سرویس بین الملل جوان آنلاین: روابط روسیه و امریکا در دوره پساجنگ سرد دچار نوسانات زیادی شده، روند مستمر تشدید اختلافات و تنش‌ها را طی کرده و پس از بروز بحران اوکراین در سال ۲۰۱۴ وارد مرحله تقابل شده است. واشنگتن علاوه بررویارویی با مسکو در زمینه امنیتی و نظامی، سیاست تشدید فشار‌ها علیه روسیه را در ابعاد مختلف سیاسی و دیپلماتیک، تجاری و اقتصادی، نظامی و تسلیحاتی و انرژی دنبال کرده است. در ماه‌های اخیر مسائل دیگری بر فهرست طولانی اختلافات دوجانبه افزوده شده است.
خروج رسمی از پیمان آسمان‌های باز
دولت ترامپ در راستای رویکرد کلی خود در زمینه بی‌اعتنایی و کنار گذاشتن پیمان‌های بین‌المللی، شش ماه پس از آنکه اعلام کرد قصد دارد از پیمان آسمان‌های باز ((Treaty on Open Skies خارج شود، مشارکت در این معاهده را روز یک‌شنبه دوم آذر ۱۳۹۹ (۲۲ نوامبر ۲۰۲۰) به طور رسمی پایان داد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور امریکا در ۲۱ می ۲۰۲۰ خروج این کشور را از پیمان آسمان‌های باز به بهانه نقض مفاد این معاهده از سوی روسیه تأیید کرد؛ اتهامی که مسکو پیوسته آن را رد می‌کند. دولت ترامپ در چهار سال گذشته از تعداد زیادی از توافقات بین‌المللی از جمله پیمان‌های کنترل تسلیحات خارج شده است. اقدام دولت ترامپ با محکومیت جهانی مواجه شده و حتی متحدان اروپایی واشنگتن نیز برخورد منتقدانه‌ای با آن داشته و خواهان تجدیدنظر در این زمینه شده‌اند. پیمان آسمان‌های باز توافقنامه‌ای بین ۳۴ کشور جهان درباره اجازه پرواز هواپیما‌های تجسسی بر فراز مناطق کشور‌های عضو این پیمان است. این پیمان در سال ۱۹۹۲ امضا و از سال ۲۰۰۲ به اجرا گذاشته شد و بخشی از تلاش‌های بین‌المللی برای اعتمادسازی در دوره پس از جنگ سرد است. این پیمان یکی از جامع‌ترین توافقنامه‌های بین‌المللی برای شفاف‌سازی فعالیت‌های نظامی بوده و در عین حال از زمان اجرایی شدن ابزاری کلیدی برای امریکا و متحدان اروپایی آن به منظور رصد و پایش استقرار نظامی روسیه بوده است. قصد واشنگتن برای خروج از پیمان آسمان‌های باز برای اولین بار در اکتبر ۲۰۱۹ اعلام شد. امریکا به بهانه اینکه همه کشور‌های عضو این پیمان موافقت کرده‌اند که تمام قلمرو‌های خود را برای پرواز‌های نظارتی در دسترس قرار دهند، اما روسیه برای برخی مناطق خود همچنان محدودیت گذاشته است، از این پیمان خارج شد. روسیه اتهامات امریکا را به شدت رد کرده و معتقد است که واشنگتن صرفاً به دنبال بهانه برای خروج از توافقات و پیمان‌های کنترل تسلیحات از جمله پیمان آسمان‌های باز است. به گفته ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، ایالات متحده با تصمیم به خروج از پیمان «آسمان باز»، ضربه دیگری به ثبات و امنیت بین‌المللی وارد کرده است.
