مکرمی فر افزود: این شهر تاریخی در چند سال گذشته مورد توجه ویژه دولت، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی، شورای اسلامی شهر و شهرداری مشهد قرارگرفته است.
این شهر تاریخی با داشتن بزرگ مردانی هم چون ابوالقاسم فردوسی، دقیقی توسی، غزالی و خواجه‌نصیرالدین توسی نامی بلندآوازه دارد اما یافته‌های باستان‌شناسی در حوالی توس این پشتوانه تاریخی فرهنگی را مستحکم‌تر کرده است، چراکه کهن‌ترین دست‌افزارهای مكشوفه در این استان متعلق به 800 هزار سال پیش است، این دست‌افزارها سال 1354 در محوطه‌ای واقع در حاشیه كشف رود به سمت سرخس توسط گروه زمین‌شناس ایرانی - فرانسوی در قالب 60 قطعه ابزار سنگی متعلق به دوران 'پارینه‌سنگی' کشف‌شده‌اند.
این دست‌افزارها سال 1354 در محوطه‌ای واقع در حاشیه كشف رود به سمت سرخس توسط گروه زمین‌شناس ایرانی - فرانسوی در قالب 60 قطعه ابزار سنگی متعلق به دوران 'پارینه‌سنگی' کشف‌شده‌اند.
اگرچه فردوسی در طول یک قرن گذشته موردتوجه ویژه قرار گرفت و برای او آرامگاهی درخورشان ساخته شد اما شهر تاریخی توس کمتر موردتوجه قرار گرفت و حتی در اوایل انقلاب عده‌ای قصد تخریب آرامگاه فردوسی را داشتند که با پیام مقام معظم رهبری در آن روزها حرمت فردوسی حفظ شد و اگرچه همواره فردوسی موردتکریم قرار می‌گرفت اما برای حفظ و احیای شهر تاریخی توس کار چندانی نشده بود تا این‌که صبحگاه روز ۱۹ تیر ۱۳۷۵ رهبر معظم انقلاب اسلامی از توس بازدید کردند و ازآنچه در توس انجام‌شده بود از نزدیک دیدند، در مرقوم‌های بر ضرورت تلاش بیشتر دولت برای آبادانی توس تأکید کردند.
در متن این نوشته رهبر معظم انقلاب آمده است: «بسم‌الله الرحمن الرحیم خدا را شکر که در حاشیه‌ی زیارت تابستانی مشهد مقدس رضوی علیه التحیه، توفیق بازدید از مقبره فردوسی بزرگ و نامدار در شهر تاریخی و پر قصد توس نیز دست داد.گرچه درگذشته آن مقبره و برخی یادگارهای تاریخی موجود در آنجا را دیده بودم، امّا این بار هم به خاطر اهتمام به‌جانب مهم فرهنگی و تاریخی آن و هم به خاطر کارهای خوب آبادانی و زیباسازی که در آن انجام‌شده است، و هم نیز به خاطر خبرهای اسف‌انگیزی که از غارت ذخیره‌ی کم‌نظیر موجود در این منطقه به من رسیده بود، آن را با دقتی بیشتر و باانگیزه و میل و شوری مضاعف نگاه کردم، و اکنون احساس من آن است که دولت موظف است باهمت، به کار در این بخش بپردازد و آنچه تاکنون شده، بسی کمتر از اندازه‌ی بایسته است. به امید دنبال گیری و با سپاس از مسئولان و پژوهشگران. سیدعلی خامنه‌ای ۱۹/۴/۷۵.»
پس ازاین بود که اقداماتی برای آبادانی بیشتر و احیای این منطقه تاریخی فرهنگی آغاز شد و برج و باروی شهر تاریخی توس در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، همان سال‌ها برای حفظ این منطقه تاریخی اعتباراتی ویژه اختصاص یافت اما در ادامه باوجوداینکه ابراز ارادت نسبت به فردوسی و توس می‌شد اما در عمل چندان اتفاق خاصی نیفتاد تا این در دولت یازدهم و دوازدهم اعتبارات خوبی برای احیای توس اختصاص یافت.
با تغییر شورای اسلامی شهر و شهرداری مشهد با توجه به رویکرد مدیریت محلی نیز توجه و همکاری برای این پشتوانه تاریخی شهر مشهد اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای احیای توس عملیات عمرانی جلوخان آرامگاه فردوسی را که از وضعیت نامناسبی برخوردار بود با همکاری شهرداری مشهد در دستور کار قرار دهد.
اقداماتی که برای توس طی دو سال گذشته با تدبیر و همراهی مقام عالی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی انجام‌شده است بدین شرح است:
- انتخاب مشاور برای بازپیرایی و ساماندهی جلوخان آرامگاه و تهیه و تصویب طرح در شورای فنی استان و شورای فنی سازمان میراث فرهنگی کشور.
- اجرای فاز نخست بازپیرایی و ساماندهی جلوخان آرامگاه فردوسی به مساحت 3.7 هکتار.
- اجرای فاز دوم بازپیرایی و ساماندهی جلوخان آرامگاه فردوسی به مساحت1.6 هکتار.
- فاز سوم بازپیرایی و ساماندهی جلوخان آرامگاه فردوسی به مساحت 2.2 هکتار که هم‌اکنون در حال اجراست.
نوسازی تأسیسات آرامگاه فردوسی بااعتباری بیش از 3 میلیارد تومان در سال 97 از محل اعتبارات وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی.
در کنار جذب و جلب مشارکت شورای اسلامی و شهرداری مشهد دولت نیز همت کرده و در سال اول بر اساس تفاهم صورت گرفته 3.5 میلیارد تومان در سال 98 به احیای برج و بارو اختصاص داد.
هم‌زمان با برنامه‌های مرتبط با جلوخان احیای برج و بارو توس با عملیات پژوهشی و پی‌کاوی آغاز شد و با تکمیل شدن مطالعات نقشه‌های مرمتی برج و بارو تهیه و در شورای فنی استان و کشور به تصویب رسید.
عملیات اجرایی برج و بارو به طول 350 متر از محل دروازه رودبار آغاز شد و تاکنون حدود 80 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
هم‌چنین طی یک ماه گذشته عملیات اجرایی مسیر دسترسی به ارگ کهن دژ تا برات توس آغازشده است.
اکنون شاید بتوان گفت که تحولات شگرفی در حفظ و احیای توس آغازشده که نیازمند تداوم است، تحولاتی که خود زمینه‌ساز جذب گردشگر داخلی و خارجی است.
برای جذب گردشگر سناریویی مبتنی برداده مای تاریخی و فرهنگی تهیه‌شده و با انجام عملیات عمرانی مختلف درزمینهٔ مرمت، بهسازی و ساماندهی و بازپیرایی فضایی و کالبدی زمینه جذب گردشگر در حال فراهم شدن است.
با تکمیل شدن و بهره‌برداری به‌وسیله اقتصادی گردشگری علاوه بر رشد و توسعه اقتصادی منطقه توس موجب حفظ و احیای میراث فرهنگی و ارتقاء جایگاه فرهنگی و اجتماعی این منطقه نیز خواهد شد، حرکتی نو که آغاز آن از نوزدهم تیرماه سال 1375 با سفر با یادماندنی مقام معظم رهبری آغاز شد و اکنون در میانه راه احیای این ثروت ملی قرار داریم.
