سرویس تاریخ جوان آنلاین: زیست زندانیان انقلابی در دوران رژیم پهلوی، از جنبههای گوناگون درخور غور و بررسی است. خوشبختانه انتشارات موزه عبرت ایران در آنچه به علاقهمندان عرضه داشته، تا حدی به این مهم پرداخته و خلأ آن را جبران ساخته است. اثری که هم اینک از آن سخن میرود، «جلوههای ذکر خدا در زندانهای رژیم پهلوی» نام دارد و همانگونه که از نام آن هویداست، به حیات عبادی این زندانیان پرداخته است. علی مرتضویقهی، مؤلف این اثر در دیباچه خویش بر آن، محتوای این پژوهش را اینگونه معرفی کرده است: «انقلاب شکوهمند اسلامی دستاورد میلیونها انسان ارزشمند و هزاران شهید جاوید آن و آسیبدیدگان عزیز، این شهیدان زندهاند که برخی از آن انسانهای بزرگ، مردانی هستند که به جهاد و مبارزه علمی و عملی با نظام طاغوت پرداخته و جمعی نقش برجسته و ماندگاری داشتند و سالها شرایط بسیار سخت، تبعید، اسارت، زندان و انواع شکنجههای جسمی و روحی طاقتفرسا را عاشقانه به جان خریدند و برخی در میثاق با خدا و امامشان جاودانه تاریخ شدند و به فیض شهادت رسیدند و برخی صادق و صابر به عهد خود وفادار و استوار ماندند. آنان که در سالهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ساکت ننشستند و علیه ظلمت و سیاهی حکومت طاغوت قیام کردند و به مبارزه پرداختند را میتوان در دو دسته کلی قرار داد: دستهای که معتقد به اصل بودن مبارزه با رژیم شاه بودند و هیچ چیز نباید مانع تحقق این هدف قرار گیرد حتی اعتقادات، الزامات و واجبات دینی و دستهای که با هدف اعتلای اسلام، امربهمعروف و نهیازمنکر؛ محو فساد، ظلم و استبداد حاکم و ایجاد حکومت اسلامی پای به میدان مبارزه گذاشتند. وجه اشتراک هر دو گروه اسقاط رژیم شاه و افتراق و تمایز آن، گروه اول برای رضایت خلق گروه و دوم برای رضایت خالق و انجام تکلیف و وظیفه دینی و اعتقادی به صحنه کارزار با رژیم شاه وارد شدند. این افتراق و تمایز در مقطعی از مبارزه منجر به تغییر ایدئولوژی گروهی از مبارزان گردید که رژیم شاه از آن به مارکسیست اسلامی تعبیر کرد و شکاف و ریزش در صفوف مبارزه را به دنبال داشت و رهبران روحانی زندان را بر آن داشت که فتوای جدایی مبارزان مذهبی از غیر مذهبیها را صادر کنند و به این ترتیب مانع از انحراف و بیدین شدن جوانان مبارز شده و از ریزشها در صفوف مبارزه جلوگیری نمایند.
از غور و بررسی در خاطرات مبارزان انقلاب اسلامی میتوان برداشت کرد که این مردان مرد روزگار خویش با بصیرت از بحر مواج و طوفانی انحرافات جامعه، فشار و خفقان حاکمیت طاغوت و اسارت و تبعید به سلامت عبور کردند و آلوده نشدند و در دوران سخت زندان و پشت دیوارهای بلند اسارت و شکنجهگاهها و در بیدادگاههای رژیم و حتی تا پای چوبه دار از اصول و اعتقادات عدول نکردند و با امید به وعدههای خدای سبحان سرافراز از بند رستند. نگارنده با ارج نهادن به تلاشهای انجام شده در جمعآوری، تدوین و انتشار تاریخ انقلاب اسلامی و خاطرات مبارزان انقلاب اسلامی، بر این باور است که وزن کارهای انجام شده، در برابر حجم، بزرگی و اهمیت آن، اندک و حق این بخش مهم از دوران مبارزه به خوبی ادا نشده و از راز پایداری این پولاد مردان رمزگشایی نشده است. اکنون آنچه فرا روی شماست برگزیده خاطرات جمعی از زندانیان سیاسی قبل از انقلاب است که در شش فصل تنظیم و تدوین گردیده است. از میان انبوه مطالب، نوشتهها و گفتارها، خاطراتی گزینش شده که مؤید ویژگی و صفت بصیرت و بیانگر اعتقادات اسلامی، ایمان، ولایتمداری و پایبندی به آموزههای دینی است و در استقامت، پایداری، اطمینان قلب، اعتماد به نفس، آرامش و ایمان به تحقق وعدههای الهی و تحمل ماهها و سالها شرایط سخت زندانهای مخوف تأثیرگذار بوده است.»