سرویس تاریخ جوان آنلاین: اثری که هم اینک در معرفی آن سخن می‌رود، خاطرات یکی از عناصر مؤثر، اما کمتر شناخته شده در نهضت جنگل را در خود دارد که در سالیان اخیر، از سوی مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر منتشر شده است. سعدالله خان درویش در این نگاشته، با بیان خاطرات و مشاهدات خویش از دوران مسئولیت در نهضت استقلال‌طلبانه جنگل، آسیب‌شناسی آن را نیز فرو نگذارده و در این باره، اشاراتی خواندنی دارد. اهمیت این اثر، همان اهمیت نهضت جنگل است که دامنه سخن و ادعا در باب آن، تا هم اینک ادامه دارد و در این باره، همچنان سخنان ضد و نقیض ابراز می‌شود. هر چند پاره‌ای از این ادعاها، معلول جزر و مد‌های سیاسی است و نباید چندان آن را جدی گرفت، اما به هر روی، مطالعه وقایعی از این دست نیز تعطیلی ندارد! راه رسیدن به منظری صحیح و ثبات‌مند در این باره، مراجعه به اسناد بالادستی و مشاهدات عناصر دخیل در این رویداد تاریخی است. ناشر در دیباچه خویش بر خاطرات سعدالله خان درویش، در باب اهمیت و محتوای این اثر، چنین آورده است: «این کتاب شامل خاطرات مکتوب سعدالله خان درویش است که به کوشش فرزند ایشان، گردآوری شده و مطالب جذابی از زندگی، منش و مبارزات مخاطره‌آمیز و ضد استعماری سعدالله خان، نهضت جنگل و شخص میرزا کوچک خان جنگلی را در بردارد. کتاب را باید به دو بخش تقسیم کرد. بخش اول به معرفی سعدالله خان، خاستگاه خانوادگی و جایگاه علمی وی پرداخته و به اخذ دیپلم وی از آلیانس فرانسه و اخذ مدرک حقوق از سوئیس و بررسی مشاغل حقوقی و دولتی وی اشاره دارد و بخش دوم، به فراز و فرود جمعیت جنگل و مبارزات و منش میرزا و یارانش اشاره دارد؛ خاطراتی که نوعی آسیب شناسی جمعیت جنگل نیز در آن به چشم می‌خورد. سعدالله خان درویش با کسب اعتماد میرزا کوچک خان جنگلی، توسط وی به مهم‌ترین پست‌های این جمعیت تا سطح «ریاست مجاهدین نظامی جنگل» منصوب می‌شود. او همچنین به عنوان نماینده اصلی نهضت جنگل، مسئولیت مذاکره با بسیاری از گروه‌ها و جریانات موافق و مخالف را به‌عهده می‌گیرد و از این رهگذر، شاهد بسا رویداد‌ها و تحولات بوده است.
در بخش دوم این اثر- که شاید بتوان آن را مهم‌تر از بخش نخست دانست- به محور‌های مهمی از نهضت جنگل که موارد زیر بخشی از مهم‌ترین آنهاست- اشاره می‌شود:
۱- ظرفیت وجودی بالای میرزا کوچک خان جنگلی در مقابله همزمان با روس، انگلیس و وادادگی‌های دولت مرکزی.
۲- نگاه ملی و «فرا قومیتی- منطقه‌ای» میرزا کوچک خان به مسئله استعمار و استبداد، با بررسی مرامنامه ۳۳ بندی جمعیت جنگل.
۳- نقش قرارداد استعماری ۱۲۹۸ (۱۹۱۹) در تشدید خصومت میرزا کوچک خان با بیگانگان و دولت مرکزی ایران.
۴- اشتباهات نامعقول و احساسی میرزا کوچک خان، در پناه دادن به افراد تحت تعقیب حکومت مرکزی و خیانت‌های بعدی همان افراد به او!
۵- افزایش فشار‌ها و توطئه‌ها علیه میرزا کوچک خان، با قدرتمندتر شدن رضاخان و پیمان شکنی و فریبکاری عوامل دولتی رضاخان، در مذاکرات و تعهدات.
۶- تأثیرات منفی جدایی‌ها، اختلافات و خیانت‌های داخلی اعضا، بر نهضت جنگل تا حد شکست آن».
