سرویس جامعه جوان آنلاین: در سال ۲۰۱۹ میلادی سهم تولید علم ایران در جهان حدود ۲ درصد بوده و سهم تولید علم برتر یا همان بیشترین استناد‌ها به مقالات علمی ایران هم حدود ۵/ ۳ درصد رسیده‌است. سهم ایران از کل تولید علم در سال ۲۰۱۹ در غرب آسیا نیز حدود ۲۹ درصد و در کشور‌های جهان اسلام حدود ۲۰ درصد است.
از امریکا تا ژاپن پشت سر ایران
روند تولید و انتشارات علمی ایران در پایگاه‌های معتبر بین‌المللی کلاریویت آنالیتکیس (Clarivate Analytics) و زیر مجموعه‌های آن (WoS، ESI و Incites)، بزرگ‌ترین انتشارات علمی جهان یعنی اسکوپوس (Scopus) و نیز پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) نشان می‌دهد که در طول دو دهه اخیر میزان تولید علم توسط پژوهشگران جمهوری اسلامی ایران در سطوح ملی و بین‌المللی به طور پیوسته در حال افزایش بوده‌است.
سایت «ساینتیفیک آنالیز» در ارائه تحلیل اطلاعات معتبرترین انتشاراتی‌های علمی جهان، از کشور چین با رشد ۴/ ۱۳ در تولید مقالات علمی در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال قبل از آن، به عنوان نخستین کشور با بیشترین نرخ رشد علمی یاد کرده‌است. مقام دوم در زمینه رشد تولیدات علمی هم به ایران اختصاص یافته‌است. پژوهشگران ایرانی در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال ۲۰۱۸ در تولیدات علمی ۱/ ۱۰ درصد رشد داشته‌اند. کشور پرتغال هم با رشد ۸/ ۹ درصدی در تولیدات علمی‌اش در جایگاه سوم قرار گرفته‌است. دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور پرتغال در سال‌های اخیر با اهدای بورس‌های جذاب و گسترده به دانشجویان دکترای سایر کشورها، بر توان تحقیقاتی خود افزوده‌اند. کشور‌های آلمان، امریکا و ژاپن هم در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
جهش‌های چشمگیر در سال‌های تحریم
نتایج حاصله از بررسی‌ها نشان می‌دهد که کل مدارک علمی نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس از ایران در ۱۵ سال اخیر برابر با ۶۳۰هزارو۷۶۸ مورد بوده که حدود ۴۰۹هزارو۶۰ مورد آن یعنی حدود ۶۵ درصد آن در سخت‌ترین شرایط تحریم همه‌جانبه کشور یعنی سال‌های اخیر (۲۰۲۰- ۲۰۱۳) بوده‌است.
همچنین کل مدارک علمی موجود نمایه‌شده توسط جمهوری اسلامی ایران در پایگاه WoS در طول ۱۵ سال اخیر برابر با ۵۴۰هزارو۵۳۰ بوده که حدود ۳۶۱هزارو۲۴۴ مدرک آن یعنی بیش از ۶۶ درصد مربوط به سال‌های تحریم هسته‌ای (۲۰۲۰- ۲۰۱۳) بوده‌است.
در پایگاه اسکوپوس به عنوان بزرگ‌ترین انتشارات علمی جهان میزان تولیدات علمی ایران در سال ۲۰۱۲ برابر با ۴۱هزارو۴۲۸ مورد بوده که در سال ۲۰۱۶ به ۵۲هزارو۹۲۹ مورد و در سال ۲۰۱۹ به ۶۵هزارو۱۷۳ مورد افزایش یافته‌است.
سال صعود، سال فراز
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام هم در این باره با بیان اینکه به طور خاص توجه به بعد کیفی تولید علم کشور در چند سال اخیر بسیار پر اهمیت است، گفت: «از بدو تأسیس پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) از سال ۱۳۸۸ تاکنون یعنی در طول ۱۰ سال اخیر، بیش از ۵۰۰ هزار مقاله علمی توسط پژوهشگران کشور در این پایگاه نمایه شده‌است. بر اساس آمار فوق، پژوهش‌های علمی ثبت‌شده در این پایگاه استنادی به ترتیب در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، پزشکی و کشاورزی و سایر حوزه‌های علمی است.»
