سرویس جامعه جوان آنلاین: ممکن است برای شما هم پیش آمده باشد، اینکه در یک شبکه اجتماعی از سوی کاربرانی ناشناس پیام دریافت کرده باشید. در چنین مواقعی نخستین سؤالی که مطرح میشود، این است که من از چه کسی پیام دریافت میکنم؟ همین سؤال کافی است تا محتوای پیام دریافت شده تأیید نشود؛ توسعه شبکههای اجتماعی و نبود قانون مشخص درباره احراز هویت کاربران در کشور طی سالهای اخیر پیامدهای نامطلوبی را به دنبال داشته است. افزایش جرائم سایبری در سایه شبکههای اجتماعی غیربومی همچنین دامن زدن به برخی اتفاقها از جمله اغتشاشهای سال ۹۶ و ۹۸، گرانی ایجاد شده در بازار خودرو و مسکن و نوسانات ثانیهای در حوزه سکه، طلا و ارز تماماً از جمله مشکلاتی است که در نبود یک رویه قانونی مشخص درباره هویت کاربران فضای مجازی به وقوع پیوسته است. کارشناسان این حوزه معتقدند، به دلیل سرعت بالای تکنولوژی و توسعه ابزارهای هوشمند نیاز است، همانطور که افراد در جامعه دارای هویتی مشخص هستند، در فضای مجازی نیز هویت معتبری داشته باشند تا در مواقع لزوم بتوان به آنها دسترسی داشت. در این رابطه سال گذشته سند «نظام هویت معتبر در فضای مجازی کشور» توسط شورای عالی فضای مجازی تصویب و ابلاغ شد، سندی که البته با گذشت یکسال از ابلاغ آن هنوز در وضعیت بلاتکلیفی قرار دارد.
نظام هویت معتبر در فضای مجازی کشور
برای هر نوع تعامل فنی، اقتصادی (پولی و مالی)، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اداری میان اشخاص، گروهها، اشیاء، خدمات، محتواها و مکانها به هویت معتبر نیاز بوده و شکلگیری نظام قابل اطمینان برای هویت در فضای مجازی کشور ضروری است. در این نظام برای حصول اطمینان، بسته به نوع تعامل، دو دسته اطلاعات هویت ذاتی و اکتسابی موجودیتها لازم بوده و برای تأمین و تأیید آنها، نقشآفرینی دو نهاد معتبر نیاز است؛ «تأمین کنندگان شناسه (مشابه ثبت احوال) که مسئولیت تأمین اطلاعات پایه هویتی موجودیتها را در قالب شناسههای دائم یا موقت و واقعی یا مستعار بر عهده دارند» و «تأمین کنندگان صفتها که مسئولیت اعتباربخشی به اطلاعات غیرپایه هویتی از قبیل مدرکتحصیلی و میزان اعتبار مالی را بر عهده دارند و صفات ادعایی را تأیید یا رد میکنند.»
هدف از ایجاد این نظام، استقرار زیست بوم تأمینکننده زیرساخت تعاملات آزادانه، سالم، پویا، مسئولانه و سودمند با رعایت حقوق فردی و جمعی در روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فناورانه بین انواع موجودیتها در فضای مجازی است که زمینه لازم را برای توسعه کسبوکارهای دیجیتال، سامانههای فنی، رسانههای تعاملی و خدمات اداری ایجاد میکند و در آن، تأمینکنندگان شناسهها و صفتها با ارائه مجموع دو نوع اطلاع هویتی پایه و صفتها، شناخت قابلاطمینان را برای طرفین تعامل فراهم میسازند.
ماده۱- تعاریف
۱-۱- موجودیت: هر شخص، گروه، شیء، خدمت، محتوا و مکان که به صورت مستقل قابل شناسایی باشد.
۱-۲- شناسه: کدی که برای ارجاع به اطلاعات هویتی پایه یک موجودیت واحد استفاده میشود.
