سرویس جامعه جوان آنلاین: کتاب غواص‌ها بوی نعناع می‌دهند، روایت داستانی ۷۲غواص شهید لشکر‌انصارالحسین است. اکنون پس از گذشت یک‌سال و نیم از انتشار این کتاب، اساتید زبان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌شمال این اثر را به چهار زبان انگلیسی، عربی، اسپانیایی و روسی ترجمه کرده‌اند. اتفاقی که می‌تواند گامی مهم در رساندن فرهنگ ایثار و شهادت رزمندگان به گوش جهانیان باشد.
بعد از گذشت حدود ۳۰ سال از پایان دفاع‌مقدس، نخستین‌بار است که در عرصه علوم‌انسانی، دانشگاهیان اقدامی در خور توجه در زمینه جنگ عرضه کرده‌اند. ترجمه‌ای چهار زبانه از حماسه‌ای مهم که دانشکده زبان‌های خارجی، میدان‌دار آن شده است.
همکاری دانشگاه و بنیاد حفظ و نشر
رئیس دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌شمال که هدایت تیم اساتید مترجم را بر عهده داشته است، درباره ترجمه «غواصان بوی نعناع می‌دهند» گفت: «سال گذشته بود که با هدایت‌های رئیس واحد و البته علاقه شخصی‌ام به نشر آثار دفاع‌مقدس این کار را شروع کردیم. شخصاً تمایل داشتم تا وصیتنامه‌ها و زندگینامه‌های شهدا را ترجمه کنم و شخص رئیس واحد نیز پیگیری‌های مداومی را در این زمینه انجام داد. در نهایت برای انتخاب کتاب به‌سراغ بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع‌مقدس رفتیم و بعد از رایزنی با مسئولان این سازمان متوجه شدیم، چون شابک همه آثار این حوزه توسط این بنیاد زده می‌شود، قطعاً با همکاری این سازمان از موازی‌کاری در بحث ترجمه آثار دفاع‌مقدس جلوگیری خواهد شد.»
صونا دریغ ادامه داد: «بعد از رایزنی‌های مختلف با مسئولان این بنیاد، آن‌ها کتاب غواص‌ها بوی نعناع می‌دهند را به ما معرفی کردند و با توجه به اینکه ما در دانشکده زبان‌های خارجی اساتید بسیار برجسته‌ای داریم که می‌توانستند در این زمینه کمک کنند، بحث ترجمه آثار و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت را شروع کردیم.»
دیپلماسی علمی و فرهنگی
رئیس دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌شمال با بیان اینکه شروع کار ترجمه را با چهار زبان عربی، انگلیسی، اسپانیایی و روسی شروع کردیم، به خبرگزاری دانشگاه آزاد گفت: «خوشبختانه توانستیم این کار ارزشمند را که در برقراری دیپلماسی علمی، فرهنگی و دینی کمک خواهد کرد و قطعاً در تقویت گفتمان تمدن ایرانی و اسلامی نیز اثرگذار خواهد بود، به سرانجام برسانیم؛ چراکه ما از طریق این چهار کتاب می‌توانیم فرهنگ خودمان را به دیگر کشور‌ها منتقل کرده و مقاومت ملت ایران را به نمایش بگذاریم. امید دارم تا با حمایت‌های دانشگاه این روند ادامه‌دار باشد و بتوانیم آثار دیگر را یا به توصیه بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع‌مقدس یا مشورت با صاحبنظران این حوزه، ترجمه کنیم.»
دریغ با اشاره به انتخاب زبان‌های خارجی برای ترجمه آثار گفت: «هدف‌مان آن بود که بتوانیم از پتانسیل دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه استفاده کنیم، البته باید به این مسئله اشاره کنم که در ابتدا زبان ایتالیایی را نیز مدنظر قرار داده بودیم، اما به‌دلیل مشکلاتی که برای همکاران این حوزه در آن برهه ایجاد شده بود، نتوانستیم ترجمه این زبان را برای «غواصان بوی نعناع می‌دهند» هم داشته باشیم. خوشبختانه جمعیت زیادی را در دنیا داریم که به زبان اسپانیایی و روسی صحبت می‌کنند که قطعاً امکان بهره‌مندی آن‌ها از این کتاب فراهم خواهد شد.»
