سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: بخشی از دیوار نگارههای پایتخت برای مردم جنبهای کاملاً نوستالژیک دارند و احیای آنها میتواند به ادامهدار بودن این حس کمک کند. در اینباره توجه به ظرافتهای هنری میتواند بسیار مؤثر باشد، چرا که اگر ظرافتهای فنی و هنری در دیوارنگارهها رعایت نشود میتواند تأثیر عکس داشته باشد. همانطور که این روزها از گوشه و کنار برخی از شهرها خبر میرسد مجسمههای شهید قاسم سلیمانی بعضاً به شکلی غیرحرفهای و نامطلوب ساخته و نصب شده است در نقاشیهای دیواری نیز در طول چند دهه اخیر شاهد آثاری بودهایم که برخی نکات هنری و فنی در آنجا انتقاداتی را برانگیخته است. با این حال این آثار هنری اغلب توانستهاند چهره شهرها را با یاد و خاطره شهدا عجین کنند.
رویکردهای تجاری و به حاشیه رفتن فرهنگ و هنر در شهرهای کلان نیز طی چند دهه اخیر به این آفت دامن زده است. اصالت سرمایه در رویکردهای شهری و مدیریتی همواره باعث شده مباحث و مسائل فرهنگی کمرنگ شوند و در بعضی موارد نیز بیسلیقگی و اشراف ضعیف به مسائل هنری منجر به خلق آثاری مورد انتقاد شده است. هنر دیوارنگاری با رویکرد انقلابی البته مدتی است که به برکت سازمانهای هنرمحوری، چون اوج جان گرفته و به عنوان مثال میتوان از آثاری که در میدان، ولی عصر نقش میبندد یاد کرد. طرحهایی که با استقبال مواجه شدند و به روز بودن موضوعات آنها جلب توجه میکنند.
اصالت سرمایه به جای فرهنگ
افراط و تفریطها در مدیریت شهری موجب شد در برخی دورهها تبلیغات تجاری غلبهای محسوس بر فرهنگ داشته باشند. در این باره اخیراً غلامعلی طاهری که سابقه دبیری نخستین جشنواره بینالمللی هنرهای تجسمی فجر را در کنار فعالیتهای هنری منتسب به جریان هنر دفاع مقدس دارد، میگوید: «پس از پایان جنگ تحمیلی به سبب حاکمیت گفتمان سازندگی، نشانههای دفاع مقدس که بر دیوارها وجود داشت، از بین رفت و به جای آن نمادها، بیلبوردها و تبلیغات انبوه تجاری بر دیوارهای شهر سایه انداخت، به همین علت در دهه دوم انقلاب، هنر بیریشه، هنر بیدرد و تزئینی در جامعه پدید آمد.»
وی در رابطه با نوع مواجهه جریانات حاکم سیاسی پس از اتمام دفاع هشت ساله با هنر انقلابی به این نکته اشاره میکند که به سبب حاکمیت گفتمان سازندگی در جامعه شرایط به گونه دیگری رقم خورد، به نحوی که شهردار وقت تهران نشانههایی از سالهای جنگ و دفاع مقدس را که بر دیوارها وجود داشت امحا میکرد تا دیگر نمودی از جنگ و دفاع مقدس در جامعه باقی نماند و به جای آن نمادها، بیلبوردها و تبلیغات انبوه تجاری بر دیوارهای شهر سایه انداخت، به همین علت در دهه دوم انقلاب، هنر بیریشه، هنر بدون در و پیکر، هنر بیدرد، هنر تزئینی و هنری که به فکر مسائل مردم نبود در جامعه پدید آمد.
طاهری با اشاره به اینکه ما تقریباً دو دهه مشغول مبارزه با این مسائل و جریانات بودیم، خاطرنشان میکند: متأسفانه بسیاری از اساتید دانشگاههای ما مرعوب جو حاکم شده و با پز روشنفکری در دام این جریان افتادند و دانشجویانشان را هم متناسب با مبانی این جریان تربیت کردند. اکنون مراکز مختلفی که متولی کار هنر هستند، بدون برنامه و دوراندیشی در سطح باقی ماندهاند و وظایفشان به نصب چند پلاکارد، طاق نصرت و چراغانی کردن خیابانها محدود شده است و هیچ برنامه بلندمدت و حتی میانمدتی هم برای اینکه بتوان به نتایج مطلوبتری رسید، وجود ندارد.