۱-۳- صفت: مشخصه یاکیفیت انتسابی یا اکتسابی موجودیت که در طول زمان تغییر میکند.
۱-۴- اطلاعات پایه هویتی: اطلاعات شناسنامهای موجودیتها شامل نسبتهای پایه بین آنها که بهندرت دچار تغییر میشوند.
۱-۵- هویت دیجیتالی: مجموعهای از اطلاعات پایه هویتی و صفتها که معرف یک موجودیت واحد است.
۱-۶- تأمینکننده شناسه: نهادی که برای انواع تعاملات، اطلاعات پایه هویتی قابل استنادی از موجودیتها را گواهی میکند و مسئولیت ثبت و راستیآزمایی هویت واقعی موجودیتها، تخصیص شناسه و صدور گواهینامه هویت برای آنها و در برخی تراکنشها، احراز هویت آنها را برعهده دارد.
۱-۷- تأمینکننده صفتها: موجودیتی که در تعاملات، اعتبار صفتهای موجودیتها را گواهی میکند.
۱-۸- چارچوب مبادله قابل اعتماد: سازوکار ارتباط امن و قابلاعتماد بین موجودیتها و تأمینکنندگان شناسه و صفتها در زیستبوم است.
۱-۹- لایه کاربرد: لایهای که در آن خدماتی فراتر از خدمات ارتباطی ثابت و سیار و خدمات میزبانی ارائه میشود.
ماده۲- الزامات زیستبوم هویت معتبر در فضای مجازی
۲-۱- تأمین مقیاس موردنیاز برای انواع کاربردها با قابلیت گسترش در کاربردهای آتی.
۲-۲- تأمین سطوح اعتبار و اعتماد در تأمین اطلاعات هویت دیجیتالی به تناسب نوع تعامل.
۲-۳- صیانت از حریم خصوصی اشخاص و حقوق عمومی جامعه.
۲-۴- تناسب میان میزان اطلاعات ارائه شده از هر موجودیت با نوع تعامل با رعایت اختیار یا آگاهی موجودیتها.
۲-۵- تأمین ادله دیجیتال در ثبت و اعطای شناسهها و گواهیها و اعتباربخشی صفتها.
۲-۶- رعایت امنیت اطلاعات هویت دیجیتالی و تناسب آن با نوع تعامل از طریق ایجاد چارچوب مبادله قابل اعتماد و اعطای گواهی موثق.
۲-۷- مرتبطبودن اطلاعات هویتی پایه فضای مجازی با فضای فیزیکی.
۲-۸- اتکاپذیری، تابآوری، ماندگاری، کاربری آسان، سادهبودن ساختار و تعاملپذیری میان اجزاء زیستبوم.
۲-۹- تضمین صحت، تمامیت، اعتبار، انکارناپذیری و استنادپذیری هویت موجودیتهای فضای مجازی به تناسب نوع تعامل.
۲-۱۰- افزایش شفافیت و کاهش گمنامی در فضای مجازی.
۲-۱۱- ارتقا و استمرار فرآیندهای احراز هویت در فضای مجازی.
ماده۳- خطوط اجرایی
۳-۱- هر تعاملی در فضای مجازی کشور باید با شناسه معتبر آغاز شود.
۳-۲- همه عوامل ذینقش در یک تعامل مسئول عملکرد خود هستند.
۳-۳- موجودیتها در شبکه ملی اطلاعات و هر شبکه دیگری که درون یا مرتبط با آن قرار میگیرند، باید هویت احراز شده داشته باشند.
۳-۴- چنانچه موجودیتی امکان تغییر شناسه را فراهم کند، باید امکان نگاشت شناسه قبل و بعد از تغییر را برای تأمینکننده شناسه مرتبط فراهم کند.
۳-۵- تمامی ارائهدهندگان خدمات فنی، اقتصادی (پولی و مالی)، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اداری در کشور باید در چارچوب و منطبق بر نظام هویت معتبر در فضای مجازی کشور فعالیت و از پذیرش و گذردهی تعاملهای فاقد هویت معتبر اجتناب کنند.
