سرویس بین الملل جوان آنلاین: روابط امریکا و چین به عنوان اولین و دومین اقتصاد بزرگ جهان در سالهای اخیر به ویژه در دوره زمامداری دونالد ترامپ رئیسجمهور سابق امریکا دستخوش نوسانات و تنشهای زیادی شده است. اکنون با روی کار آمدن جو بایدن به نظر میرسد دور جدیدی از تنشها بین واشنگتن و پکن کلید خورده است.
جو بایدن رئیسجمهور جدید امریکا با اعلام اینکه تماس تلفنی اخیرش با شی جینپینگ رئیسجمهور چین دو ساعت تمام بهطول انجامیده، مدعی شد: «اگر ایالات متحده اقدامی در قبال سیاستهای چین انجام ندهد، آنها حقمان را خواهند خورد.» کاخ سفید روز پنجشنبه ۲۳ بهمن در بیانیهای در خصوص تماس تلفنی بایدن و شی جینپینگ اعلام کرد: «رئیسجمهور بایدن بر نگرانیهای اساسی خود درباره شیوههای اقتصادی زورگویانه و غیرمنصفانه پکن، سرکوب در هنگکنگ، نقض حقوق بشر در سینکیانگ و اقدامات جسورانه در منطقه از جمله در قبال تایوان تأکید کرد.» این در حالی است که بایدن پیش از این از منتقدان رویکرد سختگیرانه ترامپ نسبت به چین بود و سختگیریها و اعمال تعرفههایی که در زمان ترامپ تصویب شده بود را غیرضروری و بینتیجه میدانست. به نظر میرسد مواضع بایدن نسبت به چین در مقایسه با آنچه در سخنرانیهای سال ۲۰۱۹ ایراد میکرد تفاوت کرده است.
تقابل اقتصادی و تجاری
لبه تیز انتقادات واشنگتن بر اقدامات چین در ابعاد مختلف اقتصادی و تجاری، نظامی و امنیتی و حقوق بشری متمرکز شده است. در بعد اقتصادی و تجاری، اکنون بایدن مانند ترامپ بر این عقیده است که رویکرد و اقدامات چین در برابر امریکا موجب خسارات اقتصادی زیادی شده و شیوههای اقتصادی پکن را غیرقابل قبول میداند. بهرغم جنگ تجاری که ترامپ از سال ۲۰۱۸ علیه چین به راه انداخت و در نهایت موجب انعقاد توافقنامهای بین دو کشور شد که طبق آن واشنگتن توانست امتیازات تجاری بزرگی به ویژه در زمینه افزایش صادرات کالاها و محصولات امریکایی به چین به دست آورد، اما آمارها نشان میدهد که هنوز تراز تجاری بین دو کشور کاملاً به نفع چین است. در واقع ترامپ به بهانه بالا بودن کسری تراز تجاری با چین وارد جنگ تجاری با این کشور شد و قرار بود با اجرای تعرفه بر واردات کالا از چین، این شاخص کاهش یابد، اما پس از آنکه چینیها توانستند شیوع کرونا را کنترل کنند، افزایش تقاضا برای تجهیزات پزشکی و ابزار مربوط به دورکاری کارکنان، با وجود تعرفههای اعمال شده باعث شد واردات کالاهای چینی به امریکا افزایش یافته و این امر بار دیگر موجب افزایش کسری تراز تجاری امریکا به خصوص با چین شد. وزارت بازرگانی امریکا در فوریه ۲۰۲۱ اعلام کرد کسری تراز تجاری این کشور در سال ۲۰۲۰ به بالاترین میزان در ۱۲ سال گذشته یعنی رقم ۷/ ۶۷۸ میلیارد دلار رسید. دولت بایدن اکنون خواهان تغییر این روند شده است و به نظر میرسد در آینده نزدیک تقابل تجاری جدیدی بین دو کشور شکل بگیرد. به گفته «ماجینگ گانگ» کارشناس سیاسی، امریکا وارد دورهای شده که بر اساس آن باید از خیزهای بلند چین و جهشهای اقتصادی و پیشرفتهای این کشور جلوگیری کند.