اساتیدی با ۲ دهه تجربه پای کار آمدند
رئیس دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌شمال تصریح کرد: «ما در هر گروه زبان خارجی بالاخص در گروه زبان‌های نادر مانند روسی و اسپانیایی دست‌کم پنج استادیار داریم که سابقه تدریس بیش از ۲۰ سال دارند، اما در انتخاب عضو هیئت‌علمی که بتوانند این کتاب‌ها را به زبان مدنظر ترجمه کنند، ملاک‌مان این بود که سابقه ترجمه چنین متون و همچنین به انجام این کار رغبت داشته باشند؛ چراکه قطعاً اگر این کار با عشق انجام می‌شد که این اتفاق نیز افتاد، نتیجه‌اش همان می‌شد که امروز می‌بینیم، اما اگر صرفاً به‌عنوان یک کار به آن نگاه می‌شد، اتفاق خاصی نمی‌افتاد تا جایی که می‌توانم بگویم، می‌توانستیم انجام آن را به دایره‌الترجمه‌ها واگذار کنیم.»
استفاده در دروس دانشکده
صونا دریغ اظهار داشت: «کار ترجمه این اثر به چهار زبان از زمان آغاز رایزنی با بنیاد حفظ نشر و آثار دفاع مقدس تا زمان چاپ آثار کمتر از یک‌سال زمان برد. یکی از مهم‌ترین اهداف اصلی این کار آن بود که بتوانیم این فرهنگ را به گوش جهان برسانیم؛ همچنین در نظر داشتیم از این کتاب‌ها در کلاس‌های درسی مربوط به دانشکده زبان‌های خارجی نیز استفاده کنیم تا از این طریق چند دستاورد را به‌همراه بیاوریم.»
وی خاطر نشان کرد: «قطعاً با تدریس این چهار کتاب در گروه‌های مختلف زبان دانشجویان نسل جدید که شاید تا حدودی این روز‌ها با فرهنگ ایثار و شهادت کشور ناآشنا باشند، در جریان اتفاقات آن روز‌ها قرار بگیرند و به‌تدریج این روحیه در آن‌ها زنده خواهد شد. البته در همین راستا با واحد‌های دیگر دانشگاه آزاد نیز رایزنی کرده‌ایم تا این کتاب‌ها در آن واحد‌ها تدریس شود.»
دشوار بودن کار به آن ارزش داد
عضو هیئت‌علمی گروه انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران‌شمال با تأکید بر اینکه درسی به‌عنوان ترجمه ادبیات پایداری داریم که در سرفصل دانشگاهی وجود دارد، تصریح کرد: «قطعاً می‌توانیم این کتاب را در ذیل آن سرفصل تدریس کنیم. جالب اینجاست که این کتاب امروز به چهار زبان ترجمه شده و اساتید هر گروه زبان می‌توانند کتاب مختص خود را برای این درس تدریس کنند و این مسئله باارزشی است.»
سیدرضا به‌آفرین افزود: «پیش‌تر ترجمه برخی کتاب‌های مجموعه قصه فرماندهان را هم شروع کرده‌ام و در نظر دارم این اثر را به‌صورت آیینه‌ای منتشر کنم تا بتوانم آن را تدریس کنم. درباره کتاب غواصان بوی نعناع می‌دهند نیز باید بگویم ترجمه این کار بسیار سخت بود؛ چراکه برخی اصطلاحاتی که در آن وجود داشت، ما‌به‌ازایی در زبان انگلیسی ندارد و همین کار را دشوار می‌کرد و برای همین کار بسیار ارزشمندی انجام شده است.»