۳-۶- امکان نگاشت بین شناسههای متنوع هر یک از عوامل دخیل در یک تعامل در لایههایمختلف ارتباطی، خدماتی، کاربری و محتوایی باید برای تأمینکننده شناسه مرتبط فراهم و هر تعامل در فضای مجازی کشور، بیواسطه یا باواسطه، بهشخصی منحصربهفرد منتهی شود.
۳-۷- هرگونه اقدام یا مشارکت در اختفاء یا جعل هویت از جمله عرضه ابزار و خدمات مرتبط ممنوع است.
۳-۸- مسئولیت جبران خسارت ناشی از نقص الزامات و خطوط اجرایی موضوع مواد ۲ و ۳ این نظام، در چارچوب قوانین جاری کشور برعهده تأمینکننده شناسه یا ارائهدهنده خدمت نقضکننده آنهاست.
۳-۹- مرکز ملی فضای مجازی با همکاری قوای مجریه و قضائیه، ظرف مدت شش ماه از تاریخ ابلاغ این مصوبه، پیشنویس مقررات و لوایح قانونی لازم برای استقرار نظام هویت معتبر در فضای مجازی کشور را تهیه کند.
۳-۱۰- مرکز ملی فضای مجازی گزارشی از اجرای این مصوبه را هر شش ماه یک بار به شورای عالی فضای مجازی ارائه کند.
ماده۴- نگاشت نهادی
۴-۱- وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تأمینکننده شناسه در لایه ارتباطی کشور بوده و مسئولیت تنظیم مقررات و اتخاذ تمهیدات لازم برای اجرای موارد ذیل را بر عهده دارد:
۴-۱-۱- احراز هویت متقاضیان و مشترکین داخلی و خارجی خدمات ارتباطی ثابت و سیار و خدمات میزبانی.
۴-۱-۲- احراز هویت برخطِ موجودیتهای بهرهبردار خدمات عمومی ارتباطی ثابت و سیار و خدمات میزبانی.
۴-۱-۳- ساماندهی و مدیریت نشانیهای پروتکل اینترنت و نامهای دامنه در سطح ملی.
۴-۲- مرکز ملی فضای مجازی به منظور ایجاد زیستبوم هویت فضای مجازی کشوردر خصوص موارد زیر اقدام کند:
۴-۲-۱- احصای فهرست تأمین کنندگان شناسه لایه کاربرد، برای ثبت، اعطای شناسه و گواهی به تمامی موجودیتهای آن لایه با استفاده از ظرفیت موجود اجرایی و ارائه نگاشت نهادی پیشنهادی به شورای عالی فضای مجازی.
۴-۲-۲- تنظیم و ابلاغ طرح تحول و برنامه ملی هویت فضای مجازی.
۴-۲-۳- تصویب و ابلاغ ضوابط و مقررات عمومی زیستبوم هویت فضای مجازی.
۴-۲-۴- نظارت بر حسن اجرای تعهدات تأمینکنندگان شناسه و تأمینکنندگان ملی صفتها.
۴-۳- وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به منظور استقرار زیستبوم هویت فضای مجازی کشور و در چارچوب ضوابط و مقررات عمومی ابلاغی موضوع بند ۴-۲-۳، نسبت به تعیین حوزه مشخص و متمرکز برای «هماهنگی و برنامهریزی ملی هویت فضای مجازی» با وظایف و اختیارات زیر اقدام کند:
۴-۳-۱- تدوین پیشنویس طرح تحول و برنامه ملی هویت فضای مجازی ظرف مدت سه ماه از تاریخ ابلاغ این مصوبه و ارائه به مرکز ملی فضای مجازی برای تنظیم و ابلاغ؛ در این طرح باید تأمینکنندگان ملی صفتها در حوزههای مختلف و نگاشت نهادی آنها و نیز خدمات کاربردی مبتنی بر احراز هویت خدمات ارتباطی تعیین و مشخص شوند.