تقابل امنیتی و نظامی
تقابل امریکا و چین ابعاد مهم دیگری نیز دارد. یکی از مهمترین جنبههای آن، تقابل نظامی واشنگتن و پکن در پیرامون چین به ویژه دریای چین جنوبی و تنگه تایوان است. واشنگتن با ادعای حمایت از متحدان امریکا در منطقه آسیا- اقیانوس آرام و نیز جلوگیری از تهاجم چین به تایوان از سال ۲۰۱۲ تاکنون اقدام به تمرکز نیروی دریایی خود در شرق آسیا کرده است. ضمن اینکه امریکا با گشودن جبهه جدیدی به بهانه سرکوب و نقض حقوق بشر در چین به خصوص در هنگکنگ و سینکیانگ، به افزایش فشار علیه پکن پرداخته است. به نظر میرسد در دوره بایدن نیز این روند استمرار یافته و تشدید شود. سیاست جدید امنیتی و نظامی امریکا که از سوی بایدن به چشم میخورد، تداوم رویکرد خصمانه نسبت به رقبای بینالمللی واشنگتن به ویژه چین است.
بایدن گفته است: «باید با چالشهایی که چین برای ما بهوجود میآورد مقابله کنیم و از این رو بر تشکیل کارگروه ویژه در پنتاگون برای ارزیابی سیاستها در قبال چین و مقابله با آن تأکید میکنم.» این امر به معنای تداوم نظامیگری امریکا در برابر چین و افزایش حضور نظامی در شرق آسیا، یعنی همان استراتژی باراک اوباما رئیسجمهور اسبق امریکاست. اوباما در ژانویه ۲۰۱۲ استراتژی جدید نظامی این کشور تحت عنوان «بازبینی استراتژی دفاعی» را اعلام کرد که تا حد زیادی بر حضور نظامی بیشتر در منطقه آسیا- اقیانوس آرام که اکنون در اسناد بالادستی امریکا منطقه «هند آرام» یا «ایندو-پاسیفیک» نامیده میشود تأکید داشت. اظهارات اخیر برخی مقامات ارشد دولت بایدن مانند وزرای دفاع و امور خارجه درخصوص چین نشان میدهد که آنها نیز همان سیاستهای خصمانه دولت ترامپ را دنبال میکنند. به گفته محمدحسین اشرفی کارشناس مسائل امریکا، بایدن برای غلبه بر مهمترین چالش خود در ساختار نظام بینالملل، افزایش اتحاد با دیگر کشورها و ایجاد جبههای واحد در برابر چین برای تضعیف و محاصره سیاسی این کشور در آسیا- پاسیفیک را در دستور کار خود قرار خواهد داد.
موضع چین
مقامات چینی با توجه به تحولات سیاسی جدید در امریکا تلاش کردهاند اشتباهات و رویکرد نادرست ترامپ و لزوم اصلاح روند چهار سال اخیر دو کشور را رابه دولت جدید امریکا گوشزد گوشزد کنند، اما موضعگیریها و اقدامات مداخلهگرایانه دولت بایدن در همان آغاز کار آن، گویای این مسئله است که واشنگتن قصد دارد همچنان سیاست مهار چین را دنبال کند.
نگاهی به چهار سال گذشته و اتخاذ سیاستهای تقابلی و مهار چین از طرف دولت ترامپ نشان میدهد که این سیاست نتایج ملموسی برای امریکا به همراه نداشته و در عین حال به افزایش تنشهای دوجانبه انجامیده است. امریکا در دوره ترامپ برای مقابله با چین مجموعهای از اقدامات را در دستور کار قرار داد.
افزایش تعرفهها و جنگ تجاری، اعمال تحریم علیه شرکتهای بزرگ چینی از جمله هوآوی، تحریم گسترده شرکتهای چینی و ممانعت از حضور برخی آنها در بورس والاستریت، تقویت همکاریها با تایوان و حتی فروش تسلیحات پیشرفته به آن، حضور گسترده ناوهای امریکایی در دریای چین جنوبی، بستن کنسولگری چین در شهر هیوستون امریکا، اعمال تحریمهای گسترده به بهانه نقض حقوق بشر از جانب چین در هنگکنگ و سینکیانگ از جمله اقدامات دولت ترامپ در راستای افزایش فشارها علیه چین بود. در عین حال دولت ترامپ تلاش کرد که چین را به مثابه تهدیدی علیه جهان غرب مطرح سازد. با این حال حتی متحدان اروپایی واشنگتن نیز حاضر به همراهی با رویکرد ضدچینی امریکا نیستند.