احیای دیوارنگاره شهید آوینی.
اما درباره دیوارنگاری با رویکرد انقلابی استفاده شهرداریها از افراد خبره و دلسوز که سابقه هنری در زمینه هنر انقلابی دارند و نیز جوانان با استعدادی که علاقهمند مباحث انقلابی هستند میتواند به قوت این عرصه کمک کند. برای مثال سازمان زیباسازی شهر تهران به تازگی اعلام کرده دیوار نگاره شهید آوینی اثر حبیبالله صادقی که بر اثر عوامل طبیعی دچار آسیب شده است، به زودی ترمیم میشود.
حبیبالله صادقی، طراح دیوارنگاری یادمانی شهید سیدمرتضی آوینی درباره احیای این اثر میگوید: «دیوارنگاریها در گذر زمان دچار آسیب میشوند و از این رو باید توجه جدی به آن شود. به عنوان مثال دیواری که تصویر شهیدی بر آن نقش میبندد، باید در هر دوره چهار یا پنج ساله بازسازی و کیفیسازی شود.»
به گفته وی در اتوبان باکری نیز تصویری از این شهید به صورت دیوارنگاری کار شده که هرچند سال یک بار به دلیل اینکه رنگهای آن بر اثر تابش نور خورشید کمرنگ میشود یا از بین میرود، مورد بازسازی قرار میگیرد. در مورد دیوارنگاری شهید آوینی هم همین شرایط حاکم است.
صادقی توضیح میدهد: «طراحی نقاشی شهید آوینی جزو کارهایی بود که من در سالهای گذشته طراحی و انجام دادهام و قرار است که اجرای مجدد و بازسازی شود.»
عضو فرهنگستان علوم درباره ماندگاری آثار هنری و تاریخی و نقشه در دیوارنگاریهای شهری به این نکته اشاره میکند که دیوارنگاری چند روش دارد که یکی از آنها طراحی چهره شهدا یا افراد خاص روی دیوار است. این عنوان تبلیغاتی مستقیم مصور دارد که کیفیت آن پس از مدتی کاهش مییابد.
وی با تأکید بر اینکه دیوارنگاری با موضوع شهدا جزو اقدامات خوب سازمان زیباسازی و بنیاد شهید است، تصریح کرد: هدف از این اقدام این است که فرایند و روایتی را که راجع به آن دیوارنگاری میکنیم و مفاهیم و ارزشهای آرمانی و ذهنی که نسبت به قهرمانانی که فداکاری کردهاند، داریم، از سوی جامعه تبیین شود. یعنی یکی از کارهایی که هنرمندان باید انجام بدهند این است که با یک کیفیت بهتر آثاری را که خلق میکنند به سمت نوآوری، بیان جدید و معاصر از قهرمانان انقلاب ببرد. این سیاست بنیاد شهید و سازمان زیباسازی است که در یک تعامل مستقیم این کار را انجام میدهند. مفتخرم چند مورد از آثاری که در زمینه شهدا کار کردهام، زینتبخش فضای شهری است.
کارهای من تنها چهره نیست و من سعی کردم اندیشهای را که جامعه برای تبیین مقام شهید جستوجو میکند را نیز در هنر مورد توجه قرار دهم. این کار به دلیل علاقه، ارادت و آشنایی که با شهید آوینی داشتهام توفیق اجرایشان را به دست آوردم.
این نقاش پیشکسوت میافزاید: برای رسیدن به این نقطه نیاز است که هنرمند راجع به قهرمان و الگو، تحقیق و پژوهش داشته باشد و زیبایی شناسی را بداند، یعنی باید فاصله خط افق، روابط رنگها و مؤلفههای تصویری آنقدر جامع باشد که مخاطب آن را به عنوان یک اثر هنری ببیند.