۴-۳-۲- استقرار چارچوب تعاملپذیری بین تأمینکنندگان شناسه، صفتها و دیگر موجودیتها؛ برای دوره گذار سهساله، از طریق درگاه واحد بین تأمینکنندگان شناسه و تأمینکنندگان صفتها، خدمات ارائه میشود.
۴-۳-۳- ارائه گزارش فصلی از اقدامات و پیشرفت کار به مرکز ملی فضای مجازی.
۴-۴- تأمین کنندگان شناسه و تأمینکنندگان ملی صفتها باید ظرف مدت سه ماه از تاریخ ابلاغ طرح تحول و برنامه ملی هویت فضای مجازی موضوع بند ۴-۲-۲، برنامه خود را تدوین و برای تصویب به مرکز ملی فضای مجازی ارائه کنند.
چرا نهادهای مسئول درباره احراز هویت تعلل میکنند؟
همانطور که از اظهارات رئیس پلیس فتای خراسانرضوی و معاونت فضای مجازی دادستانی مشخص است، چالش گمنامی در فضای مجازی سبب بروز جرائم و مشکلات متعددی میشود. از سویی همانطور که در متن سند فوق آمده است، مرکز ملی فضای مجازی با همکاری قوای مجریه و قضائیه، ظرف مدت شش ماه از تاریخ ابلاغ این مصوبه باید پیشنویس مقررات و لوایح قانونی لازم برای استقرار نظام هویت معتبر در فضای مجازی کشور را تهیه کند.
اما اکنون نزدیک به یکسال از ابلاغ این سند گذشته است و هنوز خبری از استقرار نظام هویت معتبر در فضای مجازی نیست آن هم در شرایطی که دشواریهای جنگ اقتصادی در حال افزایش است. این تعلل سبب شده است تا طی ماههای اخیر تصمیمهایی گرفته شود، بهعنوان نمونه حذف قیمت از آگهیهای مسکن و خودرو برای جلوگیری از فعالیت دلالها از جمله این موارد بوده است. این در حالی است که بررسیها نشان میدهد به دلیل معتبر نبودن هویت اشخاص آگهیدهنده بعضاً هیچ خودرو و مسکنی وجود خارجی ندارد و صرفاً برای برهم زدن جو بازار اقدام به انتشار آگهی میکنند. به همین دلیل لازم است تا نهادها و اشخاص مسئول در سند فوق هرچه سریعتر نسبت به استقرار این سند در فضای مجازی کشور اقدام نمایند تا بلکه نوسانات ثانیهای و جرائم این حوزه کاسته شود.
نظر کارشناس
مهمترين بحث، احراز هويت است
سرهنگ جوادجهانشیری، رئیس پلیس فتای ناجا در خراسان رضوی معتقد است، مهمترین بحث در حوزه خرید و فروشها و افعال اقتصادی در فضای سایبری مسئله احراز هویت است. وی دراینباره اظهار داشت: بهصورت دائم تمام سایتهای واسطهگر را رصد میکنیم، در بحث احراز هویت افرادی که در آنجا کالایی برای فروش میگذارند، ما با مسئول این سایتها صحبت کردیم، محدودیتها و نظاممندیهایی در سایتهای واسطهگر باید رعایت شود، راهکار فنی، دستورالعملها و هماهنگیهای قضایی را دادهایم و آنها به اجرای این دستورالعملها مکلف هستند. البته مهمترین بحث احراز هویت است که هرکس هر چیزی را نباید برای فروش بگذارد، درست است که این سایتها موضوع آزادی بیان را عنوان میکنند، اما دلیل نمیشود به اسم آزادی عمل خلاف قانون و شرع انجام داد، بنابراین ابتدا هر کالایی که در این سایتها به فروش برسد، باید براساس عرف، قانون و شرع باشد، دوم اینکه باید مجوز فروش را گرفته باشد و احراز هویت بشود تا