خروج امریکا از این پیمان، اعضای اروپایی عضو آن را در دو راهی بزرگی قرار داده است تا متحدان واشنگتن در ناتو با تضاد در زمینه تعهدات خود مواجه شوند. البته آلمان، فرانسه و بریتانیا ادامه پایبندی خود به این پیمان مهم را اعلام کرده‌اند. در عین حال خروج از پیمان آسمان‌های باز به افزایش تنش و مسابقه تسلیحاتی جدید و خطرناکی با روسیه منجر خواهد شد، زیرا اجرای آن و نظارت مستمر کشور‌های عضو آن بر فعالیت‌ها و تأسیسات نظامی دیگر کشور‌ها باعث محدودیت‌هایی برای فعالیت‌های نظامی می‌شد و در فقدان چنین کنترلی مخصوصاً امریکا خواهد توانست اقدامات تسلیحاتی و نظامی مد نظر خود را انجام دهد؛ امری که واکنش اجتناب‌ناپذیر روسیه را در این زمینه به دنبال خواهد داشت.
رقابت موشکی
رقابت‌های امریکا و روسیه در عرصه موشکی نیز ابعاد جدیدی یافته و دو طرف به آزمایش‌های موشکی جدیدی مبادرت کرده‌اند. از جمله وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که روز پنج‌شنبه ششم آذر با موفقیت موشک فراصوت (هایپر سونیک) تسیرکون را که هشت برابر سرعت صوت سرعت دارد و به قاتل ناو‌های هواپیمابر معروف شده است، در دریای سفید (شمال روسیه) آزمایش کرده است. موشک تسیرکون از ناو «آدمیرال گورشکوف» از دریای سفید پرتاب شد و با پیمودن ۴۵۰ کیلومتر به هدفی که در دریای بارنتز تعیین شده بود، اصابت کرد. روسیه از دو سال پیش آزمایش موشک فراصوت جدید خود به نام تسیرکون را آغاز کرده است که موشکی با سوخت جامد و رادارگریز بوده و می‌تواند اهداف را در فاصله حدود ۵۰۰ کیلومتری نابود کند که تا ۸۰۰ کیلومتر نیز می‌تواند افزایش یابد. البته اطلاعات جزئی مربوط به موشک تسیرکون که به مراتب قوی‌تر از موشک‌های کروز کالیبر استفاده شده در عملیات علیه گروه‌های تروریستی در سوریه به شمار می‌رود، هنوز انتشار نیافته است. قرار است پس از پایان مراحل آزمایش موشک تسیرکون، برخی زیردریایی‌های اتمی و ناو‌های پیشرفته روسی به این موشک‌های جدید مجهز شوند. در تحولی دیگر وزارت دفاع روسیه روز پنج‌شنبه ششم آذر از آزمایش موفق یک موشک جدید ویژه سامانه پدافند ضدموشک‌های بالستیک خبر داد. این موشک جدید از میدان آزمایش «ساری-شاگان» روسیه در قزاقستان پرتاب شده و به هدف تعیین شده اصابت کرد که محل اصابت و فاصله از مکان پرتاب اعلام نشده است.
در مقابل، امریکا نیز به شدت مشغول آزمایش موشک‌های جدید فراصوت خود است. توسعه سلاح‌های فراصوت یکی از مهم‌ترین اولویت‌های پنتاگون است. وزارت دفاع امریکا (پنتاگون) در ۲۵ مهر ۱۳۹۹ (۱۶ اکتبر ۲۰۲۰) اعلام کرد که مرکز نبرد زمینی نیروی دریایی امریکا در ایندیانا را به عنوان پایگاه اولیه برای توسعه و ساخت تسلیحات فراصوت در نظر گرفته است. وزارت دفاع امریکا از اوایل سال ۲۰۲۰ اقدامات آزمایشی خود در زمینه تسلیحات فراصوت را آغاز کرده است. در فروردین ۱۳۹۹ (مارس ۲۰۲۰) پنتاگون اعلام کرد موشک فراصوت خود را در هاوایی آزمایش و آن را موفقیت‌آمیز توصیف و تلاشی مشترک بین نیروی دریایی و ارتش اعلام کرده است. بدین ترتیب امریکا یک گام بزرگ در زمینه ساخت و تولید موشک‌های فراصوت انجام داد که می‌تواند با سرعتی بالغ بر پنج تا ۲۰ برابر سرعت صوت حرکت کند که واکنشی به توسعه تسلیحات فراصوت در چین و روسیه محسوب می‌شود. وزارت دفاع امریکا این آزمایش را گامی بزرگ رو به جلو و پاسخی به انتقادات گسترده در این زمینه دانست که ایالات متحده از چین و روسیه در توسعه تسلیحات فراصوت عقب است. به گفته پنتاگون، این موشک به گونه‌ای طراحی شده است که از زمین و دریا قابلیت شلیک داشته باشد.