محمد جواد دهقانی افزود: «بر اساس آمار و اطلاعات موجود در هر دو پایگاه معتبر بین‌المللی، میزان رشد تولید علم در هشت سال اخیر و هر سال نسبت به سال قبل به تازگی منتشر شده و ملاحظه می‌شود که درصد رشد تولید علم در هر سال نسبت به سال قبل نیز در هر دو پایگاه بین‌المللی افزایش داشته‌است.»
سرپرست ISC یادآور شد: «به طور خاص میزان رشد علمی تولید علم در پایگاه WoS در سال ۲۰۱۲ برابر ۱ /۴ درصد بوده که در سال ۲۰۱۳ به ۲ /۱ کاهش و در سال‌های ۲۰۱۴ به بعد همواره نرخ رشد خوبی داشته‌است. این رشد علمی، اما در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ نرخ رشد تولید علم ۱/ ۱۰ درصد بوده‌است.»
ترکیه در تعقیب ایران
جالب اینکه در سال ۲۰۰۰ سهم جمهوری اسلامی ایران از تولید علم در جهان به زحمت حدود ۱/ ۰ درصد بود که در سال ۲۰۱۹ یعنی بعد از گذشت ۲۰ سال با افزایش ۲۰ برابری در هر دو پایگاه استنادی اسکوپوس و کلاریویت به حدود ۲ درصد رسیده‌است.
بر اساس بررسی‌های انجام شده، در پایگاه WoS بر مبنای تعداد و حجم تولید علم، رتبه ایران در سال ۲۰۱۲ با ۳۱هزارو۴۱ مدرک ثبت‌شده در جایگاه ۲۱ دنیا و در همین سال ترکیه با ۳۴هزارو۵۴۱ مدرک در رتبه ۱۸ قرار داشت.
در سال ۲۰۱۵ هم رتبه ایران به ۱۹ و در سال ۲۰۱۶ به رتبه ۱۸ و از سال ۲۰۱۷ تاکنون یعنی سه سال متوالی در رتبه ۱۶ بین‌المللی قرار دارد. این درحالی است که ترکیه در سال ۲۰۱۹ با ۵۵هزارو۳۵۷ مدرک در رتبه ۱۷ قرار داشت.
در پایگاه بین‌المللی اسکوپوس هم که نشریات علمی بسیار سختگیری برای چاپ مقالات علمی دارد، ایران در سال ۲۰۱۲ در جایگاه ۱۸ قرار داشت که از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ در سه سال متوالی در رتبه ۱۶ قرار گرفته‌بود و در سال ۲۰۱۹ جایگاه بین‌المللی ایران در این پایگاه بین‌المللی ۱۵ است.
استناد محققان جهان به پژوهشگران ایران
هم اکنون ایران در زمینه تولیدات مکتوب علمی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی غرب آسیا هم مقام نخست را در اختیار دارد.
یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها برای بررسی جایگاه کیفی تولید علم بر مبنای تحلیل استنادی است. اساس این شاخص بر مبنای تعداد استناد‌های صورت گرفته به علم تولید شده‌است. بر همین مبنا، شاخص‌های مختلف از جمله میزان استناد به مقاله، میزان استناد نرمال‌شده، شاخص هرش که مربوط به مقالات اساتید دانشگاه است (H- index)، مقالات برتر معروف به مقالات داغ (Hot Papers) و مقالات پر استناد (Highly cited) بسیار با اهمیت هستند.
بر اساس تجزیه و تحلیل «ساینتیفیک آنالیز» از پایگاه انتشارات بین‌المللی کلاریویت، رتبه استنادی ایران در سال‌های اخیر همواره سیر صعودی داشته و از رتبه ۲۴ در سال ۲۰۱۲ به رتبه ۲۰ در سال ۲۰۱۵ و سپس به رتبه ۱۸ در سال ۲۰۱۸ و نهایتا به رتبه ۱۶ در سال ۲۰۱۹ ارتقا یافته‌است.