مشکلاتی را برای خودشان و سایرین درست نکنند، در غیر این صورت با مدیران این سایتها برخورد قضایی صورت میگیرد و ما امیدواریم با راهاندازی اینترنت ملی هرچه بیشتر بتوانیم سدی در برابر جرائم فضای سایبری ایجاد کنیم و این هماهنگی و تعامل بین ما و این سایتها بیش از پیش شود تا بتوانیم جلوی تخلفات و کلاهبرداریهایی که از طریق این سایتها انجام میشود، گرفته شود. اظهارات رئیس پلیس فتای خراسان رضوی درحالی است که اواسط شهریور، دادستانی طی نامهای کسب و کارهای اینترنتی فعال در حوزه نیازمندی خودرو و مسکن را موظف کرده تا کاربران خود را از اول مهر از طریق سامانه امتا احراز هویت کنند. گفته میشود کاربران با درج کدملی میتوانند حساب کاربری بسازند و در صورت تأیید هویت امکان ثبت آگهی خواهند داشت. نامه دادستانی برای همه کسبوکارهای فعال در فضای مجازی است، اما در مرحله اول اولویت با کسب و کارها و پلتفرمهایی است که در حوزه فروش خودرو و املاک فعالیت میکنند.
سند «نظام هويت معتبر در فضاي مجازي كشور»
سند «نظام هویت معتبر در فضای مجازی کشور» در مهر سال ۹۸ از سوی شورایعالی فضای مجازی ابلاغ شد. در متن این سند آمده است: «تمامی وزارتخانهها، مؤسسات و شرکتهای دولتی و مؤسسات و نهادهای عمومی و غیردولتی، تمامی دستگاههایی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام یا تصریح نام است یا قانون خاص دارند، ستادکل نیروهای مسلح، سازمان نظام صنفی رایانهای کشور، در اجرای ماده۱۱ آییننامه داخلی شورای عالی فضای مجازی، به پیوست مصوبه جلسه پنجاه و نهم مورخ ۹/۶/۱۳۹۸ شورای عالی با موضوع «نظام هویت معتبر در فضای مجازی کشور» که طی نامه شماره ۹۸/۱۰۳۳۵۷ مورخ ۸/۷/۱۳۹۸ به استحضار مقاممعظم رهبری (مدظلهالعالی) رسیده است، برای اجرا ابلاغ میشود.
سیدابوالحسن فیروزآبادی - دبیر شورای عالی فضای مجازی
چالش گمنامی در فضای مجازی
جواد بابایی، معاون دادستان کل کشور در امور فضای مجازی درخصوص ضرورت و نحوه انجام احراز هویت کاربران و کالاهای ارائه شده در دو حوزه خودرو و مسکن اعلام کرد با بررسی که در روند رسیدگی به جرائم فضای مجازی داشتیم با چالشی مواجه شدیم که ناشی از گمنامی در فضای مجازی بود و باعث میشد تا بزهکار در اثر احساس امنیتی که به واسطه این گمنامی به دست آورده به رفتار مجرمانه خود ادامه دهد و به صورت مرتب و مکرر این رفتار را در فضای مجازی داشته باشد. وی معتقد است رابطه معنادار و مستقیمی بین گمنامی و جرایمی که در حوزه فضای مجازی اتفاق میافتد وجود دارد و طبیعی است که وقتی مجرم و بزهکار متوجه میشود که پیگرد وی با مشکل مواجه میشود جرئت و جسارت بیشتری برای ارتکاب جرم پیدا میکند. به گفته بابایی این کار برای خود پلتفرمها نتیجه خوبی خواهد داشت و باعث میشود تمرکز بیشتری در کسبوکارهای خود داشته باشند تا به جای اینکه بخواهند پاسخگوی رفتار عدهای بزهکار و مجرم با استفاده از بستر پلتفرمی خود باشند.