هدف انتقال فرهنگ شهادت است
این استاد دانشگاه گفت: «هدف از ترجمه آثار انتقال فرهنگی است و قطعاً ترجمه اثرغواصان بوی نعناع می‌دهند نیز گام بزرگی در این زمینه به‌شمار می‌رود؛ چراکه ترجمه این کار باعث می‌شود مخاطبان با اتفاقاتی که بر سر رزمندگان و شهدای ما آمده است، آشنا شوند؛ البته کشور‌های امریکایی و اروپایی نیز دست به چنین کاری زده‌اند و اگر بتوانیم ساختار منسجمی در این زمینه داشته باشیم، طبیعتاً موفقیت‌های بیشتری به دست می‌آوریم.»
او با بیان اینکه حین ترجمه آثار چندباری برای مروت و جوانمردی که میان رزمندگان وجود داشت گریه کردم، بیان داشت: «باید بگویم در حوزه انتقال فرهنگی ما یک‌سری کلمات را از انگلیسی داریم که در جامعه نهادینه شده و همین اتفاق نیز درباره زبان فارسی رخ داده است. به‌طور مثال اذان واژه آشنا برای انگلیسی‌زبانان است، اما برخی مقوله‌ها اصلاً چنین وضعیتی را ندارند و این مسئله کار را دشوار می‌کند. قطعاً در حوزه فرهنگ ایثار و شهادت برخی کلمات مختص این فرهنگ است، به‌طور مثال ما نمی‌توانیم به‌راحتی به مخاطب غیرفارسی بگوییم که منظور از ایثار در فرهنگ شیعه چیست.» عضو هیئت‌علمی گروه انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران‌شمال خاطر نشان کرد: «هدف و مأموریت یک مترجم این است که بتواند واژه‌سازی کند و این کار قطعاً به انتقال فرهنگ‌ها کمک می‌کند. به‌عبارت دیگر، اهمیت اصلی چنین کاری این است که این آثار پیامبرانی هستند که مفاهیم فرهنگی ما را منتقل می‌کنند.»
از آثار سفارشی تا خلاقیت دانشگاهی
عضو هیئت‌علمی گروه روسی دانشگاه آزاد تهران‌شمال گفت: «پیش از این نیز دست به ترجمه آثاری زده بودم، اما همه آن‌ها به سفارش سفارت ایران در روسیه انجام شده بود و با وجود اینکه عده زیادی تصور می‌کنند ترجمه کار راحتی است، اما به‌دلیل ریزه‌کاری‌هایی که دارد، بسیار زمانبر است؛ چراکه گاهی ممکن است برای ترجمه یک کلمه و پیدا کردن معادل آن در فرهنگ کشور مقابل حتی دو روز زمان نیاز باشد.»
نازیلا خواجی‌لو با بیان اینکه مسئله اصلی در بحث ترجمه این است که گاهی برخی اصطلاحات اصلاً در فرهنگ کشور مقابل وجود ندارد، تصریح کرد: «این مسئله باعث می‌شود، نتوانیم به‌راحتی جایگزینی برای آن کلمه پیدا کنیم. به‌طور مثال در همین کتاب غواصان بوی نعناع می‌دهند اصطلاحات مذهبی زیادی وجود داشت، درحالی‌که ما اصلاً نمی‌توانیم به مخاطب روس بگوییم شربت شهادت چه معنی‌ای می‌دهد، یا نمی‌توانیم جایگاه امام‌حسین و حضرت‌زهرا را برای آن‌ها توصیف کنیم و این‌ها جزء دشواری‌های کار بود.»
وی با بیان اینکه بار‌ها هنگام ترجمه این اثر به‌خاطر اتفاقاتی که برسر رزمنده‌ها گذشته ناراحت شده و بغض کرده است، اظهار داشت: «قطعاً این اثر از حیث روایت اتفاقات جزء آثار خاص به‌شمار می‌رود و امیدوارم توانسته باشم متن ترجمه‌ای را تا حد زیادی به متن اصلی وفادار نگه دارم، هر چند معتقدم هر ترجمه یک شکست متن است؛ چراکه هر کاری هم انجام دهیم، باز نمی‌توانیم عین همان متن را ترجمه کنیم؛ دلیلش هم این است که بسیاری از لغاتی که در یک زبان وجود دارد، اصلاً در زبان مقابل وجود ندارد و همین مسئله باعث می‌شود رساندن آن مفهوم بسیار سخت باشد.»