تشدید اقدامات تحریک‌آمیز امریکا
به نظر می‌رسد امریکا برای افزایش آمادگی‌ها برای مقابله با روسیه اقدامات تحریک‌آمیزی را با پرواز بمب‌افکن‌ها و نیز ورود شناور‌های رزمی خود به محدوده‌های هوایی و دریایی روسیه تشدید کرده است. وزارت دفاع روسیه چهارم آذر ۱۳۹۹ اعلام کرد که ناوشکن امریکایی با نام «جان مک کین» وارد حریم دریایی روسیه در خلیج پتر کبیر (در خاور دور روسیه) شده و پس از دو کیلومتر پیشروی در این آب‌ها و هشدار ناو روسی آدمیرال وینوگرادوف به سمت آب‌های آزاد عقب‌نشینی کرد. خلیج پتر کبیر در شرق روسیه واقع شده است و بندر ولادی واستوک مهم‌ترین بندر آن محسوب می‌شود. این رویداد بی‌سابقه در واقع نشان‌دهنده رویکرد امریکا در زمینه تحریک هر چه بیشتر روسیه و از همه مهم‌تر آزمودن میزان آمادگی نیرو‌های مسلح روسیه در برابر اقدامات تهاجمی واشنگتن است. از سوی دیگر بمب‌افکن‌های استراتژیک «بی ۵۲- اچ» امریکا طی رزمایشی که در آگوست ۲۰۲۰ انجام دادند، حمله هوایی به روسیه را شبیه‌سازی کردند. «سرگئی سوروویکین» فرمانده نیروی هوافضای روسیه در اواخر شهریور ۱۳۹۹ اعلام کرد که تلاش بمب‌افکن‌های امریکایی برای نزدیک شدن به مرز‌های روسیه اقدامی تحریک‌آمیز و غیردوستانه بوده است. کما اینکه در تاریخ هفتم شهریور (۲۸ آگوست)، شش بمب‌افکن امریکایی همزمان بر فراز ۳۰ کشور عضو ناتو به پرواز درآمدند. «سرگئی شویگو» وزیر دفاع روسیه نیز اعلام کرد در مقایسه با سال ۲۰۱۹، پرواز‌های جاسوسی ناتو در نزدیکی مرز‌های روسیه ۳۰ درصد بیشتر شده است.
جمع‌بندی
مجموع این اقدامات امریکا از خروج از یک پیمان بین‌المللی کنترل تسلیحات تا آزمایش موشک جدید فراصوت و اقدامات تحریک‌آمیز نظامی نشان می‌دهد که از دیدگاه واشنگتن همچنان که در اسناد بالادستی آن به ویژه سند استراتژی امنیت ملی امریکا در سال ۲۰۱۷ آمده است، روسیه با توجه به توانمندی هسته‌ای آن بزرگ‌ترین تهدید امنیت ملی امریکا محسوب می‌شود. در واقع هدف کلی اقدامات اخیر امریکا نیز خروج از محدودیت‌های مربوط به کنترل و نظارت بر تسلیحات و پایگاه‌های نظامی، کسب برتری بر روسیه در زمینه تسلیحات تأثیرگذار در نتیجه جنگ‌های موسوم به تسلیحات تغییردهنده نتیجه بازی Game changer Weapons است. ضمن اینکه در راستای دکترین هسته‌ای ۲۰۱۸ امریکا، توانایی حملات پیش‌دستانه هسته‌ای علیه روسیه با استفاده از بمب‌افکن‌های استراتژیک از اهمیت زیادی برخوردار است و به همین دلیل این هواپیما‌ها به طور قابل توجهی پرواز‌های خود را در اطراف روسیه افزایش داده‌اند.
