سرویس تاریخ جوان آنلاین: «پنجاه سال فراز و فرود حزب توده ایران» عنوان پژوهشی است که در سالیان اخیر، از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی نشر یافته است. به واقع این اثر میکوشد که از آغاز و اتمام فعالیت این حزب در نیمقرن اخیر، تصویری روشن به دست دهد. تصویری که بدون آن، هر گونه خوانشی از تاریخ معاصر کشورمان، بیاثر خواهد بود. محسن مدیر شانهچی مؤلف این کتاب، در باب محتوای آن، در دیباچه چنین آورده است: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی، در میان تعجب همگان حزب توده در حمایت و پشتیبانی از خط امام بسیار ممتاز مینمود. این حزب بهرغم حجم وسیع تبلیغات و شانتاژ گروههای اخلاف حزب توده را به نوعی مرتبط با این حزب میتوان خواند، کم و بیش همه روشنفکران و اندیشمندان چپ ایرانی را نیز طی چند سال باید به گونهای در ارتباط با این حزب دید؛ پیشگامان اندیشه چپ و معلمان یا مربیانی که میراث فکری و سیاسی آنان به حزب توده رسید، تودهایها و نیز فرزندان و پرورشیافتگان در دامان این حزب که برخی با پایداری و تعلق خاطر یا جزمیت و تعصب تودهای ماندند و بعضی با بریدن و رمیدن یا نواندیشی و استقلال فکر و عمل و خطر کردن و درنوردیدن راههای تازه، از حزب گسستند. طرفه آنکه از آغاز دهه ۲۰ یا دومین دوره پیدایش و گسترش احزاب و جمعیتهای سیاسی در ایران پیدایی حزب توده در مقام تشکل سیاسی شاخص چپ در ایران خود به تکوین برخی از مهمترین احزاب و گروههای سیاسی نیمقرن اخیر در دو طیف دیگر تشکلهای سیاسی تاریخ ایران یعنی جریانهای دینی و مذهبی و گرایشهای ملی و ناسیونالیست یاری داد، چراکه بسیاری از احزاب و جمعیتهای سیاسی متعلق به این دو بستر فکری و ایدئولوژیک به مثابه واکنشی در برابر تبلیغات و فعالیتهای حزب توده به وجود آمدند و گسترش یافتند. صرفنظر از چنین احزاب و تشکلهایی حتی برخی شبهحزبها یا احزاب دولتی، فصلی و شخصی نیز مشخصاً در مقابله با حزب توده یا با الگوی این حزب یا به کمک نظریهپردازان سابق تودهای تشکیل شد؛ از حزب دموکرات ایران در دهه۲۰ تا حزب رستاخیز در دهه ۵۰. به تعبیر خود حزب توده حتی حزببازیها و حزبسازیهای شاه و قوام به تقلید از حزب توده صورت گرفت. بر این اساس، مطالعه و بررسی بیش از نیمقرن حیات حزب توده ایران در مسیر شناخت تاریخ تحزب در ایران به طور خاص و تاریخ سیاسی معاصر ایران به طور عام ضرورتی انکارناپذیر است. در باب بیشتر احزاب و گروههای سیاسی اغلب آنچه نوشته شده یا از سوی خود آن احزاب و گروهها و به گونهای ستایشآمیز یا توجیهگر یا از سوی مخالفان آن احزاب و گروهها یا به طور کلی مخالفان تحزب و تشکل نگاشته شده است و طبعاً دور از حب و بعض نیست، حزب توده ایران نیز مستثنا از این قاعده نبوده است. در این میان انتشار اسنادی که از احزاب و گروههای سیاسی به جای مانده است، از جمله اسناد مربوط به حزب توده، شاید بیش از سایر نوشتهها به شناخت بیطرفانه و منصفانهتر این تشکلها یاری کند، اما اسناد طبعاً اجزای پراکنده و ماده خامی است که به تنهایی شناخت جامعی در اختیار استفادهکنندگان از آنها قرار نمیدهد. به این ترتیب، با وجود انبوه نوشتهها و اسنادی که در باب حزب توده انتشار یافته یا منافع بسیار بیشتری که در آنها به گونهای به حزب توده نیز پرداخته شده است، هنوز جای نوشتهای توصیفی، منصفانه و بیطرفانه در این خصوص خالی بود. در نگارش این اثر در عین ارائه شناخت بالنسبه جامعی از این حزب، سعی بر اختصار و ذکر مباحث اصلی بود و پرهیز از تفصیل و تطویل کلام. طبعاً برای مطالعه تفصیلی جزئیات امور و هر یک از مباحث فرعی و حاشیهای که به جهتی مورد توجه خواننده علاقهمند و پژوهشگر قرار گیرد میتوان به آثاری که به آنها ارجاع شده یا سایر منافع مراجعه کرد...».