دشواری ترجمه به روسی
نازیلا خواجی‌لو تأکید کرد: «بسیاری از کلماتی که در این کتاب وجود داشت اصلاً در زبان روسی نبود و جالب اینجاست که اکثر این کلمات نیز مربوط به احساسات آدم می‌شود و این نشان می‌دهد ایرانیان بسیار احساساتی‌تر از روس‌ها هستند. به‌عبارت دیگر، روس‌ها اصلاً کلمه‌ای به‌نام هجران ندارند و برای توضیح دادن همین یک کلمه باید یک جمله کامل را بگوییم تا بتوانیم منظورمان را بیان کنیم. معتقدم متن «غواصان بوی نعناع می‌دهند» بسیار قشنگ بود و هنوز کلمه‌به‌کلمه این کتاب را به‌خاطر دارم.»
عضو هیئت‌علمی گروه روسی دانشگاه آزاد تهران‌شمال خاطرنشان کرد: «هر چند این کتاب حجم کمتری به‌نسبت آثاری که تا امروز ترجمه کرده‌ام، داشت، اما انرژی بیشتری را برای آن صرف کرده‌ام؛ چراکه به‌طور مثال برای معرفی شخصیت‌هایی مانند امام‌حسین (ع) که برای مخاطب روس ناآشناست، بعد از آوردن عبارت مدنظر، در کتاب درباره آن توضیح داده‌ام تا از این طریق خواننده با مقام امام‌حسین (ع) در جامعه ایرانی آشنا شود.»
پروژه‌ای که طولانی شد
عضو هیئت‌علمی گروه زبان اسپانیایی دانشگاه با بیان اینکه چندین‌سال در کشور‌های مختلف زندگی کرده‌ام، گفت: «به همین دلیل می‌دانم که معادل‌سازی در برخی مفاهیم مانند جنگ و ایثار سخت‌تر است؛ چراکه در فرهنگ آن‌ها اصلاً چنین مقوله‌هایی وجود ندارد، از این‌رو کار ترجمه این اثر مشکل بود. البته کار ترجمه کمی زمانبر بود و، چون نمی‌خواستیم کار را صرفاً انجام دهیم، انجام پروژه از زمان تعیین‌شده طولانی‌تر شد.»
مهتاب صابونچی ادامه داد: «ترجمه غواصان بوی نعناع می‌دهند برایم یک نوع چالش بود و کاری نبود که به‌سرعت بتوان آن را انجام داد؛ چراکه پیداکردن معادل‌هایی برای برخی کلمات این کتاب به زمان زیادی نیاز داشت، همچنین از لحاظ شخصی نیز، چون آن دوران را تجربه کرده‌ام، علاقه زیادی برای مشارکت در این کار داشتم.»
جذاب برای مخاطب اسپانیایی
عضو هیئت‌علمی گروه زبان اسپانیایی دانشگاه واحد تهران‌شمال تصریح کرد: «در امریکای‌لاتین نیز ما شاهد وجود گروه‌های چریکی و مبارزه با مستکبران زمان خودشان بوده‌ایم و با وجود برخی قرابت‌های فرهنگی، اما طبیعتا بازهم شاهد تفاوت‌های زیادی هستیم و همین مسئله باعث می‌شد ترجمه برخی مفاهیم سخت باشد، البته تصور می‌کنم قرابت‌هایی بین شیعه و کاتولیک وجود دارد چراکه مومنان این گروه نیز حس‌وحال توکل و توسل را درک می‌کنند و به همین دلیل تصور می‌کنم این کتاب برای مخاطبان اسپانیایی جذابیت خواهد داشت.»
