سرویس جامعه جوان آنلاین: تالاب گمیشان قدیمیترین و پس از تالاب انزلی، بزرگترین تالاب حاشیه دریای خزر است. این تالاب در شرقیترین بخش دریای خزر قرار گرفته و آخرین باری که این تالاب صدمه جدی دیدهبود، اواخر سال ۹۷ بود که سیل ویرانگر آققلا از مهمترین عوارض آن بود. وسعت تالاب گمیشان ۲۰هزار هکتار است که ۱۴هزار هکتار آن منطقه شکار ممنوع است. گمیشان در آبان ماه ۱۳۸۰ در کنوانسیون رامسر (پیمان جهانی برای حفاظت از تالاب ها) به ثبت رسید و اکنون حدود دو دهه است که تالاب بینالمللی محسوب میشود.
یک دهه آسیب به تالاب
سال ۱۳۹۶ قانون حفظ و مدیریت تالاب و ممنوعیت هرگونه عملیات عمرانی مخرب در حریم و داخل تالابهای کشور تصویب شد. در این سه سال، اما تالاب گمیشان چندینبار مورد هجوم لودرها و بیلهای مکانیکی مجریان مجتمعهای پرورش میگو قرار گرفتهاست. به طوری که اکنون ارتباط این تالاب و دریای خزر قطعشده و سیلاب و فاضلاب، فاصله خزر و تالاب را پر کردهاند.
در سال ۱۳۹۰ حفاظت محیطزیست و مسئولان استانداری وقت استان گلستان طرحی عجیب را کلید زدند. طرح اینگونه بود که کانالی به طول ۱۶ کیلومتر و عرض ۵۰ متر در قلب تالاب بینالمللی گمیشان ایجاد کردند تا آب تالاب گمیشان و دریای خزر را برای طرح توسعه ۲ هزار هکتاری میگو منتقل کنند؛ طرحی که تا سال ۹۷ ادامه داشت و آسیبهای زیادی به این تالاب و تنوعزیستی آن وارد کرد. با ایجاد کانالهای متعدد و خاکریز در قلب تالاب، عملاً دو بخش شمالی و جنوبی تالاب را از هم جدا و روند خشکیدگی تالاب را سرعت و شدت بخشیدند. این طرح به ایجاد یک کانون جدید تولید ریزگرد در مرز بین ایران و ترکمنستان منجر شد و از عوامل سیل ویرانگر آققلا هم بود.
سازمان بازرسی کل کشور هم حریف نشد
در نهایت در سال ۹۷ سازمان محیطزیست، اقدام غیر قانونی کانالکشی در گمیشان را متوقف کرد. پس از مدتی تجاوز به حریم تالاب دوباره آغاز شد. کار به جایی رسید که حتی هیئتی از سازمان بازرسی کل کشور که پیش از این با شکایت سازمانهای مردم نهاد مانع تغییر کاربری و تخریب زیستگاه پرندگان در آشوراده شدهبود، از تالاب گمیشان بازدید کرد، اما این نهاد هم حریف غارتگران تالاب نشد. در حال حاضر و در پی قطع ارتباط هیدرولوژیکی (آبی) تالاب بینالمللی گمیشان با پهنه آبی دریای خزر که ناشی از ساخت کانالهای آبرسانی مجتمعهای میگو با ایجاد دیوارههاست، این تالاب در بدترین وضعیت خود قرار گرفتهاست.
یکی از کارشناسان گروه آبزیان دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیطزیست در همین زمینه به ایرنا گفت: «سایت پرورش میگوی گمیشان از ابتدا مشکلات زیادی داشت. اولاً ساخت یک مجتمع عظیم پرورش میگو در آن منطقه از ابتدا اشتباه بود. این سیستم پرورشی کاملاً قدیمی و سنتی است و عملکرد و بازده بسیار پایینی دارد، در حالی که مصرف آب و پساب تولیدیاش بسیار زیاد و آلودگیاش نیز شدید است. تا جایی که من میدانم عملکرد تولید میگو در واحد سطح در آنجا حدود ۵/ ۲ تن در هر هکتار است، در حالی که باید حداقل ۱۰ تن در هکتار باشد.»
به جای ماهی خاویاری، میگوی خارجی پرورش دادیم
امید صدیقی افزود: «پرورش میگو در شرق خزر آن هم در شرایطی که این منطقه خاستگاه اصلی ماهیان خاویاری است، اصلاً توجیه ندارد. ما به جای اینکه بیاییم ماهیان خاویاری را پرورش دهیم یک گونه غیربومی میگو را وارد منطقه کردیم. حتی از چند سال قبل بارها هشدار دادیم، ولی کسی گوش نکرد و الان مشکلات این طرح شروع شده، هزاران تن پسابآلوده این مزرعه پرورشی بدون هیچ تصفیهای به دریا و تالاب گمیشان که بهشدت آسیبپذیر است، وارد شدهاست.»
مدیر کل حفاظت محیطزیست استان گلستان هم روز گذشته با بیان اینکه احیا و مدیریت تالاب بینالمللی گمیشان از یک اولویت دستگاهی به یک ضرورت منطقهای تبدیل شده و جا دارد در سطح ملی با رویکرد و نگاه ویژهای به آن پرداخته شود، به خبرگزاری تسنیم گفت: «تأمین نشدن حقابه تالاب، سبب ایجاد کانونهای ریزگرد خواهد شد. ضمن اینکه خشک شدن اراضی تالابی بعضاً دستاندازی و تغییر کاربری این اراضی را در پی دارد.» محمدرضا کنعانی تصریح کرد: «بعد از سیل آققلا آسیبهایی به کانالهای ورودی و آبرسان به تالابها وارد شدهبود که عملیات لایروبی و بازسازی کانالهای ورودی به تالابهای بینالمللی گمیشان، آلاگل، آجی گل و آلماگل و ترمیم موقت شکافهای دیواره شمالی و جنوبی کانال خزر و اصلاح فرم دیوارهها برای آبگیری تالاب گمیشان انجام شد.»
سیل آققلا را از یاد نبریم
سخنان این مقام دولتی در حالی است که فعالانزیست محیطی میگویند راهکارهای جایگزینی که تا کنون برای تأمین آب تالاب، به طور مستقیم از دریا پیشنهاد شده، مورد استقبال مسئولان واقع نشدهاست.
دبیرخانه برنامه مدیریت زیست بومی تالابها هم در گزارشی اعلام کردهاست: «با توجه به تصاویر ارائه شده و بررسی روند تأثیر احداث کانال جدید آبرسان سایت پرورش میگو، لطماتی به این تالاب خورده که به طور قطع با خشکشدن تالاب در این منطقه حتی به طور موقتی بسیاری از کارکردهای اکولوژیک آن از بین رفته و میتواند از لیست تالابهای بینالمللی خارج و به عنوان یکی از منابع تولید ریزگرد در منطقه محسوب شود.» حفاری سومین کانال برداشت آب از تالاب گمیشان به منظور تأمین آب طرح توسعه ۲هزار هکتاری در سایت پرورش میگو که بدون اخذ مجوز از سازمان حفاظت محیطزیست آغاز شده، تهدیدی جدی نهتنها برای تالاب گمیشان، بلکه برای کل کشور قلمداد میشود. تا قبل از سیل آققلا کسی نمیدانست که تبعات حمله به یک تالاب در منطقهای پر بارش میتواند یک خطر ملی باشد؛ تجربه سیل آققلا همیشه باید به یاد ما باشد.