سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: بحث سبک زندگی در بسیاری از سخنان رهبر فرزانه و از جمله بیانیه گام دوم انقلاب مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته است.
ایشان در مهر ماه ۱۳۹۱ در جمع پرشور جوانان خراسان شمالی سؤالات مهمی را در این خصوص مطرح کردند و آسیبشناسی آنها را خواستار شدند. در پاسخ به این مطالبه اساسی هر هفته یکی از این سؤالات را مطرح میکنیم و به بررسی آن میپردازیم. پرسش این هفته این است: «الگوی تفریح سالم چیست؟»
تفریح، یکی از ۵ نیاز اساسی انسان
تفریح به هر اقدام یا فعالیتی اطلاق میشود که حس نشاط و شادی را در انسان ایجاد میکند و به بهبود حال وی منجر میشود.
برخی دانشمندان از تفریح به عنوان یکی از پنج نیاز اساسی بشر نام میبرند که نادیده گرفتن آنها به ضعف شخصیتی او میانجامد و حیات اجتماعی وی را با خلل مواجه میسازد.
این پنج نیاز اساسی عبارتند از: نیاز به آزادی، نیاز به قدرت، نیاز به محبت، نیاز به بقا و نیاز به تفریح. در این بیان نیاز به تفریح در کنار مواردی همچون نیاز به آزادی و بقا تعریف شده که خود نشان از اهمیت مقوله تفریح دارد و از دیدگاه جامعهشناسان بنیادین و اساسی تلقی میشود.
انسان توسعهیافته و متعادل علاوه بر اهتمام نسبت به سلامتی و تندرستی، به حفظ سلامت روان خویش نیز متعهد است و تفریح را از الزامات مهم زندگی خویش میشمارد.
در زندگی انسان متعادلِ توسعهیافته مقولههایی همچون جهانبینی صحیح، درست نگاه کردن، خوب شنیدن، شایسته سخن گفتن، درست نفس کشیدن، خوب راه رفتن، درست خوابیدن، سفر کردن، مهرورزی، عاشقانه زیستن، اهل نقد و نظر بودن و سرانجام بازی و تفریح نیازمند آموزش است و از اهمیت برخوردارند.
در هر زمینهای ولو جزئی و کوچک علاوه بر آموزش لازم است خلاقیت لازم نیز به کار برده شود، چراکه خلاقیت جوهره اصلی نبوغ و متمایزکننده انسانها از یکدیگر است.
به تعبیر پیکاسو مهمترین ظلم به خلاقیت آن است که آن را به زمینههای خاص و بزرگ محدود کنیم.
تفاوت کمالگراها با انسانهای متعادلِ توسعهیافته آن است که دسته اول فراغت را بیکاری و علافی و بیفایدگی دانسته، علاقه دارند دائم کار کنند و به بیشترین بازده دست یابند، در حالی که دسته دوم تفریح را جزئی از زندگی تلقی کرده و برای آن شرایطی مناسب پیشبینی میکنند. انسان متعادلِ توسعهیافته بهخوبی میداند چطور از آسیبها و تهدیدها فرصت بسازد و از تفریحات برای همگرایی بهره برد و از این طریق ایفای نقش کند.
نخبگان و تبیین الگوی تفریح سالم
در هر جامعهای الگوی تفریح سالم را نخبگان آن جامعه معرفی و تبیین میکنند. در برخی جوامع وزارتخانه یا سازمانی خاص، عهدهدار این مأموریت است.
در ایران پس از انقلاب بخشی از این وظیفه به وزارت ورزش و جوانان سپرده شد. کما اینکه قبلاً این امر در شرح وظایف سازمان ملی جوانان گنجانده شده بود.
به هر ترتیب الگوی تفریح سالم باید با شرایط و معیارهای هر جامعهای همخوانی داشته و به اصطلاح بومی شده باشد. الگوی جوامع دیگر و حتی ملاکها و معیارهای سایرین نمیتواند به طور مطلق و در همه نقاط برای تشخیص وضعیت تفریح یا نشاط جوامع کاربرد داشته باشد. کما اینکه در برخی نظرسنجیها که از سوی مؤسسات خارجی نسبت به کشورهای مختلف انجام شده و ایران را در انتهای جدول نشاط و سرزندگی قرار دادهاند، ملاک، اختلاطِ آزاد دختر و پسر، رقص دسته جمعی، حضور جوانان در دیسکوها، کارناوالهای شادی و... بوده که اساساً با ارزشها و هنجارهای جامعه ما همخوانی ندارد. حتی در برخی کشورها این شرایط از سوی کلیسا توصیه میشود که اسباب تعجب و حیرت است.
رهبر معظم انقلاب داستانی را از مرحوم سیدقطب نقل میکنند که چگونه کلیسا و شخص کشیش میتوانند در گرایش جوانان به این بیبند و باریها نقش جدی داشته باشند.
امروزه در دنیا سکس و خشونت اسباب تفریح بخش گستردهای از جوانان و نوجوانان به شمار میآید. آیا چنین امری در کشور ما قابل توصیه است؟
ملاکها و معیارها در الگوی تفریح سالم
در بحث الگوی تفریح سالم در سرزمین ما ملاکهایی وجود دارد که از آن جمله میتوان به این موارد اشاره کرد:
در الگوی تفریح سالم باید خلاقیت و ابتکار عمل افراد پرورده شود. نشاط مادی و معنوی به صورت توأمان فراهم گردد. تفریحات گاه خالی از آموزش و یادگیری نباشد. همکاری جمعی گسترش یابد. همبستگی ملی تقویت شود و همچنین از اختلاط به دور بوده، گناه و فساد و فحشا را دامن نزند.
