاتی میکند که دوقطبی شدن آن یکی از مهمترین نشانههای آن است.
نکتهای که در نهایت با نهی رهبرمعظم انقلاب اسلامی روبهرو شده است تا تجربیات تلخ گذشته به خصوص در انتخاباتها تکرار نشود.
نگاهی به تجربیات کشورهای دیگر در این حوزه نشان میدهد که عمده مباحث اینچنینی در حوزه سیاست خارجی در کارگروهها و اندیشکدههای مربوطه مورد بحث قرار گرفته و بعد برای تصمیمگیری به نهادهای مربوطه ارجاع میشوند و در این کشورها، صندوق رأی، به تصمیمگیرنده اصلی برای سیاست خارجی و امنیت ملی تبدیل نمیشود. علاوه بر این ماهیت محرمانه و خاص این مذاکرات نیز دلیلی بر باز نشدن جزئیات آن در افکار عمومی است. البته این به معنای بیخبر ماندن افکار عمومی از نتایج این دیپلماسی نیست، اما باید این نظارت از طریق مسیرهای معقول صورت بگیرد.
با در نظر گرفتن همه این موارد میتوان گفت که تمام کاندیداها قبل از اینکه بخواهند موضع برجام را بهعنوان یک سوژه داغ روی میز مناظرات و رقابتهای انتخاباتی بگذارند، به این نکته باید توجه کنند که جدل و جدال غیرموجه بر سر این موضوع در نهایت منجر به آسیب به منافع ملی خواهد شد.
برجام موضوعی است که در نهایت باید در شورای عالی امنیت ملی و بر میز مذاکرات مورد توافق بگیرد و این تصمیم نیز باید با پشتیبانی کامل در داخل اجرایی شود. با دوقطبی کردن انتخابات عملاً این مسیر با مشکل مواجه میشود، هر چقدر که سبب پیروزی یکی از طرفها شود.