تفریحات ما باید حتیالمقدور کم هزینه و پرفایده باشد. به اتلاف وقت افراد نینجامد.
چنین تفریحی باید قابل توصیه از سوی عقلا بوده، سن و سال افراد در آن لحاظ شده باشد و به نیازهای جسمی و روحی افراد پاسخ دهد.
تفریحات در جامعه باید حتماً برای شرایط پس از کار و تلاش در نظر گرفته شود.
در حقیقت تفریح، باید خستگی کار را بزداید و از بین ببرد، وگرنه بیکاری و علافی و فقط تفریح، رفاه و آسایش از سم مهلک خطرناکتر است.
اکنون به برخی از تفریحات که بخش گوناگون فعالیتهای مردم را مورد لحاظ قرار داده و با هنجارهای کشور ما سازگار است، اشاره میکنیم:
•ورزشها شامل ورزشهای هوازی و بیهوازی، استخرها و مجموعههای آبی، دوچرخهسواری و سوارکاری و پیادهروی و دویدن
•مجموعهداری و جمعآوری کلکسیونهایی، چون کلکسیون سکه، مدال، کبریت، فندک، تمبر و اسکناس
•هنرهای هفتگانه موسیقی، نقاشی، نویسندگی، شعر، پیکرتراشی، تئاتر و سینما
•هنرهای دستی همچون خوشنویسی، منبتکاری، شیشهگری
•استفاده از دوربینها اعم از دوربینهای عکاسی، فیلمبرداری، تلسکوپ و میکروسکوپ
•کتاب و مطالعه و آموزش و پرورش و کتابخانه و قرائت خانه
•مسافرت و گردشگری و طبیعتشناسی و پارکهای موضوعی
•خرید و دیدار از پاساژها و مجتمعهای تجاری و فروشگاهی
•خورد و خوراک و رستورانها و فست فودها و سفره خانههای سنتی
•مسابقات و مهارت آموزیها و رقابتها
•بازیها اعم از بازیهای طبیعی و بازیهای موبایلی و رایانهای
•فعالیتهای خیریه و عامالمنفعه
•فعالیت در فضای مجازی و شبکههای اجتماعی
•کمپینگها به ویژه با افراد معدود و در فضای باز
•دیدار از موزهها، آثار باستانی، بناها و عمارتهای تاریخی
•غنیسازی اوقات فراغت با سرگرمیهای مورد علاقه نظیر گیاهپروری، تعمیر لوازم خانه و آشپزی.
بیتردید در الگوی تفریح سالم لذتهای ارزان، جذاب و هدفمند نباید از نظر دور داشته شوند.
چندی پیش نویسندهای خوش قریحه ۱۰۰ لذت ارزان و جذاب را طی فهرستی برشمرده بود. لذتهایی که هیچیک با موازین ما ناسازگار نبودند و ما اغلب از آنها غافلیم.
در الگوی تفریح سالم، شرایطی پیشبینی میشود که آدمها در محیطی سالم و مطبوع، خستگی و کدورت از روح و جسمشان زدوده شود و با توان و آمادگی بیشتری، بار دیگر به عرصه کار و تلاش بازگردند. بدین ترتیب در الگوی تفریح سالم، تفریح و التذاذ با کار و تلاش پیوندی ناگسستنی دارند.
استیون کاتلر، نویسنده کتابهای «ربودن آتش، فراوانی و سرزمین فردا» در این خصوص عبارت جالبی دارد که میگوید: «اینکه بکوشیم تفریح اصلیمان را تشخیص دهیم و آن را به شغلمان تبدیل کنیم و اینکه بکوشیم شغلمان را به شکلی توسعه دهیم که به تفریحمان تبدیل شود، دو تصمیم کاملاً متفاوت هستند.»
وضعیت اول به تدریج انگیزه و لحظات ناب لذت را هم از ما میگیرد، در حالی که وضعیت دوم کاملاً اثربخش است.
ویروس کرونا و تأثیر آن بر مقوله تفریح
از جمله مباحثی که به شدت بر کمیت وکیفیت تفریحات اثر گذاشته و از بیخ و بنیان آن را تحت تأثیر قرار داده، شیوع ویروس کرونا یا کووید ۱۹ است. برخی از ما جز آنکه باید روش مدیریت ۲۴ ساعت کنار هم بودن را یاد بگیریم، باید بتوانیم برای تفریحات دوران کرونا و پساکرونا نیز ایدههای جدیدی طراحی کنیم.
کما اینکه شرایط طبیعی این دوران نیز به نوعی مردم را به سمت و سویی سوق داده است که با اقتضائات این شرایط سازگارتر باشد.
نظرسنجی که چندی پیش از نوع تفریحات مردم در دوران کرونا به عمل آمده، نشانگر آن است که ۸ /۶۳ درصد از مردم به تماشای تلویزیون، ۲/ ۴۳ درصد به انجام کارهای منزل، ۳/ ۲۵ درصد به فضای مجازی و بالاخره ۲۵ درصد مردم نیز به مطالعه کتاب رو آوردهاند.
* عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی